Сегізінші сабақ Лексикалық тақырып: Бухгалтерлік есеп. Грамматикалық тақырып: Біріңғай мүшенің тыныс белгілері.

1-тапсырма. Мәтінді мазмұндаңыз.

Ұлттық экономика нарықтық жолдармен қалыптасып, өз ақшамыз өмірге еніп, саяси экономикалық үрдістер өтпелі кезеңде тұрған шақта бухгалтерлік есеп пен есеп қисап жұмыстарының атқаратын міндеттері өте зор.

Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге, айырбастауға және одан түскен қаржыны тиімді де ұқыпты етіп бөліп жасауға, яғни кәсіпорындағы шаруашылық үдерістердің барлығын басынан соңына дейін есептеуге болады. Осы айтылғандарға сәйкес ұйымдағы экономикалық және технологиялық үдерістердің, сондай-ақ шаруашылық операцияларының барлығынын да есепке алынуы экономикалық талапқа сай бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Жалпы бухгалтерлік есеп кәсіпорында мынадай қызмет атқарады:

болашақта (алдағы уақытта) пайдалану үшін ұйымда болып жатқан операцияларды тіркеп және оны өңдеп отырады;

ұйымның қаржылық-ақпараттық мәліметін өңдейді, сондай- ақ оны керек уақытына дейін сақтайды;

қаржылық-ақпараттық мәліметті пайдаланушыларға уақтылы беріп отырады, ал бұл ақпаратты пайдаланушылар осы деректер) арқылы ұйымды басқару барысыңда түрлі шешім қабылдайды.

Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты – кәсіпорындардағы есеп жұмысының сапасын арттыруға, есептеу жұмысының барысында қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.

Бухгалтерлік есептің негізгі басты мақсатына кәсіпорын жұмысының экономикалық тиімді тұрғыдан орындалуы, ұйымның өзін-өзі қаржыландыруы мен табыс (пайда) табуы жатқызылады.

Сөздерді есте сақтаймыз:

айналым қаражаттары – оборотные средства

бағыт – направление

басшы – руководитель

есеп – учет, задача

жалдау – нанимать

жауапты – ответственный

жауап береді – отвечает

көшуде - при переходе

өтпелі кезең – переходное время, переходный период

нұсқау – указание

пайдалылық – прибыльность, рентабельность

тиімді – эффективный, рациональный

Лексика-грамматикалық тапсырмалар

2-тапсырма. Сөйлесім үлгілерін жалғастырыңыздар.

1.- Бухгалтерлік есеп дегеніміз не?

- Бухгалтерлік есеп дегеніміз кәсіпорынның қаржы және шаруашылық қызметтерінің нәтижелерін есепке алу жүйесі.

2. – Бас бухгалтер нені қадағалайды?

- Бас бухгалтер шаруашылықты жүргізі жөнінде көптеген нұсқаулардың сақталуын қадағалайды.

3. Бухгалтерлік есептің негізгі басты мақсатына не жатады?

- ..........

4. Жалпы бухгалтерлік есеп кәсіпорында қандай қызмет атқарады?

- .......

3-тапсырма. Мына сұрақтарға ауызша жауап беріңіз.

1. Бас бухгалтер дегеніміз кім?

2. Кассир нені қадағалайды?

3. Ұйымның қаржылық-ақпараттық мәліметін кім өндейді?

4. Бухгалтерлік есептің негізі дегеніміз не?

4-тапсырма. Сөйлемдегі сөздерді дұрыс орналастырыңыз.

1. Басқару түрлі қабылданады ұйымды барысыңда шешім.

2. Керек уақытына мәліметін ұйымның қаржылық-ақпараттық дейін сақтайды.

3. Ақпараттық есеп қарастырады басқарушылық тек қана мәліметтерді.

5-тапсырма. Көп нүктенің орнына керекті жалғауларды жалғаңыз.

1. Белгіленген заңға сәйкес, дұрыс жасалын.... қаржылық ақпарат... мәліметтерді дер кезінде пайдаланушылар... жеткізіп беріп отыру кез келген кәсіпорында... бухгалтер... кәсіби міндет.... болып табылады.

2. Бухгалтерлік есеп ғылымы... шығ... тарихы ерте.... басталған. Ол бұдан көпгеген жұзжылдық... бұрын пайда бол..., бүгінгі күн... дейін әрбір кезеңдердің уақыт талаптары.... сәйкес дамып келеді.

3. «Бухгалтер термині» XV ғасырда Австрия қаласын... пайд... болған.

Кез келген ұйымда бухгалтер... есеп жұмысын жүргіз... экономика... мәселелер... негізгі және басты қажеттіліг... болып табылады.

6-тапсырма. Біріңғай мүшелердің тыныс белгісін түсіндіріңіз.

Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге, айырбастауға және одан түскен қаржыны тиімді де ұқыпты етіп бөліп жасауға, яғни кәсіпорындағы шаруаптылық үдерістердің барлығын басынан соңына дейін есептеуге болады. Осы айтылғандарға сәйкес ұйымдағы экономикалық және технологиялық үдерістердің, сондай-ақ шаруаптылық операқияларының барлығынын да есепке алынуы экономикалық талапқа сай бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.

Белгіленген заңға сәйкес, дұрыс жасалықған қаржылық ақпараттық мәліметтерді дер кезінде пайдаланушыларға жеткізіп беріп отыру кез келген кәсіпорындағы бухгалтердің кәсіби міндеті болып табылады.

Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты - барлық кәсіпорындарда орындалатын операқиялардың уақтылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі уақыт талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау.

7-тапсырма. Біріңғай мүшелерді ажыратып, тыныс белгілерін қойып, тексті көшіріңіз.

Қара қошқыл кілегей бұлттың жоғарғы шетін ала кірген ай бір көрініп сүңгіп, ... дәл жасырынбақ ойнағандай құбылды. Әрі сұлу әрі сенімді мықты үміт. Ұйымнын бухгалтерлік балансы ілгеріде айтылғандай белгілі бір уақытқа яғни айдың тоқсаннын немесе жылдың басына жасалынады.

Бұдан шығатын қорытыңды бухгалтерлік шоттың бастапқы қалдығы баланстын есепті кезеннің басындағы сомасы деп аталатын бағанынан алынады да керісінше шоттың соңғы қалдығы баланстын есепті кезең соңындағы бағанаға жазылады.

8-тапсырма. Жұмбақты аударып шешімін табыңыздардар.

1. Есть он в банке, ресторане,

И на фабрике, и в бане.

Он деньгам ведет учет:

Где расход, а где приход.

Математику он знает,

Цифры быстро сосчитает,

Здесь расход, а здесь приход –

Ничего не пропадет!

2. В фирме прибыль он считает,

Всем зарплату начисляет.

И считать ему не лень

Все налоги целый день.

3. Расчет зарплаты – знать пора –

Проводят в срок .....

СОӨЖ. Материалдардың бухгалтериядағы есебі

Мәтінді мазмұндаңыз.

Материалдардын бухгалтериядағы талдамалық есебі сан-дық және ақшалай өлшемде жүргізіледі. Мұндай есепті ұйымдастырудын көп қиындығына байланысты бухгалтерияда талдамалы есепті ұйымдастыру жұмысы үздіксіз жетілдіріліп келеді. Есеп жұмысына есеп тіркелімдерінің өте ұгымды жаңа түрлері еңгізіліп, есеп жұмысының тәртібі жақсартылып, есеп машиналары пайдаланылып, есеп беру жұмысы қысқартылып, жеңілдетудің басқа да түрлері қолданылуда. Соңғы кезгі уақыттарға дейін ұйымдардың бухгалтерияларында материалдардын талдамалық сорттық, сандық, бағалық есебін карточкаларда жүргізіп келді. Жалпы бухгалтерияда материалдардын әр номенклатуралық нөміріне бөлек карточка ашылады. Материалдардың кіріс етілуіне, босатылуына жасалған әр құжат деректері тиісті карточкаға жазылуы керек. Ай біткеннен кейін немесе ай соңында әр карточка бойынша материалдардың кіріске алынуы мен шығыс етілуінің қорытындысы шығарылып, олар материалдардын айналым тізімдемесіне жазылады. Сөйтіп, бухгалтериядағы карточкаларда қоймадағы карточкаларда жазылған деректер қайталанады.

Банк жүйесіндегі бухгалтерлік есепті реформалау – нарықтық эконмика талаптарына жауап беретін жалпыға ортақ халықаралық прициптер мен стандартарды банктердің тәжірибесіне енгізу мүмкіндігін беретін шаралар кешенін білдіреді.

Бухгалтерлік есеп реформасын аяқтауға байланысты жұмыстар мынадай мерзімдерді қамтыды:

-Ұлттық банк бойынша:

1996 жылы қосымша және бас бухгалтерия бойынша нұсқаулар материалдар дайындап, оларды баспадан шығару. 1997 жылы 1996 жылдың жұмыс нәтижелері бойынша жаңа шоттар жоспары мен нұсқаулық материяларға өзгерістер енгізу, Ұлттық банктің қызметіне байланысты халықаралық аудит жүргізу, банк мекемелерінде ескі шоттар жоспарынан жаңаға өтуді аяқтау шаралары жүзеге асырылды. 1998 жылдың бірінші жартысында қосымша есеп бойынша бағдарламалық қамтамасыз етудің жаңа пакетін әзірлеу және екінші жартысында Ұлттық банктің бюджетін жоспарлау әдісін жасау.

-Екінші деңгнейдегі банктер бойынша:

1996 жылы екінші деңгейдегі он банктер бойынша жаңа шоттар жоспарын енгізіп, ай сайын осы жоспарға сәйкес жиынтық балансын алу.

1997 жылдың екінші тоқсанында екінші деңгейдегі банктерде бухгалтерлік есептің стандартын жасау, барлық екінші деңгейдегі банктер бойынша үшінші тоқсанда жылдық жинақ есебін құру шаралары жүзеге асты.

Сонымен қатар, бұл банктік реформаның басты нәтижесі – Бұл банктік жүйенің тұрақ тылығын сақтап қалу мақсатында халық салымдарын ұжымдық сақтандыру қоры құрылды.

Бұл қорды құру уақыты 1997 жылдан кешікпеуге тиіс еді, бірақ әр түрлі себептерге байланысты қор 1999 жылдың аяғында құрылып, өз қызметін 2000 жылдың қаңтарынан бастады.

СӨЖ. Агент

1-тапсырма. Мәтінді аударыңыздар, мазмұндау

Агент (лат. (agentis) – әрекет етуші) - мүлік иесінің белгісі бір операциялар жасайтын, келісімді даярлауға қамтамасыз ететін адам. Олар брокерлер, маклер, менеджерлер, бірақ оның келісімге қол қоюға құқы жоқ. Агент өз әрекетін принципальдау нұсқауымен жүзеге асырады, ол қызмет ақысын агенттік келісім бойынша алады. Өнімді өндіруші мен әртүрлі тұтынушылар арасындағы бұл делдал көбінесе өз фирмасының белгілі бір аймақтағы тұрақты өкілі ретінде қызмет етеді. Бұл үшін оған келіссөз жүргізуге және өнімді байланысты келісімді хаттау жөнінде шектеулі құқық беріледі. Агент, әрине тауарлардың иесі емес. Тауарлардың бағасын және оны беру шартын тауарды өндіруші белгілейді. Агенттің негізгі міндеті өнінмді молынан сатып алушыларды іздестіру.

Агент банк – халық аралық несие беру синдикатының түпкі мақсатын, сенім берілген және құжаттағы көрсетілген мерзімдегі уақыт бойынша кепілдеме бере алатын банк.

Агенттік фирмалар – мүлік иесінің атынан және оның есебінен жұмыс істейді. Ол фирма келісімде көрсетілген шарттарға сәйкес фирма атынан және оның есебінен шартқа отырады немесе шарт жасасқан кезде үлестіру қызметін атқарады. Агенттік фирмаларға тән жағдай-ұзақ мерзімге уәкілдік етеді және мүлік иесімен тығыз байланыста болады. Заң тұрғысынан олар әрқашанда өздерінің толық тәуелсіздігін сақтайды. Агенттік фирмалар орналасуына қарай мүлік иесі еліндегі агенттер (шетелге тауар шығару жөніндегі агент, агент резидент) және шет елдік мемлекеттегі агенттер (шетелдер тауар өткізу жөніндегі агент, шетелде тауар сатып алу жөніндегі агент) болып бөлінеді.

Агенттік операциялар – халықаралық және экономикалық инфрақұрылымның кең тараған түрі: олар тапсырыста принципал деп аталатын (мүлік иесі) бірінші жақтан және оған тәуелсіз агент (сауда коммерциялық) деп аталатын екінші жақтан тұрады, бұлар белгіленген территорияда тауарды сатуға немесе сатып алуға байланысты іс жүзіндегі және заңды әрекеттерді принципальдық есебінен және оның атынан атқарады. Агенттік операциялар агенттік келісімдер деп аталатын азды көпті ұзақ мерзімді келісімдер (көпжылдық) негізінде орындалады. Агент мүлік иесіне тәуелсіз, себебі ол еңбек қатынастарына қатысты болмайды және өз қызметін дербес атқара алады.

Тоғызыншы сабақ

Лексикалық тақырып: Аудиторлық қызмет.

Грамматикалық тақырып:

Біріңғай мүшелі сөйлемдегі жалпылауыш сөздер.

1 - тапсырма. Мәтінді мазмұндаңыз.

Аудит – кәсіпорындардың, фирмалардың т.б. қаржы-шаруашылық операцияларын белгіленген тәртіппен орындалуына ревизия жасау және тексеру. Алғашқы кәсіби аудит Ұлыбританияда ХІХ ғасырдың ортасында пайда болды. Ресейде «аудит» сөзі І Петр (1689-1725 жж.) патшалығы тұсында пайда болды.

Аудиттің міндеті – шаруашылық органының экономикалық жағдайына дұрыс баға беру.

Аудит термині осыдан екі мың жыл бұрын шыққан (лат. auditor - тыңдаушы) – тексеруші компания басшылығымен келісім шарт негізінде акционерлік компаниялардың қаржы-шаруашылық қызметінің жәй-күйін тексеруші кісі дегенді білдіреді. Аудитор тиісті акционерлік қоғамдардың (банктер, сақтандыру компаниялары) қызметін бақылаушы мемлекеттік органдардан арнайы рұқсат алады. Аудитордың негізгі міндеті – тексерілген компанияның қаржы жағдайы жөнінде қорытынды беру. Ол заңды белгіленген тәртіп бойынша аталған компанияның қызметі туралы оның ресми балансымен және пайдаларымен шығындары шотымен бірге жылдық есепке жарияланады.

Аудиторлық қызмет – шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлік есептемесі мен басқа да құжаттарын жасалған қаржы және шаруашылық операцияларының дұрыс болуы және қолданыстағы заңдарға сай келуі түрғысынан баға беру мақсатымен аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың (фирмалардың) тәуелсіз тексеруі. Меншік иелерінің мүдделерін қорғауға, кәсіпорындарға көмек көрсетуге, олардың бюджетпен дұрыс есеп айырысуына, қызметінің тиімділігін арттыруына жәрдемдесуге бағытталған.

Аудиторға қойылатын негізгі талаптар:

- даярлығы;

- құзыреттілігі

- тәуелсіздігі

- ақпаратты алуға, тексеруге және оған баға беруге, есеп берулерді жасауға, ұсыныс жасауды дайындауға тиісті көңіл бөлу

Сөздерді есте сақтаймыз:

аудит – аудит

ақпарат алу – получить информацию

бюджет – бюджет

бухгалтерлік есеп - бухгалтерский учет

кәсіпорын - предприятие

фирма - фирма

ұйым - организация

тәуелсіздігі - независимость

Лексика-грамматикалық тапсырмалар

2-тапсырма. Төмендегі сұрақтарға мәтін бойынша жауап іздеңіз.

1. Аудит дегеніміз не?

2. Алғашқы аудит қашан пайда болды?

3. Алғашқы аудит қай елде пайда болды?

4. Аудиттің міндеті қандай?

5. Аудит термині осыдан неше жыл бұрын шыққан?

6. Аудит термині қандай кісі дегенді білдіреді?

7. Аудиторлық қызмет дегеніміз не?

8. Аудиторға қойылатын негізгі талаптар қандай?

3-тапсырма. Мәтінді аударыңыздар.

4-тапсырма. Көп нүктенің орнына керекті жалғауларды жалғаңыз.

1. Ол заңды белгілен... тәртіп бойынша аталған компания.... қызметі туралы оның ресми балансымен және пайдалары... шығындары шотымен бірге жылдық есеп.... жарияланады.

2. Аудитордың негіз... міндеті – тексерілген компания... қаржы жағдай... жөнінде қорытын.... беру.

3. Аудитор тиісті акционер... қоғамдар... қызметін бақылау.... мемлекеттік органдардан арнай.... рұқсат алады.

5-тапсырма. Біріңғай мүшелерді жалпылауыш сөздерімен бірге тауып, тыныс белгісінің әр түрлі қойылуын түсіндіріңіз.

Осы жұмысымды тындырып, бір ынғайлаған соң, бес-алты ай Қырым, Кавказға не шет елге барып дем алам. Біз болып жатқан істі телеграмма, хат, газет арқылы ғана біліп алдық. Баланың да, жігіт-желеңнің де, егде-мосқал үлкеннің де – барлығының аузында бір жаңалық, бір хабар. Мінезі де, түрі де – бәрі өзім. Сөз әдемісі де, ән шұғыласы да сонда тәрізді.

6-тапсырма. Жалпылауыш сөздері бар біріңғай мүшелі сөйлемдердің тыныс белгілерін қойып жазыңыз.

Аудитте және қаржылық экономикалық талдауда қолданылатын әдістерде жіктеу тәсілдемесі оларды мына қосалқы жүйелерде топтастыруға мүмкіндік береді техникалық талдамалы есептік құжаттық қорытындылаушы және нақты бақылау.

Оның үстінде аудиторлық бақылауда шектес ғылымдардың бухгалтерлік есеп экономикалық талдау статистика құқық салалық экономика қаржылық басқа да бірқатар техникалық заң және қолданбалы ғылымдардың әдістік тәсілі кеңінен қолданылады. Сондықтан да аудитор клиент кәсіпорынмен танысар алдында мыналарға дайын болу керек мәселен бухгалтерия басшылары өнеркәсіп есебін жақсы білгенімен сауда есебін жеткілікті дәрежеде меңгермеген т.с.с әмбебап білімге ие болмағандықтан есептің қай учаскесінде елеулі кемшіліктер кездеседі.

7-тапсырма. Сөйлемді қазақ тіліне аударыңыздар.

Аудитор – лицо, проверяющее состояние финансово-хозяйственной деятельности акционерных компаний на основе контракта, заключенного с руководством проверяемой компании. Аудитор обычно получает специальное решение от государственных органов, наблюдающих акционерных компаний. Основная задача – дать заключение о финансовом положении проверяемой компании, которое в установленном законом порядке публикуется в годовом отчете о деятельности данной компании с ее официальном балансом и счетом прибылей и убыткой.

СОӨЖ. ӘЛЕМДІК АУДИТОРЛАР КОМПАНИЯСЫ. Әлемдік баға

1-тапсырма. Мәтінді мазмұндаңыз.

Әлемдік баға – әлемдік рынокта сатылатын тауар бірлігінің бағаланған әлемдік құнының шамасы немесе бағаның әлемдік сауда-саттықта қолданылатын түрі. Әлемдік баға, көбінесе, ауқатты сатушылар мен сатып алушылардың арасындағы келісімшарт арқылы мемлекеттер арасында емін-еркін айналыста болатын ақшамен белгіленеді. Әлемдік баға кейде сатушылар мен сатып алушылар белгілеген баға ретінде халықаралық сауда орталықтарында қолданылады. Қазіргі кезде мырыштың, қорғасынның, қалайының, алюминийдің, мұнайдың әлемдік бағасы ретінде Лондон биржасының бағасы алынады. Сол сияқты машинаның және жабдықтардың бағасы ретінде Еуропаның, Жапонияның және Американың белгілеген бағасы пайдаланылады. Әлемдік рыноктағы тауардың бағасы бір мезгілде бірнеше дәрежеде болуы мүмкін. Әлемдік баға дәрежесіне алуан түрлі жағдайлар әсер етеді. Оған тауар сұранымы мен ұсыныстарының қатысы, төленетін ақшаның валюталық түрі, сауда келісімінің уақыты, тауарды жеткізу мерзімі және сауда әлеміндегі экономикалық және экономикалық емес әр түрлі жағдайлар жатады. Егер сұраныс ұсыныстан артық болса, әлемдік баға дәрежесін анықтауда тауар сатушының ықпалы артып, баға көтеріледі, ал ұсыныс сұранымнан жоғары болған жағдайда, әлемдік баға тауар сатып алушының үстемдігі басым болып, әлемдік баға төмендейді.

Тауарды жеткізу тұрғысынан алғанда әлемдік баға бірнеше түрге бөлінеді. Тауарды бағалау тұрғысынан әлемдік бағаның 3 түрі бар. Оның біріншісі – сатушылардың бәсекелестігінен туындаған баға, екіншісі – шағын сауда тобының бәсекесінен туындаған баға, үшіншісі – бірнеше сатушы тобының бәсекесінен пайда болған баға.

«Қазақстан» энциклопедия, І том, 657-бет.

2-тапсырма. Сұрақтарға мәтіннен жауап іздеңіз.

1. Әлемдегі баға дегеніміз не?

2. Әлемдік баға қалай және немен белгіленеді?

3. Әлемдік баға қайда қолданылады?

4. Әлемдік бағаға қай биржаның бағасы алынады?

5. Машинаның және жабдықтардың бағасы ретінде қай мемлекеттердің бағасы пайдаланылады?

6. Әлемдік баға қай уақытта төмендейді?

3-тапсырма. Төмендегі сөздерді сын есімдермен тіркестіріңіз.

Баға, ұсыныс, сұраным, ақша, айналыс, құн, сауда-саттық, сатушы, келісімшарт, сауда орталығы.

4-тапсырма. Сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз.

Есеп айырысу ешқандай кедергісіз ақшалай жасалатын болса, әлемдік бағаның дәрежесі жоғарылайды. Есеп айырысу қолма-қол немесе несиеге беру және бөліп-бөліп төлеу жолымен жүргізілсе: онда әлемдік бағаға кері әсер етеді.

5-тапсырма. Сөйлемді толықтырыңыз.

Еркін сауда базар … сатылатын тауар … әлемдік баға … келісімшарт тауар … баға … және көмек … арналған тауар баға … өзгеше болады.

6-тапсырма. Қарсы мәнді сөздерді тауып, антонимдер қатарын жасаңыз.

арзан сатылады

бағасы төмендейді

ықпалы артады

сұраныс артық болса

шағын сауда

тұрақты баға.

СӨЖ. Сараптама жүргізу.

Оныншы сабақ.

Лексикалық тақырып:

Бухгалтерлік құжаттар және олардың атқаратын қызметі

Грамматикалық тақырып: Жай сөйлемнің түрлері

1-тапсырма. Мәтінді аударыңыздар, мазмұндаңыз

Бухгалтерлік құжат деп кәсіпорындар мен ұйымдарда орындалған операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта орындалатын жұмыстар мен атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша куәлікті атауға болады.

Бухгалтерлік құжат - кәсіпорындағы шаруашылық операциялардың орындалғанын растайтын немесе оны орындауға заңды түрде құқық беретін жазбаша куәлік.

Орындалған шаруашылық операцияларын бастапқы құжатқа түсіруді бухгалтерлік есеп теориясында алғашқы есеп сатысы деп атайды.

Құжат көрсеткіштерін деректемелер (реквизиттер) деп атайды. Олар міндетті және толықтырушы болып бөлінеді. Міндетті деректемелер (реквизиттер) бухгалтерлік құжаттарды занды құқықпен қамтамасыз етеді.

Міндетті деректемеге (реквизитке) жататындар:

• құжаттың аты, нысанының коды;

• құжаттың толтырылған уақыты (күні, айы және жылы);

• құжатты толтырған занды немесе жеке тұлғаның аты-жөні;

• шаруашылық операцияның мазмұны;

• шаруашылық операцияның өлшемі (натуралдық немесе ақшалай);

• шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес қркаттарды толтыруға жауапты адамдардың аты-жөні;

• жауапты атқарушының қолы.

Қосымша деректемелер (реквизиттер) шаруашылық операция көрінісінің ерекшеліктерімен және құжаттардың тағайындалуымен анықталады.

Құжаттар дер кезінде, яғни операцияның орындалуы барысыңда толтырылуы керек.