Шудың адам организміне әсері

Есту қабілетінің төмендеуі. Адамның есту анализаторы 16-20 000 Гц арасындағы жиіліктегі диапазондағы дыбыстарды қабылдайды. Бірақ адамның жеке есту қабілеттілігіне орай әр түрлі болуы мүмкін және жас ұлғайған сайын есту қабілеті нашарлайды. Интенсивті шудың адам оргаизміне әсер етуінен құлақтың шалғыштығы төмендейді және есту табалдырығының жылжуы (смещение) байқалады.

Есту сезімталдығының жоғарғы және төменгі шегі болады. Есту табалдырығының жылжуы шуға байланысты естімей қалу мөлшері анықталады. Көптеген ірі елдерде естудің нашарлауы 500-4000 Гц жиілікте 26-30 дБА естімеу мәнімен есептеледі. Адам шудың күшті әсері жағдайына тап болғанда, естуден жартылай айрылу сезімі байқалады, бірақ тітіркендіргіштің әсері кеткеннен кейін сезімталдық бұрынғы қалпына келуі мүмкін. Бұл шудың түріне, ұзақтығына, организмнің жеке сезімталдығына байланысты. Бірақ қайта қалпына келу үрдісі орнына келмесе, жартылай айрылу сезімі тұрақты болып қалады.

Шуға байланысты естімей қалу бірден болмайды, ол бірнеше жыл бойы ақырындап дамиды. Алғашқы сатысында процесс байқалмай өтеді, сөйлеу байланысы бұзылмайды, бірақ адамдағы процестің даму кезеңіне қарай кәдімгідей қиындықтар туады. Сөйлеу байланысы бойынша маңызды дыбыстар – есіктің, телефонның қоңырауын, электронды сигналдар, автомобильдің сигналын естімеу сияқты қиындықтар туады. Адамда жоғары деңгейдегі шудың әсерінен барабан торының күшті тартылуынан құлақта ауыру сезімі пайда болады. Ауырмайтын құлақ үшін ауыру сезімінің табалдырығы 120-140 дБА, бірақ есту органының патологиясы кезінде ауыру сезімі төмен деңгейде (80-90 дБА) байқалады.

Бірінші кезекте кереңдік және құлақтың ауыру сезімі шуы жоғары өндірістердегі жұмысшыларда байқалады, бірақ өндіріске қатыссыз естудің төмендеуі туралы мәліметтер бар. Бұл музыканы шамадан тыс жоғары жиілікте тыңдау, кейінгі кезде жастарға тән. 4000 Гц жиілікте екі құлақ бойынша есту қабілетінен айырылу байқалады. Бірінші жағдайда «рок-н-роллң стилдегі музыканың жоғары деңгейі әсер етуі туралы 1967 ж. біздің отандықтар зерттеген. Осындай факторларға қару-жарақтан оқ ату және мотоциклдың шуы жатады.

Есту қабілетіне жоғары шудан басқа төменгі шу да зияныны тигізеді. Соңғы жылдары «қалалық шуң деген термин жиі қолданылады. Ғалымдар айтқандай, қала шуы жылдан-жылға жоғарылауда, тұрғындардың есту аппаратында тұрақты түрде жүктеме пайда болады және есту табалдырығы 10-20 дБА-ға дейін жоғарылайды. Тіпті үнемі 65 дБА деңгейдегі шудың әсері есту табалдырығын 10 дБА-ға дейін көтереді.

Осы мәселе бойынша отандық және шет елдік әдебиеттердің мәліметтері бар. Мысалы Францияда 100 000 адамның 30-ы ғана кереңдіктен зардап шексе, ал қалада - 130 адамға сәйкес келеді. Швецияда соңғы 15 жылда кереңдік 2 есеге жоғарылаған. Қалалық шудың гигиеналық маңызы И.Л. Карагодинаның монографиясында және БДҰ-да жақсы берілген.

Ұйқының бұзылуы. Тұрғын үйде шудың әсері ұйқыны бұзады және ұйқыдан оятып жібереді. Бұл бұзылыстар 35 дБА-дан асқанда (тұрғын бөлмеде түнде норма 30 дБА) байқалады. Шуға сезімталдық жасқа және жынысқа байланысты. Үлкендерге қарағанда балаларда, жастарда ұйқы кезінде шу төменірек әсер етеді. Әйелдер ерлерге қарағанда ұйқыда жатқанда шуға сезімтал келеді.

Тітіркенгіштік. Тұрғын бөлмеде және оқу бөлмелерінде рұқсат етілетін деңгейден (55 дБА) жоғары болса, тітіркенгіштік әсер алады. Әрине бұл кезде бір-бірімен әңгімелесуге, нақты бір нәрсені ойлануға, дем алуға кедергі келтіреді.

Жұмыс қабілеттілігі. Шу көптеген міндеттерді орындауда кедергі келтіреді. Содан басқа ойлау жұмысы кезінде өнімділікті төмендетеді. Кез-келген шу ойлау кезінде нақтылау, ақпаратты талдау үшін кедергі келтіреді. Физикалық жұмыс кезінде шу кері әсерін бермейді, бірақ шуы көп өндірісте көңіл бөлінудің аздығынан қайғылы жағдайлар болып жатады.

Арнайы емес реакциялар. Қалада ұзақ уақыт организмге шудың әсері нерв жүйесін де нашарлатады. Шудың әсерінен келесі бұзылыстар болады: жүрек қан- тамыр жүйесінде (пультің жиілігінің өзгеруі, перифериялық қан тамырларының тарылуы, АҚ-ның жоғарылауы); тыныс алу органдарында (тыныс алу тереңдігінің және жиілігінің төмендеуі); сезім және көз органдары (анық көру тұрақтылығының төмендеуі, қараңғыда көрудің төмендеу); вестибулярлы аппарат (бас айналу, бір орында дұрыс тұрмауды сезіну); ас қорыту жүйесінде (асқазан сөлінің бөлінуінің төмендеуі, асқазан мен ішектің перистальтикасының төмендеу); ішкі секреция бездері, зат алмасу, қан айналымы жүйесінің де жұмыстарын бұзады.

Төменгі жиіліктегі шуға қарағанада жоғары жиілікті шдың қолайсыз әсері жоғары екендігі дәлелденген. Шулы қалада өмір сүру ұзақтығы мен тұрғындар арасындағы аурушаңдықтың арасында байланыс бар екендігі дәлелденген. Әсіресе бұл қалада 80 дБА деңгейдегі шуда 10 жылдан көп уақыт өмір сүру кезінде болады. Қазіргі кезде бұл жағдай автотранспорт қозғалысына байланысты көптеген қалаларға тән.