- •1.3 Дәріс комплекстері № 1 кредит
- •1. Тақырыбы: Кіріспе дәріс. Коммуналды гигиенасы пәні және әдістері. Пәннің даму тарихы. Коммуналды гигиенасының дамуындағы Қазақстан және Ресей ғалымдардың рөлі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Коммуналды гигиена - елді мекен гигиенасы.
- •Пәннің даму тарихы
- •4. Көрнекілік материал:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •№ 1 Кредит
- •1. Тақырыбы: Санитарлық заңнамалар коммуналды гигиенасы саласындағы маманның іс әрекетінің негізі. Қазақстан Республикасында санитарлық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымы және қызметі.
- •3. Дәріс тезистері.
- •Санитарлық бақылауды ұйымдастыру
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар тіршілігінің санитарлық жағдайы үшін шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз етудің гигиеналық міндеттері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету және су тұтыну
- •Сумен қамтамасыз ету жүйелері
- •Су құбырының тарату жүйесі
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер
- •6. Бақылау сұрақты:
- •Қазақстанның тұщы су ресурстары қандай?
- •№2 Кредит
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар арасында жұқпалы және жұқпалы емес ауруларды таратудағы су факторының ролі.
- •3. Дәріс тезистері: Аурудың таралуындағы су факторының ролі.
- •2. Суды тазартуды, зарарсыздандыруды нашар жүргізуден.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс жоспары:
- •Мәселенің тарихы
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз сумен қамтамасыз ету көзін таңдау. Санитарлық қорғау аймақтары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету саласындағы сақтық санитарлық бақылау.
- •Су көздерінің жіктелуі
- •Жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз ету
- •Жер беті су көздерімен сумен қамтамасыз ету.
- •Орталықтандырылмаған сумен қамтамасыз ету.
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды тазартудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Тазарту әдістерінің жалпы сипаттамасы
- •Қоспаларды коагуляциялау
- •Суды тұндыру және сүзу
- •Тазартудың арнайы әдістері.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды заласыздандырудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары
- •Суды залалсыздандыру әдістері
- •Суды хлорлау 1853 ж. Орыс дәрігері п. Карачаров, хлордың антисептикалық қасиетін 1881 жылы р.Кох жазды.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ағынды суларды тазартудың тиімділігі және санитарлық бақылау.
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қалалық іркінді сулар. Санитарлық сипаттамасы. Тазалау және зиянсыздандыру әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары:
- •Қала ағынды сулары және канализация жүйелері.
- •Механикалық тазарту
- •Биологиялық тазарту
- •Ағынды суларды залаласыздандыру
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймаларын санитарлық қорғау бойынша шаралар жүйесі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Өндірістік ағынды суларға сипаттама.
- •Мұнай және басқа да өндіріс түрлерінің ағынды сулары
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймалары суындағы химиялық заттарды гигиеналық нормалау. Негізгі принциптері мен әдістері. Заңнама.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Химиялық заттардың улылығы мен қауіптілігі.
- •Алыстатылған зардап
- •Кезеңдік гигиеналық нормалау
- •2 Кезең – нормалаудың жеделдетілген кестесі.
- •3Кезең – созылмалы эксперимент.
- •4 Кезең – толық ашылған кесте.
- •Химиялық заттардың трансформациясы
- •Клиника – гигиеналық және эпидемиологиялық зерттеулер.
- •4. Иллюстративный материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың гигиеналық маңызы. Топырақты қорғаудың қазіргі проблемалары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Биогеохимиялық провинциялар
- •Агрохимикаттар.
- •1) Санитарлық-химиялық көрсеткіштер:
- •2) Санитарлы - микробиологиялық көрсеткіштер:
- •3) Санитарлы-гельминтологиялық көрсеткіштер.
- •4) Санитарлы-энтомологиялық көрсеткіштер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың санитарлық жағдайын бағалаудың критерийлері. Топырақты ластанудан қорғаудың шаралары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қатты тұрмыстық қалдықтар (қтқ)
- •Елді мекендерді қалдықтардан тазарту жүйелері
- •Тағамдық қалдықтарды жинау
- •Қала территориясын тазарту
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қатты және сұйық қоқыстарды зиянсыздаңдырудың негізгі әдістері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қтқ зарарсыздандыру және қайта өңдеу
- •Елді мекендерді санитарлық тазартуды бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфера ауасын қорғаудың қазіргі проблемалары. Атмосфера ауасын ластаушы көздер.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфералық ауаның ластануы мәселесінің маңыздылығы.
- •Атмосфераның физикалық қасиеттері
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ластануының халықтың денсаулығына және тіршілігінің санитарлық жағдайына әсері, қауіпты факторлар.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфера ластануының жедел әсер ету жағдайлары
- •Атмосфера ластануының адамға созылмалы түрде әсер етуі.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ауа сапасын санитарлық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ауадағы химиялық заттардың қажетті регламентациясы.
- •Атмосфералық ластаушыларды гигиеналық нормалаудың ерекшеліктері
- •Канцерогендерді нормалау.
- •Атмосфералық ластаушылардың таралу заңдылығы.
- •5. Әдебиет
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Дәрістің жоспары:
- •Атмосфералық ауаны қорғаудың шаралары.
- •Атмосфералық ауаның тазалығына санитарлық бақылау жүргізу.
- •Әдебиеттер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Тұрғын үй, әлеуметтік проблема ретінде. Тұрғын үйлердің микроклиматын нормалаудың ғылыми негіздері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Микроклиматты нормалауды гигиеналық негіздеу
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Жаңа құрылыс материалдарын гигиеналық тұрғыдан бағалау және олардың адамдардың денсаулығына әсері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Емдеу-профилактикалық мекемелерінің гигиенасы.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Дәрістің жоспары:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •Палаталық бөлімдерге қойылатын талаптар.
- •Жұқпалы ауруханаларды жобалау және пайдалануға қабылдау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Шу және оның көздері
- •Шудың адам организміне әсері
- •Шудың таралу заңдылықтары және оны гигиеналық нормалау
- •Шудан қорғау
- •Шу көзіне санитарлық бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Аудандық жоспарлау.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Елді мекенді жоспарлау және жобалық құжаттар.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
4. Көрнекілік материал:
1. СЛАЙД ҚТҚ-дың құрамы.
2. СЛАЙД ҚТҚ-дың жиналу нормасы.
3. СЛАЙД Қалдық таситын көлік.
4. СЛАЙД Контейнеро таситын көлік.
5. СЛАЙД Көше жуатын машина.
6. СЛАЙД Қар тазалайтын машина.
7. СЛАЙД Тағамдық қалдықтардың құрамы.
8. СЛАЙД Полигонның сызбасы.
9. СЛАЙД Компостирлеу алаңы.
10. СЛАЙД Қалдықтарды өңдейтін зауыт.
5. Әдебиет
Вернадский В.И. «Очерки геохимииң, М.- 1934.
Гончарук Е.И. «Коммунальная гигиенаң, Киев. – 2006.
Гончарук Е.И. «Санитарная охрана почвы от загрязнения химическими веществамиң.- Киев, 1987.
Неменко Б.А «Коммунальная гигиенаң, Алматы. – 2004.
Гончарук Е.И., Сидоренко Г.И. «Гигиеническое нормирование химических веществ в почвең.- М.- 1986.
Почвоведение, М.- 1999.
«Санитарная очистка и уборка населенных местң. Справочник. - М.-1996.
«Санитарные правила содержания территории населенных местң. СанПиН РК № 3.01.007.97.
«Санитарные правила устройства и содержания лечебно-профилактических учрежденийң. СанПиН РК № 3.01.042.97.
Щербо А.П. и др. «Вопросы санитарного надзора в связи с антропогенным загрязнением почвың, - Л-д. – 1990.
6.Бақылау сұрақтары:
1. Тақырып бойынша қандай нормативтік құжатты білесіз?
2. Қалдықтардан елді мекенді тазартудың жүйелерін атаңыз.
3. Тағамдық қалдықтарды жинаудың әдістері.
4. Қаланы тазартудың негізгі міндеттерін атаңыз.
5. Елді мекенді тазартудың әдістері.
№4 кредит
4 – дәріс.
1. Тақырыбы: Қатты және сұйық қоқыстарды зиянсыздаңдырудың негізгі әдістері.
2. Мақсаты: Студеттерге қатты және сұйық қоқыстарды зиянсыздаңдырудың негізгі әдістерімен таныстыру.
3. Дәріс тезистері:
Дәрістің жоспары:
Қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ).
ҚТҚ-ды зарарсыздандыру және өңдеу.
Сұйық қалдықтарды жинау және зарарсыздандыру.
Қтқ зарарсыздандыру және қайта өңдеу
ҚТҚ-ң құрамында шыбын личинкалары, гельминттер жұмыртқалары, бактериялар болғандықтан және көптеген жұқпалы ауруларды таратын кеміргіштердің қоректену ортасы болып табылатындықтан халық денсаулығына өте қауіпті. Жаз мезгілдерінде шіріген органикалық заттар атмосфералық ауаны қарқынды түрде ластайды. Сондықтан бұл сұрақты шешуде басты гигиеналық сұрақтардың біріне қысқа мерзім ішінде қалдықтарды зарарсыздандыру және олармен кеміргіштер мен шыбындардың қатынасын максималды болдыртпау болып табылады.
ҚТҚ-р екіншілік мақсатта қолданылуы мүмкін, сондықтан ҚТҚ-ды өңдеу әдістері былай бөлінеді: ликвидациялық, қалдықтарды жоюға немесе көмуге бағытталған және утилизациялық қалдықтарды екіншілік пайдалану арқылы экономикалық мәселелерді шешуге бағытталған.
Негізінен ҚТҚ-ды зарарсыздандырудың механикалық әдісіне оны бөлу, утилизациялау, құрылыс блоктарына нығыздау жатады, ал биотермиялық әдісіне қоқыс тастайтын жерлер, полигондар компостерлеу алаңдары және компостерлеу зауыттары жатады; термиялық әдісіне жағу, арнайы реакторда пиролиздеу жатады.
ҚТҚ-ды тазартудың кең таралған әдісіне оларды қоқыс тастайтын жерлерге шығарып тастау жатады. Қатты тұрмыстық қалдықтарды зарарсыздандарудың ең қарапайым схемасы жүктемесі жоғары полигондарда, яғни жетілдірілген қалдық тастайтын жерлерде қалдықтарды жинау болып табылады. Полигондарда қалдықтар халық санына байланыссыз су өткізбейтін негізде қабатталып төселеді, бұл зарарсыздандыру әдісі халықтың және қоршаған ортаның санитарлық-эпидемиологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Қалдықтарды бульдозерлермен жайып нығыздайды, ал тығыздалған қабаттардың арасына топырақтан немесе күлден бөлуші қабат төсейді.
Қабаттардың арасында қалдықтардың ыдырауы жүреді, яғни газ және фильтрат бөлінеді, бұл 10 жыл және одан да көп уақытқа созылады. 3 м-ге дейінгі жоғарғы қабатында ыдырау үрдісі 15–20 жылда тереңдеу қабаттарында 50-100 жылда аяқталады. Бірақ ҚНжЕ қала құрылысы құжатына сәйкес полигон айналасындағы санитарлық қорғаныс аймағының ені 500 м-ден кем болмауы қажет. Сондай-ақ полигондардың үстінен құстардың ұшу мүмкіндігін ескерсек аэропорттардан кемінде 10 км қашықтықта орналасуы керек.
Аэробты жағдайда органиканың ыдырауы биотермиялық реакция ретінде жүреді, температура 45-50 ◦С-ге дейін көтеріледі. Осы кезде шыбын личинкалары, гельминттер жұмыртқалары және патогенді микроорганизмдердің едәуір бөлігі жойылады, ал анаэробты ашуда температура 40 ◦С-ден аспайды. Осыдан аэробты әдістердің артықшылығын көруге болады. Қалдықтарды биотермиялық өңдеуді жылдамдату үшін, олардың ылғалдылығы 30-70 пайыз аралығында болуы қажет. Өңдеудің соңғы өнімі компост болып табылады, ол санитарлық-гигиеналық тұрғыда қауіпсіз және тыңайтқыш ретінде, биологиялық отын ретінде қолданылады.
Компостты алу үшін қалдықтарды ашық алаңдарда компостирлеу, сондай-ақ биотермиялық камераларда өңдеу әдістері қолданылады. Әдетте, алаңдарда компостирлеу әдістері кішігірім қалаларда (халық саны 50 мыңға дейін) қолданылады, бірақ бос территориялар жеткілікті болса ірі қалаларда да қолданылады. Алаңдарда компостирлеудің екі схемасы қолданылады: қатты тұрмыстық қалдықтарды алдын-ала ұсақтау және ұсақтамау. Қатты тұрмыстық қалдықтарды тасымалдау ұзақтығын қысқарту үшін компостирлеу алаңдарын елді мекенге жақын орналастырады. Грунт суларының ластануын болдырмау үшін, компостирлеу алаңдарын салуда олардың тұру деңгейі төмен жерлер және суды өткізбейтін грунттар таңдалынады. Ашық жер учаскелерінде ұзындығы 10-25 м, ені 3-4 м, биіктігі 1,5-2 м қалдықтар штабельдері орналастырылады. Полигон жағдайындағы ыдыраудан айырмашылығы, ауаның қалдықтар арасына кедергісіз енуіне байланысты олар жылдам ыдырайды.
Қалдықтардың желмен ұшу мүмкіндігін және шыбындардың личинкаларын тастауын болдырмас үшін штабельдер үстіне 20 см қалыңдықта топырақ немесе торф төселеді. Компостирлеу кезінде қалдықтардың ылғалдылығы төмендейді, сондықтан ыдырау үрдісін жылдамдату үшін қалдықтарды аударумен қатар ылғалдандырады.
Едәуір жетілдірілген қондырғыларға секцияларға бөлінген компостирлеу алаңдары жатады. Кейде қондырғының құрылымының құрамына қалдықтардың құрамындағы металдарды ұстап қалу үшін екі консольды крандар, магниттік сепараторлар, ұсатқыштар, тізбекті конвейерлер, ылғалдандыру және өрт сөндіру жүйелері орналастырылады. Материалдың аэрациялану тиімділігін арттыру үшін вентиляторлар және тесікті ауа үрлегіштер қолданылады. Күштеп аэрациялағандықтан биотермиялық үрдістер жылдамдығы артады және компостирленетін материал температурасы 60 ◦С-ға дейін артады.
Осының нәтижесінде шыбын личинкалары, гельминттер жұмыртқалары және патогенді микрофлораның едәуір бөлігі жойылады. Компостирлеу үрдісінің өзінің де жылдамдығы артады. Пісіп жетілген компост (алғашқы массаның 50-60 пайызы) тұтынушыға жіберіледі. Бірақ компостирлеу әдісі кез-келген жағдайда да ұзақ уақытты (3 ай және одан да ұзақ) алатындықтан, қалдықтарды зарарсыздандыруды жылдамдату үшін өндірістік әдістер қолданылады.
Қалдықтарды өндірістік өңдеу мен зарарсыздандыру қалдықтарды қайта өңдеу зауыттарында жүргізіледі, олар санитарлық заңдылықтарға сәйкес халық саны 250 мыңнан жоғары қалаларда және курортты қалаларда ұйымдастырылуы қажет. Зауытта қалдықтар алдымен қабылдағыш бункерге, содан соң аэробты компостирлеу жүретін биологиялық барабандарға түседі. Компосттың соңғы өңделуі оларды фракцияларға бөлетін құм немесе тас електерде (грохоттарда) және әртүрлі қоспалар (шыны, металл, желім, синтетика және т.б.) бөлінетін сепараторларда жүреді. Металдар қайтадан қолдану үшін тығыздалады, ал компостирлеуге келмейтін органикалық бөлігі жағылады. Одан кейін компост бөліктерге бөлініп, түбегейлі жетілу үшін штабельдер түрінде сақталады, содан кейін егістіктерді тыңайту үшін тұтынушыға жіберіледі.
Термиялық әдістер. Олардың ішінде ең жиі қолданылатындары:
алдын-ала дайындалмаған қалдықтарды қалдық өртейтін пештерге отын ретінде жағу;
алдын-ала дайындалған қалдықтарды энергетикалық пештерге отын ретінде жағу;
алдын-ала дайындалған қалдықтарды пиролиздеу.
Бұл әдістерді қолдану нәтижесінде қатты тұрмыстық қалдықтарды санитарлық-гигиеналық тұрғыда максималды түрде зарарсыздандыруға және оларды жылу энергиясы ретінде пайдалануға болады. Алматы қаласында атмосфералық ауаның өзін-өзі тазартуы нашар жүретіндіктен, қалдықтарды термиялық зарарсыздандыру әдістері қолданылмайды.