1.Экология анықтамасы. Экология пәні, міндеттері және зерттеу нысандары.

Экология терминін (грекше үй, тіршілік ету ортасы) 1866 ж неміс биологы Эрнст Геккель ұсынды. Ол өз зерттеулері б/ша экология термини бірнеше сатыларға бөлді:1) Организмдердің өзара ж/е қоршаған ортамен қарым-қатынасын зерттейтін биолоэкология. Биоэкология- особьтар экологиясы, популяциялар экологияы , қауымдастықтар экологиясы болып бөлінеді.2) Эклогия-әртүрлі иеархиялық деңгейдегі экожүйелерің тіршілік етуінің жалпы заңдылықтарын зерттейтін ғылым.3) Экология- барлық тірі организмдердің тіршілік ету ортасын зерттейтін комплексті ғылым.4) Экология- адамның түр ретінде ж/е қоғамның планета экосферасындағы орнын, оның экологиялық жүйелермен байланыстар мен олларға әсер ету жағдайларын зерттейді.5) Экология адамның шаруашылық тіршілік әрекетінде өз қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін биофера ресрстарын тиімді пайдалану жолдарын қарастыратын ғылым.Экологияның зерттеу нысандары: аутоэкологиялық ж/е синэкологиялық. Аутоэкологиялық әдіс- бір түрге жататын организмдердің қоршаған ортамен қарым-қатнасын, ал синэкология- көптеген түрлрдің қоршаған ортамен қарым-қатынасы.Бұл зерттеулер: бақылау, тәжірибелер, модельдеу әдістер жатады: табии ж/е техногенді әдістерді зерттеу, проестермен құбылыстарды статистикалық әдіспен бағалау, математиалық модельдеу, әлеуметтк-демографиялық, табиғи жасанды объектілерді паспорттау, экологиялық менеджмент, эклогиялық сараптама.Қазіргі экологияның негізгі міндеті- бүкіл биосфераны қамтитын процестермен құбылыстарды зерттеу.

Жалпы экология пәні оның құрлымы мен міндеттері.«Экология терминін» (грекше үй, тіршілік ету ортасы) 1866 ж неміс биологы Эрнст Геккель ұсынды. Экология дп біз абиғат экономикасына қатысты барлы білімдерді – жануарлардың олардың оны қоршаған органикалық ж/е бейорганикалық ортамен, өзімен ікелей не жанама қатынаста болатын жануарлармен өсімдікермен өзара ынтымақтастық н/е қастастық жаулық әрекеттерінің бүкіл жиынтығын зерттеу.

2. Қысқаша даму тарихы. Экологияның қалыптасуындағы а.Гумбольдт, ж.Ламарк, к.Линеи, фК.Ф.Рулье, ч.Дарвин, э.Геккель, а.Тэнсли, в.В. Докучаев, в.И. Вернадскийдің рөлі.

Экологияның даму тарихы. Экологияның қалыптасуына үлес қосқан К.Линней, Ж.Б: Ламарк. Ч. Дарвин. Э. Геккель, В.И. Вернадский және т.б.ғалымдардың ролі. Білімнің барлық салалары сияқты экология ғылымы да тұрақты дамыды.Жануарлар мен өсімдіктердің таралу сипаты , қоршаған ортамен байланысы туралы мәліметтердің жиналуы адамның табиғатты терең меңгеруінен басталды. Аристотель жануарлардың 500 түрін інез-құлығын сипаттап жазды. Ал оның шәкірті Теофраст әр түрлі өсімдіктердің ерекшеліктерін , олардң пішіні мен өсуінің топыра пен ауа-райына тәуелділігі туралы мәліметтер жинақтады.Қайта өрлеу дәуірінде географиялық ашылуларға байланысты түрлі жануарлар мен өсімдіктер ашылды. Бірінші эволюциялық ілімнің авторы- Ламарк ол «сыртқы жағдайлардың әсері ағзалардың бейімделуі ж/е өсімдіктердің мен жануарлардың эволюциясының негігі себептерінің бірі», Дарвин табиғаттағы тіршілік үшін күресті теория жүзінде тұжырымдады «түлердің табиғи сұрыпталу жолымен шығу тегі немесе тіршілік үшін күресте оған қолайлы қолтұқымдардың сақталуы», Геккель өзінің еңбектерінде экологияны ағзалардың қоршаған ортамен іршілік ету жағдайларымен қатынасын зерттейтін жалпы ғылым ретінде түсіндіреді. Экология ғылым ретінде негізінен 19ғ аяғында қалыптаса бастады.

3.ХХ жүз жылдықтағы көрнекті ғалымдар В.Н.Сукачаев, Г.Одум және Ю.Одум, Н.Ф. Реймерс, Б. Небел, Б.Коммонер және т.б. Қазақстандағы экология дамуы.

Одумдар,Сукачев,Реймерс, 20ғ экология жылдам дами бстады.Жалпы экологияны қарқнды дамтқан ғалымдар: Одумдар,Сукачев,Реймерс, Шварц, Наумов т.б. Қазақстанда экология мәселелерімен Ғылым Академиясының топырақтану, ботаника, зоология, физиология институттары айналсады.

4.Экологиядағы негізгі түсініктемелері: биосфера, экожүйе, биогеоценоздар, популяция, қауымдастық, экология факторлар.

Биосфера – планетадағы тірі заттардың таралған аймағы – жердің “ерекше тіршілік қабығы” - деп анықтама береді.Вернадскийдің констант ( тұрақтылық) заңы: Биосфераның тірі затының мөлшері – тұрақты шама.

Экологиялық жүйе немесе экожүйе -зат айналымды қолдайтын, кез келген тірі организм мен бейорганикалық компонентер жиынтығы.

Биогеоценоз – тірі организмдер қауымдастығының(биоценоз) абиотикалық жағдайлардың кеңістіктік жиынтығын(биотоп), зат, энергия, мен информация алмасулары негізінде біріктіретін құрлықтық экожүйе.

Популяция деп - үлкен аймақта тіршілік ететін және өзара байланыста болатын бір түрдің особьтарының ( дараларының ) тобын айтады.

Қауымдастық - бірлестік, одақ; ортақ шаруашылық мақсатқа жету үшін, сондай-ақ саяси, ғылыми , мәдени немесе өзге де мақсаттарға жету үшін ұйымдардың немесе жеке тұлғалардың шарт негізінде бірігуі; нақты шекаралар, тұрғылықты жерлер немесе территориялар ішінде әрекет ететін әлеуметтік байланыстар жиынтығы.

Экологиялық факторлар – тірі организмдерге олардың жеке дамуының бір ғана кезеңінде болса да тікелей немесе жанама әсер ете алатын, ортаның кез келген әрі қарай бөлшектенбейтін элементі.