Бақылау сұрақтары:

1. Мұздықтардың таралу аймақтарың және мұздықтардың пайдаболу себептерін атаныз.

2. Глетчерн мұзының қандай ерекшеліктері бар?

3. Жабынды және тау пішінді мұздықтардың өзіне тән белгілерін атандар.

4. Аралық түрдегі мұздықтар қандай жерлерде болады?

5. Морена деп нені атайды, оның түрлері?

6. Мұздықты белдемнің эрозия (жемірілу) түрлеріне сипаттама беріндер.

7. Бедердің аккумулятивті флювиогляциалды түрлеріне сипаттама беріндер.

Тақырып 4.7 Теңіздің геологиялық әрекеті

Әлемдік мұхиттық және теңіз бассейндері. Әлемдік мұхит түбінің бедері: қайраң, континенталдық беткей, мұхит төсемі.

Қазаншұңқырлар, терең сулық науалар, аралдық доғалар, гайоттар, мұхиторталық жоталар. Теңіздің биономдық аймақтары. Теңіздің органикалық әлемі және оның таралау аймақтары. Бентос, планктон, нектон. Теңіздің бұзушы әрекеті. Теңіз жағаларының абразиясы. Соқпа толқын қуыстары, абразииялық террасалар, клифтар, тау жұрнақтары, тар үңгірлер, аркалар. Теңіз жағалараның морфологиясы.

Теңіздің тасымалдаушы әрекеті және Бедердің аккумулятивтік формаларының түзілуі. Аккумулятивтік террасалар, жағалық белдер, жағажайлар, құм қайырлар, тосқын көтермелер, жағалық құмбелдер.

Литораль аймағының түзілімдері, қайраң аймақтары, континенталдық беткей аймақтары, теңіз төсемінің аймақтары. Минералды шикізаттың көзі ретіндегі теңіз суларының маңызы. Теңіз түзілімдеріндегі пайдалы қазбалар.

Тақырып біткен соң оқушылар міндетті:

Білу:

-Әлем теңіздің түбкі бедерін;

-теңіздің бионоимкалық зоналардың таралуын;

-теңіздің қиратушылық жұмысын;

Менгеру:

- теңіз түбіндегі бедер құрылымының элементерін баяндау;

-теңіздегі қирату жұмыстарымен абразионды бедердің пішіндерін

түсіндіру.

Қалыптастыралатын құзырлықтар:

Базалық:

- керек ақпараттарды жинау және жүйелеу;

- коммуникативтік қабілеттерге ие болу;

Кәсиби:

- кәсіби терминдарды дұрыс пайдалану, тәжірибе жұмыстарда ой-өрістерді қалыптастыру үшін геологиялық ақпараттарды жинау және жүйелеу;

Бақылау сұрақтары:

1. Әлемдік теңіз түбі бедерінің негізгі элементтерін атаныз және сипаттаныз.

2. Бентос, нектон, планктон дегеніміз не?

3. Шельф аудандарында қандай биономикалық белдемдер орналасқан? Континентальды баурйда ше? Теңіз төсеніші?

4. Абразия дегеніміз не, абразионды терраса нені көрсетеді?

5. Жағалаудағы аккумулятивті пішіндірді атаныз.

6. Теңіз түзілулерінің түрлерін атаныз және сипапатаныз.

7. Терригенді түзілулер қалай таралады?

8. Континентальды баурайға қандай шөгінділер жатады?

9. Аргонотекті түзілулер қай белдемде басым?

10. Қандай пайдалы қазбалар теңіз түзілулерімен байланыста болады?

11.Теңіз жағалары бқзылу жылдамдығы қандай факторлардан тәуелді болады?

Тақырып 4.8 Көлдер мен батпақтардың геологиялық әрекеті

Көлдер, олардың жаралуы мен жіктелуі. Қарқынды, ағынды және ағынсыз өзендер. Көл суларының динамикасы. Көл суларының химиялық құрамы. Тұщы, ащы және тұзды көлдер.

Көлдердің бұзушы және аккумулятивтік әрекетінің ауқымы. Тұщы көлдердің шөгінділері. Тұзды көлдердің және лагуналардың шөгінділері.

Батпақтар және олардың жаралуы. Пайдалы қазба кенорындарының түзілуіндегі көлдер мен батпақтардың ролі. Темір, марганец, алюминий кенорындарының түзілуі. Жанғыш пайдалы қазба – шымтезек, көмір, мұнай, табиғи газ кенорынд

арының түзілуі.

Тақырып біткен соң оқушылар міндетті:

Білу:

-көлдердің пайда болуы және жіктелуін;

- пайдалы қазба кенорындары пайда болуына өзендер мен батпақты көлдердің ролі;

Менгеру:

-шұнқырлардың пайда болу арқылы көлдер жіктелуне мысалы

келтіру, гидрогеологиялық режиміне және судын минерализациялық дәрежесіне қарай;

-көлдердің бұзышылық жұмысын түсіндіру, көлдердің түзілімдерін баяндау;

Қалыптастыралатын құзырлықтар:

Базалық:

- өмір бойы өзіндік білімді және әдеттерді жаңалау;

Кәсиби:

- кәсіби терминдарды дұрыс пайдалану, тәжірибе жұмыстарда ой-өрістерді қалыптастыру үшін геологиялық ақпараттарды жинау және жүйелеу;