кіріспе

Тәуелсіздік алған Қазақстанның көлік қатынасында темір жолдың маңызы ерекше зор. Өйткені темір жол арқылы республиканың халқы тек біздің елімізде ғана емес, сонымен қатар бүкіл жер бетінің барлық аймақтарына ешқандай қиындықсыз бара алады және қажетті тауарларын жеткізе алады. Қазіргі кезде Қазақстан темір жолының үлесіне көлік қатынасының барлық түрлері бойынша тасылатын жүктің төрттен үш бөлігін қалалар мен ауылдар және басқада жерлерге жол жүретін жолаушылардың тең жартысы тиеді.

Темір жолдарды техникалық жағынан қамтамасыз ету және жүк тасу жөніндегі Қазақстан ТМД елдері арасында Ресей мен Украинадан кейінгі үшінші орындалады. Тек 1991-2003 жылдар аралығында Қазақстан темір жолы арқылы 220-миллион тонна мұнай өнімдері 1,1 миллиард тонна көмір 60 миллион тоннадан астам қара металл барлығы - 2,5 миллиард тонна әр түрлі халық шаруашылығы жүктері тасылған.

Курыстық жұмыс 3 бөлімнен тұрады. Бірінші - жалпы бөлім, екінші - технико - эксплуатациондық көрсеткіштер есебінің өндірістік бағдарламасы, үшінші - экономикалық бөлімдер қамтиды. Курстық жұмыс теміржол көліктерінде тасымалдауды қамтамасыздандырудың экплуатациялық шығындар есебін көздейді.

Қазақстан Республикасының темір жолдарындағы поездардың қозғалысы мен маневрлік жұмыс жөніндегі нұсқаулық Қазақстан Республикасының темір жолдарын техникалық пайдалану ережелерімен және Қазақстан Республикасының темір жолдарындағы сигнал беру жөніндегі нұсқаулықпен бекітілген негізгі ережелерге сәйкес болып келеді.

Қазақстан темір жолының үлесіне көлік қатынасының барлық түрлері бойынша тасылады.Темір жолдарды,құрылыстарды, құрылғыларды және жылжымалы техникалық пайдалануға жобалауға және салуға жататын барлық нұсқаулықтар және нұсқаулар осы Ережелердің талаптарына сәйкес болуы тиіс.

1 Жалпы бөлім

1.1Жүк стансасының жалпы сипаттамасы

Жүк стансасы-жүкті жаппай тиеу мен түсіру жұмыстарына арналған. Бұл станса ірі өндіріс орындары мен елді мекенді жерде салынады. Оның мақсаты мен атқарылатын жұмыс сипатына қарай жүктің барлық түрін пакеттік және түсіретін, яғни жалпы қолданыстағы станса, және жүктің кейбір түріне арналған стансаны мамандандырылған станса деп атайды. Кейінгілер кең шығаратын жерде және ірі комбинаттарға немесе кәсіпорындарға тікелей қызмет жасауға арналып салынады. Жалпы қолданыстағы жүк стансалары қаланың шетіне салынып сұрыптау стансасымен жалғастырылып, өндіріс ауданына автомобиль жолымен қосылады.

Жүк стансасының қызметі:

1. Жүкті сұрыптау стансасынан қабылдау;

2. Вагонды техникалық және коммерциялық бақылау;

3. Жүкті түсіру және сақтау;

4. Жүкті иелеріне табыс ету;

5. Бос вагонды кері қайтару және тазалау;

6. Жүктің тасымалдау құжатын әзірлеу;

7. Жүкті тиеу;

8. Пойызды құрастыру және сұрыптау стансасына жөңелту.

Жүкті қабылдаудың алғашқы бөлімі-теміржол мен жүк жіберуші арасындағы келісім шартқа қол қоюы. Тасымалдау келісімінің шарттары қабылданған жарғы бойынша шектеледі, оған қосымша өзгерісті жүк жіберушіде теміржолда енгізе алмайды. Келісілген келісімшартқа байланысты теміржол жүкті жіберу стансасының қабылдау стансасына белгіленген уақытта және тасымалданатын жүктің сақталуын қамтамасыз етіп жеткізуге тиіс. Ал жүк жіберуші тасымалдау ережелерімен белгіленген стандарттарға сәйкес жүкті стансаға қалыпты жағдайда жеткізіп, тасымалдау ақысын төлеуі қажет.

Егер жүк жіберуші мен жүк қабылдаушы екі елдің азаматы болсаң алдын-ала байланыс каналдары тұрғызылады. Осы жүктің аты графасында ЕТСНГ-де қабылданған тарифтік басылымына сәйкес толық және нақты жазылады.

Жүк стансасының сызбасына байланысты 2 түрі бар:

1. Тұйық;

2. Өтпелі.

Жүк аулалары-станса территориясының бір бөлігін алады. Оның құрамында жүкті қабылдау, тиеу, түсіру, уақытылы сақтау орындарының комплекстері жатады.

Жүк стансасының құрылымы:

1. Әкімшілік тұрмыстық үй;

2. Трансформаторлық;

3. Жүк тиегіштердің аккумляторларын қуаттау орны;

4. Жабық жүк қоймасы;

5. Жабық жүк алаңы;

6. Ашық жүк алаңы;

7. Контейнерлер алаңы;

8. Ауыр салмақты жүктер алаңы;

9. Доңғалақты жүктерді түсіру алаңы.

Жүктің көліктік сипаттамасы кішкене ғана өзгерісі тасымалдау барысының 1 немесе бірнеше техникалық немесе технологиялық элементтердін өзгеруіне әкеліп соғады.Тасымалдау келісімінің шарттары қабылданған жарғы бойынша шектеледі. Келісілген келісімшартқа байланысты теміржол жүкті жіберу стансасының қабылдау стансасына белгіленген уақытта және тасымалданатын жүктің сақталуын қамтамасыз етіп жеткізуге тиіс. Цемент немесе минеральды тыңайтқыштар сияқты жүктерді үйінді тасымалдаудан қорапты тасымалдауға өтуде басқа жылжымалы құрам түрін пайдалануды, қойма және тиеп-түсіру жұмыстары механизациясының құралдарын орауыш материалдарымен пакеттеу құралдарын қолдануды талап етеді.

1.2 Жүктің көліктік мінездемесі және

жіктелуі

Көліктік жіктелуі-жүктің түрі мен жағдайына сонымен қатар оларды тасымалдауға ұсынған кездегі оралу түріне, тиеу және тасымалдау тәсіліне, сақталуының қамтамасыз етуіне байланысты.

Көліктік классификацияда барлық жүктер 3-топқа топтастырылған:

1. Құрғақ жүктер;

2. Құйылмалы жүктер;

3. Жанды жүктер.

Құрғақ жүктерге: үйінді, бастырмалы, контейнерлі, қорапты жүктер жатады.

Құйылмалы жүктерге: сығылған газдар,мұнай, жимиялық өнімдер,астық жатады.

Жанды жүктерге: жануар, құс, балық жатады.

Жүктердің әрқайсысы тасымалдау шартты мен көліктік сипаттамасының ұқсастығына қарай бөлінеді.

Үйінді жүктерге – бидай, сұлы, арпа, тары, дәнді жүгері, дәнді қалдықтар кебек жатады.

Бастырмалы жүктерге-қатты жанармай, минеральды және құрылыс материалдары, ағаш жатады. Бастырмалы жүктер 2-ге бөлінеді.

1-ші топтағы бастырмалы жүктерді ашық жылжымады құрамда, ал 2-ші топтағы жүктерді жабық әмбебап және арнайы вагондар мен контейнерлерде тасымалдау керек.

Құйылмалы жүктерге цистерналар мен бункерлік жартылай вагондарда тасымалданатын сұйық жүктер жатады.

Жанды жүктерге – жылқы, түйе, құстар, балықтар жатады.

Тасымалдау кезінде жүк стансасында келесі операциялар орындалады:

1. Вагонның коммерциялы тексерілуі және тексеріс барысында ақаулықтар табылса ақаудың алдын алу шараларын жүргізу;

2. Жүкті вагоннан вагонға қайта тиеу, кіші жөңелтілімдер мен контейнерлерді сұрыптау;

3. Жүкті артқа қайтару, жүктің келесі жөңелтілімін тосу, жүкті жүк көлігінен басқа көлікке тиеу.

Коммерциялық тұрғыда вагондарды пойыздарды құрастыру стансада локомотивтік ауысым болғанда тексереді. Жүктің жеткізу мерзімі орындалуы болып есептеледі.

Стансада орындалатын барлық коммерциялық және жүктік операциялар құжат және есептікқорытынды ретінде рәсімделеді.

Қатал есептік мағынада бар бланкіге мыналар жатады: жинақтау квитанциясы, билеттер, актілер, жүк жіберуге қабылдау туралы есептемелер жатады.

Жүкті беру туралы есептеме ФО-5 формасы бұл құжатта келу кітабы мен жүкті беру кітабының реттік нөмері, жөңелтілім нөмері, жүк қабаты жөні, жіберу стансасы жазылады.

Бұл жүктер қораптың орауыштың пішіні мен көлемдік массалық сипаттамаларына алатын орнына байланысты бірнеше түрге бөлінеді.

Көлемді массалы сипаттамаларына байланысты қораптың орауыш дара жүктер 4-топқа бөлінеді:

1. Массасы 500 кг-нан аспайтын жүктер жатады. Ережеге сай оларды жабық вагондар мен әмбебап контейнерлерде тасымалданады.

2,3,4. Топтағы ауыр салмақты қорапты орауыш және дара жүктерді, ал кейде контейнер касеталарда тасымалдайды.

Тасымалдау келісімінің шарттары қабылданған жарғы бойынша шектеледі. Келісілген келісімшартқа байланысты теміржол жүкті жіберу стансасының қабылдау стансасына белгіленген уақытта және тасымалданатын жүктің сақталуын қамтамасыз етіп жеткізуге тиіс.

2 ТЕХНО-ЭКСПЛУАТАЦИОНДЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР ЕСЕБІНІҢ ӨНДІРІСТІК БАҒДАРЛАМАСЫ

2.1 Жүкті тиеу нормасының техникалық есебі

Темір жол арқылы тасымалданатын жүктердің әр түрлілігіне байланысты жүк вагондарының парктері анықталады. Ол әр қилы топтармен ерекше типтерді жеткізетін вагондардан тұрады. Жүк вагондары бекітілген эксплуатациондық міндеттерді қанағаттандыра отырып, рационалды қолданылуын және көліктік шығындарды минимумға келтірумен жүктің бұзылмай, ақаулықсыз жеткізілуін қамтамасыз етуі керек.

Жылжымалы құрамның типі жүктің мінездемесі мен жүк тасымалдау Ережелерін сәйкес анықталады. Таңдау нәтижесін 2.1 кесте түрінде көрсетеміз.

Кесте 2.1 Жылжымалы құрамның типін анықтау

Жүкпункті	Жүк түрі	Вагон түрі	Жүкті көтермелеу, тонна	Жүктің тех.нормасы, т/вагон
1	2	3	4	5
Стансаның жүктік ауданы	Дана-таралық	Ашық вагон	68	39,04
	Орташа тоннаждықконтейнерлер	Жартылай жабық вагон	69	19,25
	Ауыр салмақтылар	Жартылай ашық вагон	69	46

1. Дана-таралық жүктің жөнелтілуінің техникалық нормасын есептеу:

Р_тех = Q_пак · М_{пак .} (2.1)

мұндағы Q_пак – пакет салмағы;

М_пак – вагондағы пакеттердің саны – егер жүктеме 2 деңгейдегі

жабық вагонға тиелсе – 64 пакетті құрайды.

2. Орташа тоннаждық контейнерлердегі жүктің жүктемелілігі үшін техникалық нормаларын есептеу:

(2.2)

мұндағы 11 – жеткізуші контейнерде орналасатын шартты контейнерлердің

саны, дана;

Q_кш – шартты контейнерлердің жүктемесі, т/конт, келесі

формуламен анықталады:

(2.3)

мұндағы , - берілген 3 және 5 – тонналық әр контейнер үлесіне

байланысты – 50%-ды құрайды;

Орташа тоннаждық контейнерлер 3 т. Брутто – 60%, 5 т. Брутто -

40%, яғни 3т = 0,6 , 5т = 0,4.

, - нетто жүктемесі 3 және 5 – тонналық контейнерлерге

сәйкес, соның ішінде 3 тонналық – 1,75 т/конт, 5 тонналық – 3,5

т/конт. қолданылады.

= = 1,75 ;

Р_тех= 11 · 1,75 = 19,25 т/вагон.

3. Ауыр салмақты жүктің жөнелтілуі үшін техникалық нормаларынесептеу:

Р_тех = 0,5 · Р_{жк .} (2.4)

мұндағы Р_жк – вагонның көтермелілігі, тонна. Р_жк55 тоннамен

қабылданады.

Р_тех = 0,5 · 92 = 46 т/ вагон.

Қорытынды: Осы есепте 3 жүк түрі берілген. Дана-таралық, орташа тоннаждық және ауыр салмақтылар. Осы жүктердің жылжымалы құрамының типін анықтау керек, яғни, алдымен жүк түрлерінің қандай вагон түріне жататының анықтадық. Сонда жабық вагонның жүк көтермелеуі – 68т, ал жартылай вагонның жүк көтермелеуі – 69т. Одан кейін әр жүктің техникалық нормасын анықтадық. Жалпы есептегенде дана-таралықтар жабық вагон түріне жатады, техникалық нормасы – 35,2 т/вагон. Орташа тоннажды контейнерлер жартылай вагон түрі, техникалық нормасы – 19,25 т/вагон. Ауыр салмақтылар да жартылай вагон түріне жатады, техникалық нормасы – 27,5 т/вагон.

2.2 Жүк тасымалдаудың тәуліктік вагон ағымының есебі

Жүк тасымалдаудың тәуліктік вагон ағымының есебі келесі формула арқылы анықталады:

N_тәул = (2.5)

мұндағы - тәуліктік вагон ағымының келуі мен жөнелтілуі, т/ тәул.

Тәуліктік вагон ағымы келесі формула арқылы анықталады:

= ; (2.6)

мұндағы – жылдық вагон ағымының келуі мен жөнелтілуі, т/жылд.

– жүктерді тасымалдау әркелділігінің еселігі – 1,1.

1. Дана-таралықтар үшін.

= = 223т;

N_{тәул.келуі} = = 6 вагон.

= = 261т;

N_{тәул.жөн} = = 7 вагон.

2. Орташа тоннаждықтар үшін.

= = 340т;

N_{тәул.жөн} = = 18 вагон.

= = 386т;

N_{тәул.жөн} = = 20 вагон.

3. Ауыр салмақтылар үшін.

= = 407т;

N_{тәул.жөн} = = 9 вагон.

= = 460т;

N_{тәул.жөн} = = 10 вагон.

Жүктің үш түрі (дана таралық, орташа тоннаждық, ауыр салмақты) бойынша жүктің келуі мен жөнелтілуін, сонымен қатар жүктің тәуліктік вагон ағымының кеплуі мен жөнелтілуін есептеу қажет. Есеп көрсеткіштерін қолдана отырып, 2.2 кестені толтырыңыз.

Кесте 2.2 Стансадағы жүктік жұмыстың тәуліктік көлемі

Жүк пункті	Жүк түрі	Жүк айналымы, т		Вагон айналымы
		Келу	Жөнелту	Келу	Жөнелту
1	2	3	4	5	6
Жүк ауданы	Дана-таралық	223	261	6	7
	Орташа тоннаждық	340	386	18	20
	Ауыр салмақты	407	460	9	10
Барлығы		970	1107	33	37

Кәсіпорындағы жүкті уақытылы тиеу мен вагон өнімділігін жоғарлату үшін бос вагондар ағымының операциялар санын арттыру арқылы жақсарту, яғни түсіруден кейін босайтын вагондар арқылы кірме жолдар және жүк вагондары бекітілген эксплуатациондық міндеттерді қанағаттандыра отырып көліктік шығындарды минимумға келтірумен жүктің бұзылмай, ақаулықсыз жеткізілуін қамтамасыз етуі керек.

Әр жүктің түрі, жүк пунктімен толық станса бойынша бос вагондардың балансы жүкті тиеу мен түсіру өлшемін белгілеу нәтижесінде анықталады.

Бос вагонның артық не кем болуын анықтау негізінде баланстық 2.3 кесте құрылады.

Кесте2.3 Босвагонныңартық не кем болуының балансы

Жүкпункті	Жүктүрі	Жылжымалы құрамтүрі	Келу	Жөнелту	Бос вагондар балансы
1	2	3	4	5	6	7
					Артық	Кем
Жүкауданы	Дана-таралық	Ашық вагон	6	7	-	1
	Орташатоннаждық	Жартылай жабық вагон	18	20	-	2
	Ауырсалмақты	Жартылай ашық вагон	9	10	-	1
Барл.			33	37		4

Қорытынды: Жүк тасымалдаудың тәуліктік вагон ағымының есебі. Стансадағы жүктік жұмыстың көлемін, яғни жүк айналымы мен вагон айналымын анықтадық (келу және жөнелту). Жүк және вагон ағымын анықтағаннан кейін 2.3-кестеде бос вагонның артық не кем болуының баланысын есептедік. Өз есебім бойынша бос вагондар саны дана таралықта – 2 вагон, орташа тоннажда – 5 вагон, ауыр салмақтыларда – 2 вагон кем қалды.

2.3Жүк тасымалдау кезіндегі

жұмыскөлемінің есебі

Станса жұмысының көлемі станса телімінің жүктерін тасымалдау жоспарына, байланыс және жол жоспарының пойыздың құралымдары, бос вагондар қозғалысын реттеуші схемалар мен жүкжөнелтушілердің жүк жөнелтуіне өтініш білдірулерінне байланысты белгіленеді.

Бұл кезде жүк стансасының жүк операциялары бойынша тәуліктік жұмыс көлемі анықталады.

U_тәул = Р_тәул / N_тәул;(2.7)

мұндағы Р_тәул – тәуліктік жүк тиеу;

N_тәул – тәуліктік вагон тиеу.

U_тәул = 3,831 / 0,082 = 47.

Айлық жұмыс көлемін анықтау үшін келесі формула қолданамыз:

U_ай = U_тәул · 23; (2.8)

мұндағы U_тәул – жүктік операциялар жұмысының тәуліктік көлемі;

23– бір айдағы жұмыс көлемі.

U_ай= 47 · 23 = 1081.

Қорытынды: Жүк стансасының жүк операциялары бойынша тәуліктік жұмыс көлемі мен айлық жұмыс көлемін есептеп шығардық: U_тәул = 47;

U_ай = 1081.

2.4 Жүктік операцияларды орындауға кететін уақыт есебі

Жүк тасымалдау Ережелеріне сәйкес жүктік операцияларды орындау уақыты технологиялық нормалармен немесе есептік жолмен анықталуы мүмкін. Жүктік операцияларды орындауға кететін есептік уақыт келесідей анықталады:

t_жа = t_дайынд + (m_бер · Р_тех) / (Ө_э · М) · 60 + t_қорт (2.9)

мұндағы t_дайынд , t_қорт - операцияны дайындау мен қорытындылауға кететін

уақыт, мин (7 минуттан қабылданады)

m_бер – беріс құрамы, вагон; (берілгені 2-кестеде)

Ө_э – көліктің эксплуатациондық өнімділігі, т/сағ (ЖА үшін Ө_э:7);

1. Дана-таралық үшін Ө_э – 126,6

2. Орташа тоннаждық контейнерлер үшін Ө_э – 325,4

3. Ауыр салмақтылар үшін Ө_э – 369

М – тиеп-түсіру көліктерінің саны – 2 дана.

Жүктік операцияларды орындауға кететін уақытты анықтау қажет: дана-таралық, орташа тоннаждық, ауыр салмақты.

1. Дана-таралықтар үшін.

t_ж/келу = 7 + (6 · 39,04) / ((126,6 / 7) · 2) · 60 + 7 = 658 , (4сағ. 13мин.);

t_ж/жөн = 7 + (7 · 39,04) / ((126,6 / 7) · 2) · 60 + 7 = 370 , (6сағ. 10мин.).

2. Орташа тоннаждықтар үшін.

t_ж/келу = 7 + (18 · 19,25) / ((325,4 / 7) · 2) · 60 + 7 = 358 , (4сағ. 8мин.);

t_ж/жөн = 7 + (20 · 19,25) / ((325,4 / 7) · 2) · 60 + 7 = 396 , (5сағ. 10мин.).

3. Ауыр салмақтылар үшін.

t_ж/келу = 7 + (9 ·46) / ((369 / 7) · 2) · 60 + 7 = 425 , (4сағ. 53мин.);

t_ж/жөн = 7 + (10 · 46) / ((369 / 7) · 2) · 60 + 7 = 471 , (5сағ. 24мин.).

Қорытынды: Жүктік операцияларды орындауға кететін есептік уақытты анықтау. Мұнда жүк аймағын анықтадық. Бұл формулада әр жүк түріне әр түрлі көліктің эксплуатациондық өнімділігіне сандар берілді. Дана-таралық үшін Ө_э – 126,6. Орташа тоннаждық контейнерлер үшін Ө_э – 325,4. Ауыр салмақтылар үшін Ө_э – 369.

Жүктердің жөнелту және келу уақытын анықтадық. Дана-таралық келуіне – 4 сағ. 13мин. , жөнелтілуіне – 6сағ. 10мин.; Орташа тоннаждық келуіне – 4сағ. 8мин., жөнелтілуіне – 5сағ. 10мин.;Ауыр салмақтылар келуіне – 4сағ. 53мин., жөнелтілуіне – 5сағ. 24мин. кетті.