- •1.3 Дәріс комплекстері № 1 кредит
- •1. Тақырыбы: Кіріспе дәріс. Коммуналды гигиенасы пәні және әдістері. Пәннің даму тарихы. Коммуналды гигиенасының дамуындағы Қазақстан және Ресей ғалымдардың рөлі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Коммуналды гигиена - елді мекен гигиенасы.
- •Пәннің даму тарихы
- •4. Көрнекілік материал:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •№ 1 Кредит
- •1. Тақырыбы: Санитарлық заңнамалар коммуналды гигиенасы саласындағы маманның іс әрекетінің негізі. Қазақстан Республикасында санитарлық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымы және қызметі.
- •3. Дәріс тезистері.
- •Санитарлық бақылауды ұйымдастыру
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар тіршілігінің санитарлық жағдайы үшін шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз етудің гигиеналық міндеттері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету және су тұтыну
- •Сумен қамтамасыз ету жүйелері
- •Су құбырының тарату жүйесі
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер
- •6. Бақылау сұрақты:
- •Қазақстанның тұщы су ресурстары қандай?
- •№2 Кредит
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар арасында жұқпалы және жұқпалы емес ауруларды таратудағы су факторының ролі.
- •3. Дәріс тезистері: Аурудың таралуындағы су факторының ролі.
- •2. Суды тазартуды, зарарсыздандыруды нашар жүргізуден.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс жоспары:
- •Мәселенің тарихы
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз сумен қамтамасыз ету көзін таңдау. Санитарлық қорғау аймақтары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету саласындағы сақтық санитарлық бақылау.
- •Су көздерінің жіктелуі
- •Жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз ету
- •Жер беті су көздерімен сумен қамтамасыз ету.
- •Орталықтандырылмаған сумен қамтамасыз ету.
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды тазартудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Тазарту әдістерінің жалпы сипаттамасы
- •Қоспаларды коагуляциялау
- •Суды тұндыру және сүзу
- •Тазартудың арнайы әдістері.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды заласыздандырудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары
- •Суды залалсыздандыру әдістері
- •Суды хлорлау 1853 ж. Орыс дәрігері п. Карачаров, хлордың антисептикалық қасиетін 1881 жылы р.Кох жазды.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ағынды суларды тазартудың тиімділігі және санитарлық бақылау.
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қалалық іркінді сулар. Санитарлық сипаттамасы. Тазалау және зиянсыздандыру әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары:
- •Қала ағынды сулары және канализация жүйелері.
- •Механикалық тазарту
- •Биологиялық тазарту
- •Ағынды суларды залаласыздандыру
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймаларын санитарлық қорғау бойынша шаралар жүйесі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Өндірістік ағынды суларға сипаттама.
- •Мұнай және басқа да өндіріс түрлерінің ағынды сулары
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймалары суындағы химиялық заттарды гигиеналық нормалау. Негізгі принциптері мен әдістері. Заңнама.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Химиялық заттардың улылығы мен қауіптілігі.
- •Алыстатылған зардап
- •Кезеңдік гигиеналық нормалау
- •2 Кезең – нормалаудың жеделдетілген кестесі.
- •3Кезең – созылмалы эксперимент.
- •4 Кезең – толық ашылған кесте.
- •Химиялық заттардың трансформациясы
- •Клиника – гигиеналық және эпидемиологиялық зерттеулер.
- •4. Иллюстративный материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың гигиеналық маңызы. Топырақты қорғаудың қазіргі проблемалары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Биогеохимиялық провинциялар
- •Агрохимикаттар.
- •1) Санитарлық-химиялық көрсеткіштер:
- •2) Санитарлы - микробиологиялық көрсеткіштер:
- •3) Санитарлы-гельминтологиялық көрсеткіштер.
- •4) Санитарлы-энтомологиялық көрсеткіштер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың санитарлық жағдайын бағалаудың критерийлері. Топырақты ластанудан қорғаудың шаралары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қатты тұрмыстық қалдықтар (қтқ)
- •Елді мекендерді қалдықтардан тазарту жүйелері
- •Тағамдық қалдықтарды жинау
- •Қала территориясын тазарту
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қатты және сұйық қоқыстарды зиянсыздаңдырудың негізгі әдістері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қтқ зарарсыздандыру және қайта өңдеу
- •Елді мекендерді санитарлық тазартуды бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфера ауасын қорғаудың қазіргі проблемалары. Атмосфера ауасын ластаушы көздер.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфералық ауаның ластануы мәселесінің маңыздылығы.
- •Атмосфераның физикалық қасиеттері
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ластануының халықтың денсаулығына және тіршілігінің санитарлық жағдайына әсері, қауіпты факторлар.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфера ластануының жедел әсер ету жағдайлары
- •Атмосфера ластануының адамға созылмалы түрде әсер етуі.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ауа сапасын санитарлық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ауадағы химиялық заттардың қажетті регламентациясы.
- •Атмосфералық ластаушыларды гигиеналық нормалаудың ерекшеліктері
- •Канцерогендерді нормалау.
- •Атмосфералық ластаушылардың таралу заңдылығы.
- •5. Әдебиет
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Дәрістің жоспары:
- •Атмосфералық ауаны қорғаудың шаралары.
- •Атмосфералық ауаның тазалығына санитарлық бақылау жүргізу.
- •Әдебиеттер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Тұрғын үй, әлеуметтік проблема ретінде. Тұрғын үйлердің микроклиматын нормалаудың ғылыми негіздері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Микроклиматты нормалауды гигиеналық негіздеу
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Жаңа құрылыс материалдарын гигиеналық тұрғыдан бағалау және олардың адамдардың денсаулығына әсері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Емдеу-профилактикалық мекемелерінің гигиенасы.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Дәрістің жоспары:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •Палаталық бөлімдерге қойылатын талаптар.
- •Жұқпалы ауруханаларды жобалау және пайдалануға қабылдау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Шу және оның көздері
- •Шудың адам организміне әсері
- •Шудың таралу заңдылықтары және оны гигиеналық нормалау
- •Шудан қорғау
- •Шу көзіне санитарлық бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Аудандық жоспарлау.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Елді мекенді жоспарлау және жобалық құжаттар.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
Сумен қамтамасыз ету және су тұтыну
Сумен қамтамасыз ету - сумен қамтамасыз ету жөніндегі шаралар мен техникалық қондырғылар жиынтығы.
Су тұтыну (водопользование) – тұрғындардың, ауыл шаруашылығының, өндірістің, транспорттың қажеттілігін қанағаттандыру үшін су объектілерін пайдалану.
Су тұтынудың жалпы су тұтыну, яғни қондырғылар мен техникалық құрылымдарды пайдаланбай қолдану және арнайы қондырғыларды қолданып, су тұтыну деп бөледі.
Су тұтынудың екі категориясы бар:
- бірінші категориясына су объектілерін шаруашылық ішер сумен қамтамасыз ететін су көзі ретінде және тамақ өнеркәсіптерін сумен жабдықтау үшін пайдалану жатады.
- екінші категориясына - су объектілерін тұрғындардың мәдени-тұрмыстық мақсатта, дем алуға, спортта және рекреация мақсатында пайдалану жатады.
Суды тарату әдісіне байланысты сумен қамтамасыз етуді 2 түрге бөледі:
1. Жергілікті (орталықтандырылмаған) - суды тарату құбырларының жүйесінсіз, тікелей су көздерінен (құдықтан, суаттардан) алынады.
2. Орталықтандырылған-су көздерінен суды механикалық жолмен алып, құбыр тораптары арқылы тұтыну орындарына (су құбырына) жеткізеді.
Адамзат су құбырымен бірнеше жүз жылдықтар бойында таныс. Едәуір ежелгі су құбырына біздің эрамыздан бұрын ІX ғасырда Ұрарту мемлекетінде жартаста шауып жасалған су құбырын айтуға болады. Қазақстан аймағында орта ғасырда Тараз қаласында (Тараз қаласының аудандарында) және Баба-Ата қаласында (Шымкент облысы) XІ-XІІ ғасырда салынған, сазды құбырлардан жасалған су құбырлары табылған.
Су құбыры деп - су тұтынушыларды белгілі сападағы сумен қамтамасыз ету үшін су алу орнын, су құбыры насос станцияларын, су тазарту немесе су дайындайтын станциясын, су тасымалдау торабы мен резервуарларды қамтитын құрылымдар кешенін айтады. Бірнеше елді мекендерге су беретін су құбырын топтық (групповым водопроводом) су құбыры деп айтады.
Шаруашылық-ішер су және мәдени-тұрмыстық мақсаттан басқа суды ауыл шаруашылығының және өндіріс орындарының мұқтаждығына, сонадай-ақ басқа да мақсатта пайдаланады:
1. Ішер суға - бактериологиялық, органолептикалық көрсеткіштері және улы химиялық заттардың көрсеткіштері ішер сумен қамтамасыз ету мақсаттағы деңгейге сәйкес келетін сулар жатады.
2. Техникалық суға - ішер судан, минералды және өндірістік сулардан басқа, халық шаруашылығына пайдалануға жарамды сулар жатады.
3. Жылу энергетикалық суға – термальді сулар, халық шаруашылығының кез-келген саласында қолданылатын жылу энергетикалық ресурстар жатады.
4. Өндірістік суға - компоненттік құрамы мен ресурстарын өндірістік масштабта сол компоненттерді бөліп алуға жеткілікті сулар жатады.
5. Минералды суларға - компоненттік құрамы жағынан емдеу мақсатының талабына сай келетін сулар жатады.
Орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету ежелгі Рим кезінде болғанымен де, ол өте баяу дамыды. Мысалы, ХХ ғасырдың басында біздің елімізде қала тұрғындарының 7%-ы ғана орталықтандырылған сумен қамтамасыз етілген. Ол кезде 1063 қалалар мен поселкелерге небәрі 221 су құбыры болған. Барлық елді мекендердің ішінде тек Петербургта ғана жан басына шамамен 100 литр су жұмсалған. Москвада бұл көрсеткіш небәрі 40 литр болды. 1927 жылы су құбырының суын пайдаланатын адамдардың саны 3,3 миллионнан асты, су құбыры тораптарының ұзындығы 130 мың км-ге дейін артты.
Қазақстанда 20-жылдары тазарту қондырғыларынсыз жасалған су құбыры тек екі қалада - Петропавл және Семейде ғана болды. Қуаттылығы небәрі тәулігіне 2,5 мың м3 қана, ал су ашық су көздерінен алынды. Қазақстан негізінен, ашық суыттардың суын сирегірек, құдықтар суын, ал оңтүстік облыстарда - арық тораптарынан алынған суды пайдаланды, осыған байланысты ішек жұқпалы аурулары кең таралды. Жылдар өте су құбырлары көбейе бастады. 1940 жылы 7 қалада, ал 1970 жылы 43 қалалар мен 140 қала типті поселкелерде су құбырлары пайда болды.
Кейінгі жылдары тұрғын үй құрылыстарының, сондай-ақ ауыл шаруашылық және өнеркәсіп өндірістерінің дамуына байланысты таза тұщы судың қажеттілігі шұғыл өсе түсті.
Бұрынғы ССРО-дағы негізгі су тұтынушылар ауыл шаруашылығы, одан кейін өндірістер, энергетика және коммуналдық шаруашылық болып саналады Кейінгі жылдарда ауыл шаруашылық өнімдерінің жартысына жуығын беретін суармалы егістіктерге көп көңіл бөлінді. Судың көп мөлшерін өндіріс пен энергетика пайдаланады. Ал шаруашылық-ішер судың қажеттілігіне барлық су тұтынудың, шамамен алғанда 10%-ы ғана сай келеді.
Су тұтыну келесі түрлерге бөлінеді:
Қайтарылатын, яғни жер бетіндегі немесе жер астындағы ағыспен су торабтарына қайтарылатын.
Қайтарылмайтын. Ауыл шаруашылығының қажеттілігіне пайдаланатын, негізінен жер суаруға, шамамен 80% су қайтарылмай жұмсалады (булану нәтижесінде).
Соңғы жылдары өндірістік сумен қамтамасыз етуде қайтарылымды жүйе кең қолдануда (4-5 сурет).
Елді мекендерде суды келесі мақсатта пайдаланады:
Тұрғын үйлердегі тұрғындардың ішер су, шаруашылық және тұрмыстық қажеттілігіне.
2. Қоғамдық, коммуналды-тұрмыстық, мәдени-ағарту, балалар мен емдеу профилактикалық мекемелерінің, тамақ өнеркәсібінің қоғамдық тамақтану орны мен сауда орындарының қажеттілігі үшін.
3. Көшелерді жуу мен көк-жасыл желектерді суару үшін.
4. Өнеркәсіптердегі жұмысшылардың ішер су және шаруашылық-тұрмыстық қажеттілігі үшін.
5. Өрт сөндіру үшін.
Коммуналдық су құбырының суы ішу мақсатымен дайындалады, оны тамақ өнеркәсібінен басқа, өндірістік технологияның қажеттілігіне пайдалану тиімді болмайды.
Уақыт аралығында немесе өнімнің өлшем бірлігіне берілетін су көлемін меншікті су тұтыну деп атайды.
Коммуналдық шаруашылық Академиясының 50-жылдардың басында жүргізілген зерттеулері бойынша сыртқы су тарату құбырларынан су пайдаланатын тұрғындар үшін су шығыны тәулігіне бір адамға шаққанда 29 л-ден аспайтынын көрсетті. Су тарату құбырларын үйге еңгізгенде де канализациясы жоқ үйлердегі халықтың су тұтынуы осы көлемде болған. Ал су тарату құбыры және канализациясы бар үйлердегі бір адамның су тұтынуы тәулігіне 200 л-ге дейін, ыстық сумен қамтамасыз етілген үйлерде одан да артық деңгейге жеткен.
Шаруашылық-ішер су қажеттілігіне меншікті су тұтыну нормасы, тұрғын үй құрылыс аудандарының жақсы жайластыру дәрежесіне байланысты.
"Водоснабжение. Наружные сети и сооружения" 2.04.02-84 СНиП құжаты бойынша тұрғын үй құрылыс аудандарында бір адамға келесі шаруашылық-ішер суын тұтыну нормасы бекітілген:
1. Ішкі су тарату құбырлары және канализациясы бар, бірақ ваннасы жоқ үйлерде бір адамға шаққанда тәулігіне 125-160 л.
2. Ваннасы және жергілікті су қыздыратын қондырғысы бар үйлерде бір адамға шаққанда тәлігіне 160-230 л.
3. Орталықтандырылған ыстық сумен қамтамасыз етілген үйлерде бір адамға шаққанда тәлігіне 230-350 л.
Сыртқы су тарату колонкаларынан су алатын үйлер үшін бір адамға Аурудың таралуындағы су факторының ролі.
шаққанда тәлігіне 30-50 л.
Ескерту:
1. Бұл нормалардың демалыс үйлеріне, санаториялық-туристік кешендерге, пионер лагерьлеріне қатысы жоқ.
2. Нормада көрсетілген аралықтардағы су тұтыну деңгейін таңдау үйлердің биіктігіне, жайластыру дәрежесіне, климатқа және жергілікті жағдайларға байланысты.
3. Халқы 1 миллионнан асатын қалаларға Мемлекеттік бақылау органдарының келісімінен су тұтыну деңгейін артыруға болады.
Аудандық сумен жабдықтау схемасын және бас жоспарын даярлау кезінде жергілікті өндірістерге, коммуналдық қажеттілікке құрылыс пен транспортқа, көшелерді жуу және көк-жасыл желектерді суаруға кететін су шығындарын ескереді.
Бұл жағдайда бір адамның меншікті су тұтыну нормасы төменде көрсетілгендей:
Қалаларда 1990 жылға дейін 2000 жылға
550 л/тәулік 600 л/тәулік
Ауылда 1990 жылға дейін 2000 жылғы
125 л/тәулік 150 л/тәулік
Елді мекендердің жайластыру дәрежесіне, климаттық және басқада жергілікті жағдайларға байланысты бұл нормаларды 10-20%-ға арттыруға болады.
Елді мекендегі шаруашылық-ішер судың қажетілігін есептеу арқылы табатын тәуліктік су шығыны (орта есеппен бір жылға) келесі формула бойынша анықталады:
{gж x Nж
1. Q орташа тәулік = ---------- м3/тәулік:
1000
gж - меншікті су тұтыну (басқа қажетілікті есептемегенде)
Nж - халықтың саны.
Есептеу кезінде су тұтынудың біркелкі еместігін, яғни жекелеген сағаттарда, тәуліктерде, апталардағы, айлардағы су шығынының ауытқуын ескеру қажет.
Су тұтынудың біркелкі еместілік коэфициентін тәуліктік және сағаттық (К-тәулік, К-сағат) деп бөлінеді.
К-тәуліктік - максималды тәуліктік су шығынының орташа тәуліктік су шығынына қатынасы.
К-сағат - максималды сағаттық су шығынының орташа сағаттық су шығынына қатынасы.
К-тәуліктік максималды = 1,1-1,3. К-тәуліктік минималды=
0,7-0,9.
Су тұтынудың біркелкі еместігі, халықты сумен қамтамасыз етуде үзілістер болдырмау үшін, сумен қамтамасыздауды жобалау кезінде ескерілуі қажет.
Өндіріс объектілерінде судың шаруашылық-ішер су қажеттілі- гі мен душ пайдаланудағы шығыны ІІ-30-76 СНиП және ІІ-90-81 СНиП құжаттарының талаптарына сәйкес анықталады.
1. 1м3/сағатқа 20 ккал.-дан артық жылу шығаратын цехтар үшін бір адамға шаққанда жұмыс кезіндегі су тұтыну нормасы - 45 литр, біркелкілік емес коэффициенті - 2,5.
2. Басқа цехтар үшін – 25 литр, біркелкілік емес коэффициенті - 3.
3. Душтың бір торына арналған су шығыны – 500 л/сағат. Душты пайдалану уақыты - жұмыс кезегі біткеннен кейін 45 минут.
Қазіргі таңдағы, ішер судың тапшылығы кезінде судың тиімсіз шығынымен күресу өте маңызды мәселе.
Мысалы, унитаз үстіндегі жуғыш бачогінің істен шығуынан тәулігіне 300-ден 10 000 литрге дейін су шығын болуы мүмкін. Су ағызып алатын крандардың суының тоқтамауынан 15 000 литрге дейін су шығыны болуы мүмкін.
Елді мекендердің және өндіріс өнеркәсіптерінің аймағын суландыруға кететін су шығыны, сол аймақтағы жер бетіндегі жабынды түріне және суландыру әдісіне, климат жағдайына, көк-жасыл желектердің түрлеріне байланысты. Суландыру тәулігіне 2 рет жүргізеді, су шығыны шаршы метрде 0,3-15 л. Қажетті мәліметтер жоқ кезінде 1 адамға есептегенде жер суландыруға кететін орташа тәуліктік шығын 50-90 литрге дейін жетеді.
Елді мекендерде өртке қарсы су құбырлары қарастырылуы қажет, олар заңды түрде шаруашылық-ішер сумен не өндірістік орындардың су құбырларымен бірге болады.
Ірі елді мекендерде су құбырының құрылымдық кешені бар орталықтандырылған сумен қамтамасыз етілген. Бұл құрылымның толық құрамы төмендегідей:
1. Жер астындағы және жер бетіндегі су көздерінен су алу орны (водозабор).
2. Біріншілік су көтеретін насостық станция - суды су тазарту қондырғыларына жібереді.
3. Тазарту қондырғылары - судың сапасын жақсарту жүргізеді.
4. Таза суға арналған резервуар (үлкен ыдыс).
5. Екіншілік су көтеретін насостық станция - суды резервуардан су қысымды мұнараға (водонапорная башня) жібереді.
6. Суды тарататын су тарату құбырларының торабы (распределительная сеть).