- •1.3 Дәріс комплекстері № 1 кредит
- •1. Тақырыбы: Кіріспе дәріс. Коммуналды гигиенасы пәні және әдістері. Пәннің даму тарихы. Коммуналды гигиенасының дамуындағы Қазақстан және Ресей ғалымдардың рөлі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Коммуналды гигиена - елді мекен гигиенасы.
- •Пәннің даму тарихы
- •4. Көрнекілік материал:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •№ 1 Кредит
- •1. Тақырыбы: Санитарлық заңнамалар коммуналды гигиенасы саласындағы маманның іс әрекетінің негізі. Қазақстан Республикасында санитарлық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымы және қызметі.
- •3. Дәріс тезистері.
- •Санитарлық бақылауды ұйымдастыру
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар тіршілігінің санитарлық жағдайы үшін шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз етудің гигиеналық міндеттері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету және су тұтыну
- •Сумен қамтамасыз ету жүйелері
- •Су құбырының тарату жүйесі
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер
- •6. Бақылау сұрақты:
- •Қазақстанның тұщы су ресурстары қандай?
- •№2 Кредит
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар арасында жұқпалы және жұқпалы емес ауруларды таратудағы су факторының ролі.
- •3. Дәріс тезистері: Аурудың таралуындағы су факторының ролі.
- •2. Суды тазартуды, зарарсыздандыруды нашар жүргізуден.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс жоспары:
- •Мәселенің тарихы
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз сумен қамтамасыз ету көзін таңдау. Санитарлық қорғау аймақтары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету саласындағы сақтық санитарлық бақылау.
- •Су көздерінің жіктелуі
- •Жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз ету
- •Жер беті су көздерімен сумен қамтамасыз ету.
- •Орталықтандырылмаған сумен қамтамасыз ету.
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды тазартудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Тазарту әдістерінің жалпы сипаттамасы
- •Қоспаларды коагуляциялау
- •Суды тұндыру және сүзу
- •Тазартудың арнайы әдістері.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды заласыздандырудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары
- •Суды залалсыздандыру әдістері
- •Суды хлорлау 1853 ж. Орыс дәрігері п. Карачаров, хлордың антисептикалық қасиетін 1881 жылы р.Кох жазды.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ағынды суларды тазартудың тиімділігі және санитарлық бақылау.
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қалалық іркінді сулар. Санитарлық сипаттамасы. Тазалау және зиянсыздандыру әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары:
- •Қала ағынды сулары және канализация жүйелері.
- •Механикалық тазарту
- •Биологиялық тазарту
- •Ағынды суларды залаласыздандыру
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймаларын санитарлық қорғау бойынша шаралар жүйесі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Өндірістік ағынды суларға сипаттама.
- •Мұнай және басқа да өндіріс түрлерінің ағынды сулары
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймалары суындағы химиялық заттарды гигиеналық нормалау. Негізгі принциптері мен әдістері. Заңнама.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Химиялық заттардың улылығы мен қауіптілігі.
- •Алыстатылған зардап
- •Кезеңдік гигиеналық нормалау
- •2 Кезең – нормалаудың жеделдетілген кестесі.
- •3Кезең – созылмалы эксперимент.
- •4 Кезең – толық ашылған кесте.
- •Химиялық заттардың трансформациясы
- •Клиника – гигиеналық және эпидемиологиялық зерттеулер.
- •4. Иллюстративный материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың гигиеналық маңызы. Топырақты қорғаудың қазіргі проблемалары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Биогеохимиялық провинциялар
- •Агрохимикаттар.
- •1) Санитарлық-химиялық көрсеткіштер:
- •2) Санитарлы - микробиологиялық көрсеткіштер:
- •3) Санитарлы-гельминтологиялық көрсеткіштер.
- •4) Санитарлы-энтомологиялық көрсеткіштер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың санитарлық жағдайын бағалаудың критерийлері. Топырақты ластанудан қорғаудың шаралары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қатты тұрмыстық қалдықтар (қтқ)
- •Елді мекендерді қалдықтардан тазарту жүйелері
- •Тағамдық қалдықтарды жинау
- •Қала территориясын тазарту
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қатты және сұйық қоқыстарды зиянсыздаңдырудың негізгі әдістері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қтқ зарарсыздандыру және қайта өңдеу
- •Елді мекендерді санитарлық тазартуды бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфера ауасын қорғаудың қазіргі проблемалары. Атмосфера ауасын ластаушы көздер.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфералық ауаның ластануы мәселесінің маңыздылығы.
- •Атмосфераның физикалық қасиеттері
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ластануының халықтың денсаулығына және тіршілігінің санитарлық жағдайына әсері, қауіпты факторлар.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфера ластануының жедел әсер ету жағдайлары
- •Атмосфера ластануының адамға созылмалы түрде әсер етуі.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ауа сапасын санитарлық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ауадағы химиялық заттардың қажетті регламентациясы.
- •Атмосфералық ластаушыларды гигиеналық нормалаудың ерекшеліктері
- •Канцерогендерді нормалау.
- •Атмосфералық ластаушылардың таралу заңдылығы.
- •5. Әдебиет
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Дәрістің жоспары:
- •Атмосфералық ауаны қорғаудың шаралары.
- •Атмосфералық ауаның тазалығына санитарлық бақылау жүргізу.
- •Әдебиеттер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Тұрғын үй, әлеуметтік проблема ретінде. Тұрғын үйлердің микроклиматын нормалаудың ғылыми негіздері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Микроклиматты нормалауды гигиеналық негіздеу
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Жаңа құрылыс материалдарын гигиеналық тұрғыдан бағалау және олардың адамдардың денсаулығына әсері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Емдеу-профилактикалық мекемелерінің гигиенасы.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Дәрістің жоспары:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •Палаталық бөлімдерге қойылатын талаптар.
- •Жұқпалы ауруханаларды жобалау және пайдалануға қабылдау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Шу және оның көздері
- •Шудың адам организміне әсері
- •Шудың таралу заңдылықтары және оны гигиеналық нормалау
- •Шудан қорғау
- •Шу көзіне санитарлық бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Аудандық жоспарлау.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Елді мекенді жоспарлау және жобалық құжаттар.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
4. Көрнекілік материал:
СЛАЙД Атмосфераның апаттық ластануы.
СЛАЙД Атмосфераның ластануы және тұрғындардың денсаулығы.
СЛАЙД Дәстүрлі ластаушы заттар.
СЛАЙД Арнайы ластаушы заттар.
СЛАЙД Атмосфераның ластануы және биологиялық жауап.
СЛАЙД Адам денсаулығының индикаторы.
СЛАЙД Таңдау әдістері.
СЛАЙД Копи-пара әдісі.
5. Литература
Тегако Л.И., Саливон И.И. Экологические изменения и биокультурная адаптация человека, Минск. – 1996.
Буштуева К.А., Случанко И.С. Методы и критерии оценки состояния здоровья населения, в связи с загрязнением окружающей среды, М., 1979.
Воронов Н.В., Экология общая., М. – 1999.
Гигиена окружающей среды, М. - 1995.
Авалиани С.Л., Ревич Б.А., Захаров В.М. Мониторинг здоровья человека и здоровья среды., М., - 2001.
Шилов И.А. Экология., М. – 2000.
Авалиани С.Л., Андрианова М.М. Окружающая среда.Оценка риска для здоровья., М., - 1996.
Новиков Г.В., Дударев А.Я. Санитарная охрана окружающей среды современного города, Л., 1978.
6. Бақылау сұрақтары:
Бұл сұрақтар неге аз зерттелген?
Атмосфераның ластануының антропогендік апаттық жағдайларын атаңыз.
Атмосфераның ластануы және организмнің биологиялық жауабы.
Ауаның ластануы кезіндегі адам денсаулығының индикаторын атаңыз.
Биосубстраттарда заттардың жиналуының ерекшеліктері.
Таңдау әдісі неге негізделген?
«Кездейсоқ таңдауң дегеніміз не?
«Механикалық таңдаудыңң мақсаты неде?
Бақылау тобы қалай таңдалады?
«Копи-параң әдісінің мәні.
№5 кредит
3 – дәріс.
1. Тақырыбы: Атмосфераның ауа сапасын санитарлық бағалау.
2. Мақсаты: Студенттерге атмосфераның ауа сапасын санитарлық бағалау әдістерін таныстыру.
3. Дәріс тезистері:
Дәрістің жоспары:
Ауадағы химиялық заттардың қажетті регламентациясы.
Атмосфералық ауаны ластаушыларды нормалаудың ерекшеліктері.
Рефлекторлы және резорбтивті әсері бойынша регламенттеу.
Канцерогенді заттарды нормалау.
Атмосфералық ластаушылардың таралу заңдылықтары.
Ауадағы химиялық заттардың қажетті регламентациясы.
Атмосфералық ауаның химиялық заттармен ластануы келесі факторларға байланысты әртүрлі болуы мүмкін: тастама көзінің түріне, өндіріс нысандарының техналогиялық үрдісінің ерекшеліктеріне, пайдаланатын шикізаттың құрамы, пайдаланатын отынның құрамы, алынатын және аралық өнімнің түрі.
Сонымен қатар, технологиялық үрдістерте жаңа химиялық элементтердің үнемі толып отыруына байланысты, нәтижесінде синтетикалық қосылыстар түзіліп, яғни табиғатта мүлдем кездеспейтін заттар пайда болады. 2001 жылы Швецияда тұрақты органикалық ластаушылар бойынша Стокгольм конвенциясы қабылданды, ол 2003 жылы күшіне енді. Бүгінгі таңда ТОЗ құрамына 12 заттар кіреді, оларға негізінен пестициттер жатады.
Соңғы жылдары атмосфералық ластаушылардың тасмалдану мүмкіндігі бірінші тастамалардың құрамында болмайтын, жаңа химиялық элементтердің қосылыстар нәтижесі, яғни басқа өндірілген өнімдермен салыстырғанда үлкен улылық қасиеттерге ие екені дәлелденген. Бұндай тасмалдаушыларға мысал ретінде фотохимиялық смогтар болып табылады, яғни алғаш рет ХХ ғасырдың ортасында Лос-Анджелест қаласында тіркелген, ал кейінірек көптеген елдерде байқалған.
Атмосфераны ластанудан санитарлық қорғау үшін ауадағы химиялық заттардың адам организміне және оның өмір сүру жағдайына тікелей және жанама әсерін тигізбейтін шектік рұқсат етілген концентрациясы (ШРЕК) гигиеналық регламент болып табылады. Сонымен қатар, гигиеналық регламентті сақталуын қамтамасыз ету үшін ШРЕК негізінен шекті рұқсат етілген тастама (ШРТ) мөлшері тағайындалады.
Әлем бойынша алғаш рет ССРО-да гигиеналық нормалау жүйесі өңделді және кең көлемде танылды. Өңдеу приоритетін академик В.А. Рязанов жасады, 1949 ж. «Гигиена және санитарияң журналында бұрынғы ССРО-да атмосфералық ластаушы заттардың ШРЕК-ін негіздеу бойынша басылым беттеріне жариялады. Алғаш рет 10 химиялық заттар үшін ШРЕК біздің елімізде 1951 жылы өңдеу жасалды, ал қазіргі таңда олардың саны жүзден астамын құрайды.
ШРЕК-ті өңдеу негізіне химиялық заттардың биологиялық әсерін анықтау тәжірибеде рефлекторлық және резорбтивтік екі зияндылық көрсеткіші бойынша анықталады. Тәжірибенің мақсаты табалдырықты және әсер етпейтін концентрацияны тағайындаумен аяқталады. Нормалау кезінде лимиттеуші көрсеткіштер принципі қолданылады, яғни өте сезімтал параметрлері бойынша регламентация жүргізіледі. Егер адам денсаулығы және оның қоршаған орта үшін улылығы жоқ концентрацияда иісі сезілетін болса, ақырғы нормалау рефлекторлық көрсеткіш – сезім табалдырығы арқылы жүреді.