- •1.3 Дәріс комплекстері № 1 кредит
- •1. Тақырыбы: Кіріспе дәріс. Коммуналды гигиенасы пәні және әдістері. Пәннің даму тарихы. Коммуналды гигиенасының дамуындағы Қазақстан және Ресей ғалымдардың рөлі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Коммуналды гигиена - елді мекен гигиенасы.
- •Пәннің даму тарихы
- •4. Көрнекілік материал:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •№ 1 Кредит
- •1. Тақырыбы: Санитарлық заңнамалар коммуналды гигиенасы саласындағы маманның іс әрекетінің негізі. Қазақстан Республикасында санитарлық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымы және қызметі.
- •3. Дәріс тезистері.
- •Санитарлық бақылауды ұйымдастыру
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар тіршілігінің санитарлық жағдайы үшін шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз етудің гигиеналық міндеттері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету және су тұтыну
- •Сумен қамтамасыз ету жүйелері
- •Су құбырының тарату жүйесі
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер
- •6. Бақылау сұрақты:
- •Қазақстанның тұщы су ресурстары қандай?
- •№2 Кредит
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар арасында жұқпалы және жұқпалы емес ауруларды таратудағы су факторының ролі.
- •3. Дәріс тезистері: Аурудың таралуындағы су факторының ролі.
- •2. Суды тазартуды, зарарсыздандыруды нашар жүргізуден.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс жоспары:
- •Мәселенің тарихы
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз сумен қамтамасыз ету көзін таңдау. Санитарлық қорғау аймақтары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету саласындағы сақтық санитарлық бақылау.
- •Су көздерінің жіктелуі
- •Жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз ету
- •Жер беті су көздерімен сумен қамтамасыз ету.
- •Орталықтандырылмаған сумен қамтамасыз ету.
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды тазартудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Тазарту әдістерінің жалпы сипаттамасы
- •Қоспаларды коагуляциялау
- •Суды тұндыру және сүзу
- •Тазартудың арнайы әдістері.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды заласыздандырудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары
- •Суды залалсыздандыру әдістері
- •Суды хлорлау 1853 ж. Орыс дәрігері п. Карачаров, хлордың антисептикалық қасиетін 1881 жылы р.Кох жазды.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ағынды суларды тазартудың тиімділігі және санитарлық бақылау.
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қалалық іркінді сулар. Санитарлық сипаттамасы. Тазалау және зиянсыздандыру әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары:
- •Қала ағынды сулары және канализация жүйелері.
- •Механикалық тазарту
- •Биологиялық тазарту
- •Ағынды суларды залаласыздандыру
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймаларын санитарлық қорғау бойынша шаралар жүйесі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Өндірістік ағынды суларға сипаттама.
- •Мұнай және басқа да өндіріс түрлерінің ағынды сулары
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймалары суындағы химиялық заттарды гигиеналық нормалау. Негізгі принциптері мен әдістері. Заңнама.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Химиялық заттардың улылығы мен қауіптілігі.
- •Алыстатылған зардап
- •Кезеңдік гигиеналық нормалау
- •2 Кезең – нормалаудың жеделдетілген кестесі.
- •3Кезең – созылмалы эксперимент.
- •4 Кезең – толық ашылған кесте.
- •Химиялық заттардың трансформациясы
- •Клиника – гигиеналық және эпидемиологиялық зерттеулер.
- •4. Иллюстративный материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың гигиеналық маңызы. Топырақты қорғаудың қазіргі проблемалары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Биогеохимиялық провинциялар
- •Агрохимикаттар.
- •1) Санитарлық-химиялық көрсеткіштер:
- •2) Санитарлы - микробиологиялық көрсеткіштер:
- •3) Санитарлы-гельминтологиялық көрсеткіштер.
- •4) Санитарлы-энтомологиялық көрсеткіштер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың санитарлық жағдайын бағалаудың критерийлері. Топырақты ластанудан қорғаудың шаралары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қатты тұрмыстық қалдықтар (қтқ)
- •Елді мекендерді қалдықтардан тазарту жүйелері
- •Тағамдық қалдықтарды жинау
- •Қала территориясын тазарту
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қатты және сұйық қоқыстарды зиянсыздаңдырудың негізгі әдістері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қтқ зарарсыздандыру және қайта өңдеу
- •Елді мекендерді санитарлық тазартуды бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфера ауасын қорғаудың қазіргі проблемалары. Атмосфера ауасын ластаушы көздер.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфералық ауаның ластануы мәселесінің маңыздылығы.
- •Атмосфераның физикалық қасиеттері
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ластануының халықтың денсаулығына және тіршілігінің санитарлық жағдайына әсері, қауіпты факторлар.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфера ластануының жедел әсер ету жағдайлары
- •Атмосфера ластануының адамға созылмалы түрде әсер етуі.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ауа сапасын санитарлық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ауадағы химиялық заттардың қажетті регламентациясы.
- •Атмосфералық ластаушыларды гигиеналық нормалаудың ерекшеліктері
- •Канцерогендерді нормалау.
- •Атмосфералық ластаушылардың таралу заңдылығы.
- •5. Әдебиет
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Дәрістің жоспары:
- •Атмосфералық ауаны қорғаудың шаралары.
- •Атмосфералық ауаның тазалығына санитарлық бақылау жүргізу.
- •Әдебиеттер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Тұрғын үй, әлеуметтік проблема ретінде. Тұрғын үйлердің микроклиматын нормалаудың ғылыми негіздері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Микроклиматты нормалауды гигиеналық негіздеу
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Жаңа құрылыс материалдарын гигиеналық тұрғыдан бағалау және олардың адамдардың денсаулығына әсері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Емдеу-профилактикалық мекемелерінің гигиенасы.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Дәрістің жоспары:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •Палаталық бөлімдерге қойылатын талаптар.
- •Жұқпалы ауруханаларды жобалау және пайдалануға қабылдау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Шу және оның көздері
- •Шудың адам организміне әсері
- •Шудың таралу заңдылықтары және оны гигиеналық нормалау
- •Шудан қорғау
- •Шу көзіне санитарлық бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Аудандық жоспарлау.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Елді мекенді жоспарлау және жобалық құжаттар.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
5. Әдебиет
Буштуева К.А., Случанко И.С. Методы и критерии оценки состояния здоровья населения, в связи с загрязнением окружающей среды, М., 1979.
Воронов Н.В., Экология общая., М. – 1999.
Гигиена окружающей среды, М. - 1995.
Авалиани С.Л., Ревич Б.А., Захаров В.М. Мониторинг здоровья человека и здоровья среды., М., - 2001.
Зарубин Г.П., Новиков Ю.В. Гигиена города, М., 1986.
Мазаев В.Т. и соавт. «Коммунальная гигиенаң. – М., 2005.
Неменко Б.А. «Коммунальная гигиенаң, Алматы. – 2004.
Никитин Д.П., Новиков Ю.В., Окружающая среда и человек, М., 1986.
Авалиани С.Л., Андрианова М.М. Окружающая среда.Оценка риска для здоровья., М., - 1996.
Новиков Г.В., Дударев А.Я. Санитарная охрана окружающей среды современного города, Л., 1978.
Решетин В.П., Казазян В.И. Оценка числа преждевременных смертей в Беларуси из-за загрязнения атмосферы // Гиг. и сан. – 2003. - № 4. – с. 3-5.
Шилов И.А. Экология., М. – 2000.
Бақылау сұрақтары:
Химиялық заттарды регламенттеу не үшін қажет?
СОЗ дегшеніміз не?
Атмосфералық ауада химиялық заттарды нормалаудың зияндылық көрсеткіштері.
Максималды бір реттік ШРЕК не үшін қажет?
Рефлекторлық зияндылық көрсеткіштері қалай бекітіледі?
Резорбтибтік зияндылық көрсеткіштері қалай бекітіледі?
Жедел тәжірибенің мәні.
Жеделдеу тәжірибенің мәні.
Созылмалы тәжірибенің мәні.
«Концентрация-уақытң нормалау көрстеткіші дегеніміз не?
№5 кредит
4 – дәріс.
1. Тақырыбы: Атмосфера ауасын санитарлық қорғау бойынша шаралар жүйесі.
2. Мақсаты: Студеттерге атмосфера ауасын санитарлық қорғау бойынша шаралар жүйесін таныстыру.
3. Дәріс тезистері:
4. Дәрістің жоспары:
Атмосфералық ластаушы заттардың таралу заңдылықтары.
Атмосфералық ауаны қорғау бойынша шаралар жүйесі.
Атмосфералық ауаның тазалығына санитарлық бақылау.
Атмосфералық ауаны қорғаудың шаралары.
Негізгі шаралар. Атмосфералық ауаны қорғаудағы негізгі санитарлық принциптер,бұл максималды немесе толығымен атмосфераға түсетін зиянды қалдық заттарды тоқтату.Осы бағытта жүргізілетін барлық шаралар 3 топқа бөлінеді:
Технологиялық
Жоспарланған
Санитарлы-техникалық.
Технологиялық шаралар: атмосфераға түсетін және пайда
болатын зиянды заттар қалдығын төмендету және оның алдын алу болып табылады. Сондықтан санитарлық мекеме бірінші қатарда осы технологияға аса назар аудару қажет.
Жоспарланған шаралар.Халықтың шоғырланған зоналарын,табиғи зоналардың ластанған территорияларын анықтау,осы зоналарды функционалдау,зоналарда санитарлы-қорғанысын қалыптастыру,жергілікті жерлерді көгалдандыру.
Санитарлы қорғаныс зонасы деп өндірістік кәсіпорындардың ауданы мен халықтың пункті салынған орындар арасындағы шекарасын атайды.
ҚР СанПиН 2005 ж “ Өндірістік объект жобасына қойылатын санитарлық эпидемиологиялық талаптар” келісімі бойынша іске асады. СҚЗ көрсетілген мөлшері бағытталған кәсіпорындар мен құрылыс арасындағы алшақтығы гигиеналық негіздерге сәйкес болу керек. СҚЗ шекарасынан зиянды қалдық заттардың концентрациясы гигиеналық стандарттан аспауы керек, егер концентрациясы жоғары болса,зона размері жеткіліксіз деп есептелінеді.Бірақ арнайы технологиялы шаралар арқылы атмосферадағы химиялық заттардың қалдықтары төмендегенін анықтағаннан кейін зонаны кеңейтуге болады.
Санитарлы-техникалық шаралар.
Бұған өндірістік объектілердегі өндірістік зиянды қалдық заттардың концентрациясын төмендету жатады.Бұл қалдық заттарға газдар мен аэрозольдар жатады.Аэрозолдің размерлері 0,00,-ден 1000 мкм дейін( өте аз бөлігі 50 мкм көзге көрінбейтін),ал қалыңдығы адам шашына сәйкес ( орташа көлемі 100 мкм) келеді.Ал 0,5-5,0 мкм бөліктері өкпеге шөгетіндіктен гигиеналық маңызы зор. Өте ірі аэрозолдар мұрын қуысында ұсталып қалатындықтан майда бөлшектері жоғарғы тыныс жолдарына шөкпейді.
Әрбір шаң қабылдағыш заттардың жұмыстық принциптері бөлшектелген зиянды заттарды қандай бір беткейлікке шөктіру болып табылады. Бұған сеткалар, талшықтар, электродтар, сұйықтықтар жатады. Үрдістерді шөктіру үшін арнайы физикалық көріністерді қолданады. Мысалы: гравитация, инерция, диффузия, электірдік, ультрадыбысты және т.б.
Жұмыстың салу принциптері физикалық көріністеріне қолдануына байланысты газтазарту әдістері гравитациялық,инерциялық, орталық және фильтрлі, ылғалды және құрғақ болып бөлінеді. Өте кең таралғаны төмендегі орнатулар:
1). Құрғақ механикалық шаңұстағыштар,гравитация және инервация принциптері бойынша жұмыс жасайды:
а). Шаң тұндырғыш камералар бұған шаң бөлектеуші гравитациялар бұл кезде шөктіру өте күшті күш әсерімен жүреді.Ал ірі бөлшектерін( 50- 100 мкм) өзіне тартып арнайы газ қалдықтары камерада бітеліп қалуынан сақтайды.Бірақь орналасуы өте дөрекі әсері аз болғанымен шаң қабылдаудың ары қарай жұмыс жасауын жеңілдетеді.Камераның әсерлі болуы газ ағыны қосымша аралықтарды іске өосып кеңейтеді.
б). Циклондар- шөгу үрдістері шаң бөлшектерінің ауырлық күш әсерінен ғана емес,газды ағынның қозғалыс бағыттарының кенеттен өзгеруіне байланысты болады.Сондықтан бұл бөлшектері инерционды немесе орталықты шаң қабылджағыштарға жатады. Газ ағыны винт тәрізді бағыттаушы құрылымнан тұратын,төмен тонусқа дейін түсетін аппараттың цилиндірлігі бөлігіне түсіп,құйын пайда болады.Ары қарай орталық күш әсерінен шаң бөлшектері шөгіп,тазартылған газ циклонның жоғарғы бөлігі арқылы шығар трубаға қарай көтеріледі.Осылай газдың жылдамдығы бағытын 2 рет өзгертеді. Газтазартқыштың циклондық әсері 90% дейін ірі бөлшектерді( 1 мкм -ден жоғары) тазартады,бірақ майда дисперсті шаң бөліктері қалып қояды.
Газдармен жоғары шаңданғанда бір мезгілде бірнеше циклондар немесе батарейлік циклондар ( мультициклондар),өте жоғары бірнеше бағыттардағы газды бөлшектерден тұратын тосқауылды қолданады.Циклондар өте арзан тұратындықтан,тек ірі дөрекі газдарды өзіне тартып,қосымша техникалық қызметтерді аса қажет етпейді.Бұл циклондарды 100 жылдан астам уақыт қолданып келеді.Бұны «жұмыстық атымен шаң тазарту техникасы ” деп атайды.Циклонның басты әсері- құйын пайда болдырып,шөгу қабырғасын майдалайды.
2). Фильтрлер- орталық тесіктен газдағы шаңды өткізіп,тазарту мақсатында қолданады.Фильтр өте арзан,газ тазартуға арналған жоғарғы әсерлі жабдық( 99,99%).Фильтрмен тәжірибеде тек шаң қалдықтарын тазартып қоймай,микрофлоралар,радиактивті қалдықтарды да тазартады,сонымен қатар құнды заттарды іріктеп, ары қарай утилизациялайды.Материалдарды фильтрге таңдау ластанған газдың сатысына,температурасына,химиялық активтілігіне байланысты.Нейтралды және сілтілі газдар арқылы 80* С-ға дейін температурада мақта маталар фильтрден өтсе өте жоғары температурада синтетикалық, әйнектік,асбасті заттар фильтрден өтеді.
3).Элекрсүзгілер – газдан шаңды тазартатын әсерлі құрал. Тазарту әдісі тек ластанған бөліктеріне ғана негізделген.Ауадағы немесе газдағы шаң бөлшектеріне электр зарядтарын үйлестіріп,керісінше екінші қарама қарсы бөлігіне электродтар зарядталады.
4). Газ тазартудың ылғалды әдітері: бұл шаң қабылдаудың ылғалды бөлігінде абсорбцияланған қондырғылар мен коллоналарда,сондай ақ басқа да жуғыш қондырғыларда қолданылады.Құрғақ әдістен айырмашылығы тек шаңды тазартып қоймай,газ түзуші заттарды жоюға арналған.
Ылғалды шаңұстағыштар- қарапайым аппарат,кішігірім және өте аз орын алады.Жең тәрізді және электр сүзгіштеріне қарағанда олардың бағасы төмен,бірақ ауаны тазартуда энергия өте көп шығындалады.Сонымен қатар олар жиі коррозияға ұшырайды,сондықтан төзімді материалдардан жасалулары қажет,су ағымында су объектілерінде ластану пайда болатындықтан,арнайы тазартуды қажет етеді.
Ең кең таралған ылғалды газ тазарту аппараты- скрубберлер.Бұл әртүрлі құрылымнан құралған.Мысалы: циклонды скруббер- модификациясы қарапайым циклоннан тұрып,сұйықтық фазасы суды немесе ерітіндіні радиалдық түрде шашыратуға арналған.Сұйықтық фазасында суды қолданумен қатар,кейде басқа сұйықтықтар қолданады.
Токсикалық заттардың автотранспорттық газдардан шығатын мөлшерін жұмыстық қоспада толық жандыру арқылы төмендетеді.Газдың шығуы автомобильдің техникалық жағдайына байланысты болады. Автокөліктердегі газдың зиянды заттарын төмендету үшін басқа да шаралар қолданады.Бұнда автомобильді газ тәрізді және спиртті жанармаймен алмастыру,әр түрлі жанармайлардың отырғыштарын қолдану (зиянды заттардың пайда болуын төмендететін), тетраэтилқорғасынды токсикалығы аз антидетонаторлармен ( марганецті ) алмастыру,газдардың токсикалық компоненттерін нейтралдау ( сұйықтық, жалын, каталитикалық нейтрализаторлар), электромобильдер шығару,токсикалық заттардың бөлінуін бақылау.
Дизельді двигательдер, бензинді двигательмен салыстырғанда, қорғасынды мүлдем шығармайды. Сонымен қатар, олардың пайдаланылған газдарының құрамында көміртек тотығы, көмірсутектер, альдегидтер аз болады, бірақ күйе көп болады.
Автотранспорттың пайдаланылған газдарындағы улағыш заттардың санын азайту үшін техникалық әдістер қолданылады. Олар көбінесе жұмыс қоспаларының толық жанып кетуіне бағытталған. Мұнда бір ғана зандылық - жанғыш қоспаларда ауа көп болған сайын оның жануы да толық болады. Бірақ двигательдер жұмысы нашар, яғни ауамен байытылған қоспалармен жұмыс істегенде қуаттылығы азаяды, атмосфераға зиянды заттардың, сонымен қатар канцерогенді заттардың да тасталуын арттырады. Пайдаланылған газдардың құрамына автомобильдердің техникалық жағдайы да әсерін тигізеді.
Автотранспорттың пайдаланылған газдарындағы зиянды заттарды азайту үшін басқа да шаралар қолданылады:
Автомобильдерді газды отынға көшіру. Газдардың цилиндрлерде толық жануы және арзандығы оларды келешекте кеңінен пайдалануға болатындығын көрсетіп отыр. Алматыда жеке меншік автотранспорттады да сұйылтылған газға алмастыру жүргізілуде. Газ баллонды жеңіл және жүк таситын автомобильдердің жаңа модельдері шығарылуда.
Спиртті отынға алмастыру, оларға метанол және этанол жатады. Бірақ бұл әдіс кең тараған жоқ, себебі, қуаттылығы аз, гигироскопиялық қасиеті өте жоғары, жылу беру қасиеті бензинге қарағанда төмен. Бірақ бұл мәселе әлі күн тәртібінен алынған жоқ.
Отынға жануын жақсартатын қоспаларды қосу, яғни олар зиянды заттардың пайда болуын азайтады.
Тетраэтил қорғасынды улағыштығы аз антидетонатрмен алмастыру, мысалы, марганецті антидетонатормен.
Пайдаланылған газдардың улағыштық компоненттерін бейтараптау. Бұл мәселе бойынша жұмыс ХХ ғасырдың 30-шы жылдарынан жүргізіліп келе жатыр. Белгілі бейтараптағыштардан сұйық, жалынды және каталитикалық түрлеріне көп көніл бөлінеді, себебі олар сөндергіштердің орнына қондырылады. Салмағы мен көлемі үлкен болғандықтан сұйық түрі қолданылмайды, жалынды оталдырғыштар тиімдірек, ал каталитикалық түрі - қымбат асыл металдарды (платина, палладий) пайдалануды қажет етеді.
Электромобильді жасап шығаруды дамыту. Олардың ең біріншісі XІX ғасырдың аяғында жасалып шығарылған, бірақ экономикалық жағынан ол тиімсіз болғандықтан кеңінен қолданылмаған. Басты мәселе – көлемі кішкене, жеңіл және арзан аккумуляторлардың жоқтығы. Сондықтан электромобильдер дүние жүзілік автопарктің 0,1% ғана құрайды.
Пайдаланылған газдардың улағыштығына жүргізілетін бақылауды қатаңдату. Әдетте көміртегі тотығы автомобильдердің құбырынан шығатын жерінде нормаланады.
Техникалық шаралардан басқа көгалдандыру, рационалды жоспарлау, құрылыстарды салу,көше қиылыстарындағы ауаның ластанған бөліктерінде аялдамаларды азайту, жылдамдық магистральдерді ұйымдастыру.