- •1.3 Дәріс комплекстері № 1 кредит
- •1. Тақырыбы: Кіріспе дәріс. Коммуналды гигиенасы пәні және әдістері. Пәннің даму тарихы. Коммуналды гигиенасының дамуындағы Қазақстан және Ресей ғалымдардың рөлі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Коммуналды гигиена - елді мекен гигиенасы.
- •Пәннің даму тарихы
- •4. Көрнекілік материал:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •№ 1 Кредит
- •1. Тақырыбы: Санитарлық заңнамалар коммуналды гигиенасы саласындағы маманның іс әрекетінің негізі. Қазақстан Республикасында санитарлық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымы және қызметі.
- •3. Дәріс тезистері.
- •Санитарлық бақылауды ұйымдастыру
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар тіршілігінің санитарлық жағдайы үшін шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз етудің гигиеналық міндеттері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету және су тұтыну
- •Сумен қамтамасыз ету жүйелері
- •Су құбырының тарату жүйесі
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер
- •6. Бақылау сұрақты:
- •Қазақстанның тұщы су ресурстары қандай?
- •№2 Кредит
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар арасында жұқпалы және жұқпалы емес ауруларды таратудағы су факторының ролі.
- •3. Дәріс тезистері: Аурудың таралуындағы су факторының ролі.
- •2. Суды тазартуды, зарарсыздандыруды нашар жүргізуден.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс жоспары:
- •Мәселенің тарихы
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз сумен қамтамасыз ету көзін таңдау. Санитарлық қорғау аймақтары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету саласындағы сақтық санитарлық бақылау.
- •Су көздерінің жіктелуі
- •Жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз ету
- •Жер беті су көздерімен сумен қамтамасыз ету.
- •Орталықтандырылмаған сумен қамтамасыз ету.
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды тазартудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Тазарту әдістерінің жалпы сипаттамасы
- •Қоспаларды коагуляциялау
- •Суды тұндыру және сүзу
- •Тазартудың арнайы әдістері.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды заласыздандырудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары
- •Суды залалсыздандыру әдістері
- •Суды хлорлау 1853 ж. Орыс дәрігері п. Карачаров, хлордың антисептикалық қасиетін 1881 жылы р.Кох жазды.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ағынды суларды тазартудың тиімділігі және санитарлық бақылау.
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қалалық іркінді сулар. Санитарлық сипаттамасы. Тазалау және зиянсыздандыру әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары:
- •Қала ағынды сулары және канализация жүйелері.
- •Механикалық тазарту
- •Биологиялық тазарту
- •Ағынды суларды залаласыздандыру
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймаларын санитарлық қорғау бойынша шаралар жүйесі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Өндірістік ағынды суларға сипаттама.
- •Мұнай және басқа да өндіріс түрлерінің ағынды сулары
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймалары суындағы химиялық заттарды гигиеналық нормалау. Негізгі принциптері мен әдістері. Заңнама.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Химиялық заттардың улылығы мен қауіптілігі.
- •Алыстатылған зардап
- •Кезеңдік гигиеналық нормалау
- •2 Кезең – нормалаудың жеделдетілген кестесі.
- •3Кезең – созылмалы эксперимент.
- •4 Кезең – толық ашылған кесте.
- •Химиялық заттардың трансформациясы
- •Клиника – гигиеналық және эпидемиологиялық зерттеулер.
- •4. Иллюстративный материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың гигиеналық маңызы. Топырақты қорғаудың қазіргі проблемалары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Биогеохимиялық провинциялар
- •Агрохимикаттар.
- •1) Санитарлық-химиялық көрсеткіштер:
- •2) Санитарлы - микробиологиялық көрсеткіштер:
- •3) Санитарлы-гельминтологиялық көрсеткіштер.
- •4) Санитарлы-энтомологиялық көрсеткіштер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың санитарлық жағдайын бағалаудың критерийлері. Топырақты ластанудан қорғаудың шаралары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қатты тұрмыстық қалдықтар (қтқ)
- •Елді мекендерді қалдықтардан тазарту жүйелері
- •Тағамдық қалдықтарды жинау
- •Қала территориясын тазарту
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қатты және сұйық қоқыстарды зиянсыздаңдырудың негізгі әдістері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қтқ зарарсыздандыру және қайта өңдеу
- •Елді мекендерді санитарлық тазартуды бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфера ауасын қорғаудың қазіргі проблемалары. Атмосфера ауасын ластаушы көздер.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфералық ауаның ластануы мәселесінің маңыздылығы.
- •Атмосфераның физикалық қасиеттері
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ластануының халықтың денсаулығына және тіршілігінің санитарлық жағдайына әсері, қауіпты факторлар.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфера ластануының жедел әсер ету жағдайлары
- •Атмосфера ластануының адамға созылмалы түрде әсер етуі.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ауа сапасын санитарлық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ауадағы химиялық заттардың қажетті регламентациясы.
- •Атмосфералық ластаушыларды гигиеналық нормалаудың ерекшеліктері
- •Канцерогендерді нормалау.
- •Атмосфералық ластаушылардың таралу заңдылығы.
- •5. Әдебиет
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Дәрістің жоспары:
- •Атмосфералық ауаны қорғаудың шаралары.
- •Атмосфералық ауаның тазалығына санитарлық бақылау жүргізу.
- •Әдебиеттер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Тұрғын үй, әлеуметтік проблема ретінде. Тұрғын үйлердің микроклиматын нормалаудың ғылыми негіздері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Микроклиматты нормалауды гигиеналық негіздеу
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Жаңа құрылыс материалдарын гигиеналық тұрғыдан бағалау және олардың адамдардың денсаулығына әсері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Емдеу-профилактикалық мекемелерінің гигиенасы.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Дәрістің жоспары:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •Палаталық бөлімдерге қойылатын талаптар.
- •Жұқпалы ауруханаларды жобалау және пайдалануға қабылдау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Шу және оның көздері
- •Шудың адам организміне әсері
- •Шудың таралу заңдылықтары және оны гигиеналық нормалау
- •Шудан қорғау
- •Шу көзіне санитарлық бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Аудандық жоспарлау.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Елді мекенді жоспарлау және жобалық құжаттар.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
Сумен қамтамасыз ету жүйелері
Негізгі су тұтынушылардың су пайдалану деңгейіне байланысты сумен қамтамасыз ету келесі жүйелерге бөлінеді:
1. Біріккен жүйе-барлық тұтынушыларды сапасы жағынан ішуге жарайтын сумен қамтамасыз етеді. Бұл жүйе өндіріске тек ішер су керек болған кезде не аздаған су мөлшері керек болған жағдайларда ғана мақсатты. Бұл жүйе қарапайым, қаржы шығыны аз кетеді.
2. Толық жекеленбеген жүйе (неполная раздельная) - егер өнді- ріске сапасы жағынан ішуге жарайтын су керек болмаған кезде, ондай жағдайда суды тазартуға кететін шығын ақталмайды.
3. Жекеленген жүйе (раздельная система) - ішу үшін, өндіріс үшін, жер суландыру үшін, өртке қарсы мақсаттарда жеке-жеке сумен қамтамасыз ету жүйелері болады. Сирек кездеседі.
Жүйе түрларін таңдау келесі көрсеткіштерге байланысты:
меншікті су тұтыну деңгейіне;
пайдалануға қажетті судың сапасына;
- су көзіндегі судың сапасына;
су көзіндегі судың көлеміне.
Су құбырының тарату жүйесі
Сақтық және күнделікті санитарлық бақылау кезінде су құбырының тарату жүйесіне айрықша көңіл аударған жөн. Тарату торабына түскен суды ұйымдыстырылған түрде тазартуға және зарарсыздандыруға мүмкіншілік болмайды. Тарату торабы судың екіншілік ластану қауіпсіздігін болдыруға себеп болатын орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету жүйесіндегі ең осал жері.
Су құбырының тарату жүйесіне кіреді:
1. Елді мекен аймағындағы жер астындағы құбырлар торабы.
Су қысымды резервуарлар.
3. Су алу қондырғылары (сыртқы және үй ішіндегі).
Тарату жүйесін жобалау және салу кезінде оған екі негізгі санитарлық-гигиеналық талаптар қойылады:
1. Оның халық тұтынатын нүктелерінің бәріне суды үзіліссіз беріп отыру.
2. Барлық судың жүретін жолдарында оның ластануын болдырмау.
Мұны қамтамасыз етуде су құбыры торабының кескінінің (конфигурациясының) маңызы зор.
Су құбырының тарату торабы екі түрге бөлінеді:
1. Айналмалы тораптар(кольцевые сети).
2. Тармақталған немесе тұйықталған тораптар.
Гигиеналық тұрғыдан алғанда айналмалы жүйенің күмәнсіз артықшылығы бар. Бұл жүйеде сумен үзіліссіз қамтамасыз етеді, практика жүзінде жекелеген апаттарға сезімтал емес. Тұйықталған тораптағы апат керісінше тұтынушылардың едәуір бөлігіне су берілуін тоқтатуы мүмкін. Оның үстіне айналмалы торапта құбырлар судың үзіліссіз ағынымен жуылып отырады, ал тұйықталған торапта су тоқтап қалып микробтардың өсіп көбеюіне ықпал жасайды. Сондықтан да қалаларда тұйықталған тораптарды қолданбайды.
2.04.02-84 СНиП құжаты бойынша су тарату тораптары айналмалы болуы қажет.
Тұйықталған торап төмендегі жағдайда рұқсат етіледі:
- өндерістік қажеттілік үшін апат жағдайында сумен қамтамасыздауда үзіліс қажет болатын көздерде рұқсат етіледі;
- құбыр диаметрі 100 мм-ден артық емес кезде шаруашылық-ішер судың қажеттілігіне рұқсат етіледі;
- өрт сөндіру үшін торап ұзындығы 200 м-ден аспаған кезде рұқсат етіледі.
Жаңа су тасымалдау құбырлары айналмалы торапта болуы қажет, ескі тұйық тораптарды айналмалы торапқа айналдыру қажет.
Су таратудың су бөлетін (разводящих сетей) тораптар жүйесіне кіреді:
- су жүргізетін құбырлардан су тұтынатын аудандарға дейін су жеткізетін тораптар;
- су тұтыну аудандарындағы су бөлетін құбырлар торабы.
Су бөлетін құбырлар торабы:
а) транзиттік немесе магистралды тораптар (тораптың жеке учаскелерінде судың негізгі жүретін торабы).
б) тарату тораптарынан суды ең жақын учаскелерге бөлу үшін қажетті торап.
Су алатын колонкалардың ең шеткі су алу қондырғысына дейінгі радиусы 100 м-ден аспауы қажет.
Су тарату торабына қойылатын негізгі гигиеналық талаптар:
- оның ұзына бойына құбыр ішіне сыртқы бөгде заттардың түспеуі қажет;
- су тартатын құбырлардың берік болуы керек;
- саңлаусыз болу қажет;
- ішкі беті тегіс болуы керек;
- топырақ пен судың агрессивтік қасиеттеріне қарсылығы жоғары болуы қажет.
Шаруашылық-ішер суды тарату үшін әртүрлі материалдардан жасалған құбырлар қолданылады: шойын, болат, темір-бетон, кейбір жағдайларда ағаш, пластмасса, шыны. Құбыр материалдарын таңдау күтілетін қысымның мөлшеріне, топырақтың сипатына, құбырларды орнату әдістеріне байланысты.
Көп елдерде және бұрынғы ССРО-да көбіне шойыннан жасалған құбырлар қолданылады. Бұл құбырлар 10 атм.-ға дейінгі қысымға шыдайды. 100 атм қысымға дейінгі шыдайтын құбырларды келесі орындарда қолданады:
- темір жол, автомобиль жолдарының астынан өткізу үшін, су бөгеттерінен (тосқауылдарынан) және аңғарларынан өткізу үшін;
су құбырларын жол кемерінің, қала көпірлерінің тоннельдердің бойымен салу кезінде;
су құбыры мен канализация тораптарының қиылысқан жерлерінде.
Су тарату құбырларын орналастыру тереңдігі жердің тоң басатын қабатынан 0,5 м төмен жатуы қажет. Болат құбырларды пайдаланған кезде коррозиядан қорғауды қарастыру қажет. Бұл үшін бұрынғы ССРО денсаулық сақтау Министрлігінің талабына сәй келетін коррозияға қарсы, құбыр жабындылары қолданылады. Соңғы жылдары бетон, темір-бетон, асбест-цемент құбырлары көп қолданылып жүр. Бұл коррозияға төзімді, оны ұзақ уақыт пайдалануға болады жене арзан, бірақ өте нәзік.
2.04.02-84 СНиП құжаты бойынша қысымды су тарату құбырлары және тораптары үшін метал емес құбырларды қолданған жөн.
Суық шаруашылық-ішер суымен қамтамасыз ету үшін бұрынғы ССРО-да пластмассалық құбырларды пайдалануға рұқсат етілген, бірақ көпшілік пластмассалар майды ерітетін заттарға сезімтал келеді. Судың органолептикалық қасиеттеріне әсер етеді. Құбырларды өзара бір-бірімен жалғау әдісі бойынша раструбтік және фланцтілік құбырларға бөледі. Ең жақсы герметикалық қасиетке раструбтік құбырлар ие, ал фланцтілік құбырлар тек елді -мекен ішінде немесе тоннельдерде қолданылады.
Ішер суды тарататын құбырлар канализация тораптарын кесіп өтетін жағдайларда, оларды канализация тораптарынан жоғары (0,4 м-ден кем емес) орналастырады.