Санитарлық бақылауды ұйымдастыру

ССРО Министрлер кеңесінің №361 қаулысымен 1973 ж. ССРО-дағы Мемлекеттік санитарлық бақылау жөніндегі ережелер бекітілді, ол қазіргі күнге дейін өз күшінде:

КГ бөлімінің міндетіне - сыртқы табиғи ортаның (суаттың, ауа, топырақтың) ластануын жоюға және алдын алуға, еңбек ету, оқу, тұрмыс және халықтың де­малу жағдайларын сауықтыруға және де аурушылдықтың алдын алуға және төмендетуге бағытталған санитарлық-гигиеналық және сани­тарлық-эпидемияға қарсы шаралардың жүргізілуін бақылау жатады. .

Республикалық, облыстық, қалалық, аудандық Бас Мемлекеттік санитарлық дәрігердің негізгі міндеті:

а) министрліктерге, ведомстволарға, кәсіпорындарға, мекеме­лер мен ұйымдарға, сондай-ақ лауазымды адамдар мен азаматтарға орындалу мерзімін көрсетіп санитарлық және эпидемияға қар­сы шараларды жүргізу туралы талап қоюға құқы беріледі;

б) іс жүзіндегі өндірістің өнеркәсіптік объектілердің, жағдайлары қанағаттанарлықсыз болса немесе денсаулыққа зиянды әсер қаупі болса, қажетті санитарлық және эпидемияға қарсы шараларды жүргіз­генге дейін оларды пайдалануға тыйым салуға не жұмыстарын тоқтатуға;

в) халық денсаулығына зиянды әсері бар жағдайларда химиялық заттарды, тағамдық азықтарды өндіру және өңдеу кезінде құралдар мен әдістерді қолдануға, полимерлік, пластикалық мате­риалдарды қолдануға тыйым салуға;

г) тағам үшін пайдалануға жарамсыз деп табылған азықтарды ха­лық тағамына пайдалануға тыйым салуға;

д) қажетті жағдайларда тәуелділігіне қарамастан ғылы­ми-зерттеу мекемелеріне, санитарлық-эпидемиологиялық кәсіптегі лаборатория­ларға гигиеналық сараптама жүргізуді жүктеуге;

ж) өндіріс ерекшеліктеріне не орындайтын жұмы­сына байланысты бактерия тасымалдаушы және жұқпалы ауруларды та­рататын көзі болатын адамдарды уақытша жұмысқа жібермеуге;

Мемлекеттік санитарлы-эпидемиологиялық бақылау жүргізетін санитарлық-эпидемиологиялық қызметтің лауазымды адамдары міндетті:

- санитарлық-эпидемиологиялық жағдайлары мен халықтың аурушыл­дығын зерттеу негізінде тиісті органдардың қарауына сауықтыру шара­ларын жүргізу жөнінде ұсыныс беруге міндетті;

- өнеркәсіптердің, мекемелердің және ұйымдардың басшыларына қол астындағы жұмысшыларының санитарлық-гигиеналық және са­нитарлық-эпидемияға қарсы ережелер мен нормаларды сақтамауы жөнін­де, эпидемияға қарсы шараларды орындамауы жөнінде хабарлап, осы басшылардың алдына кінәлілерге тәртіптік сөгіс жариялау мәселе­сін қоюға міндетті;

- санитарлық-гигиеналық және санитарлық-эпидемияға қарсы тәртіптер мен нормаларды бұзу фактысы жөнінде қоғамдық әсер ету ша­раларын қолдану үшін партия, кәсіподақ және т.б. қоғамдық ұйымдарға хабарлауға міндетті.

Егер тәртіптік сөгістер және қоғамдық әсер ету түрлері жеткіліксіз деп саналатын болса, мемлекеттік санитарлық бақылау қызметінің лауазымды адамдары кінәлі адамдарға ақшалай айып салуы мүмкін.

Практикалық тұрғыда санитарлық бақылау үрдісіндегі әсер ету әдістері 2 топқа бөлінеді:

1. Түсіндіру әдістері.

2. Күштеу әдістері.

Бұл әдістер қатаң түрде кезегімен қолданылуы қажет, ал соның ішінде түсіндіру әдістерімен елеулі тиімділікке жететіндігін практика көрсетіп отыр. Түсіндіру әдістеріне халық арасында, өндіріс жұмысшылары арасында гигиеналық білімді тарату, актылар мен алдын ала жазылған ұйғарым­дардағы ұсыныстарды түсіндіру жатады.

Лауазымды адамдар санитарлық тәртіптер мен нормалардың талаптарын орындамаса санитарлық-эпидемиялық станцияның көрсетуіне қарамастан әкімшіліктік тәртіпте жазаланады. Әдетте мемлекет­тік бақылау кезінде жазалаудың екі түрі қолданылады:

1. Жазба түрінде ескерту.

2. Әкімшіліктік айып салу.

1976 жылдан бастап бұрынғы ССРО-ның барлық аймағында "Коммуналдық гигиена бөлімі бойынша санитарлық- эпидемиологиялық станциялардың жұмысы туралы" нұсқауы өз күшіне енді. Қазір де Қазақстан аймағында өз күшінде болып отыр.

Осы нұсқауға сәйкес, Мемлекеттік санитарлық бақылауға жататын объектілер:

• қала сыртындағы зонамен қамтылған қалалар, оның ішінде курортты-қалалар, қала типті поселкелер және жұмысшы поселкелер, ауылдық және басқа да тұрғын мекендер;

• ашық суаттар және жер асты су көздері, су алу қондырғылары және санитарлық күзету зонасы, гидротехникалық қондырғылар, тазарту қондырғылары бар су құбыры және канализация;

• шу, вибрация, электромагниттік сәулеленудің көзі болып табылатын объектілер, атмосфералық ауаның, суаттардың жер қыртысының ластаушы объектілері, сонымен бірге атмосфераға, суаттарға, жер қыртысына түсетін зиянды тастамаларды ұстайтын тазарту қондырғылары және құрылымдар және санитарлық-қорғау зонасы;

• жұмысшылардың, студенттердің жатақханалары, қонақ үйлер;

• мал шаруашылығы және құс шаруашылығы кешендері және фермалары;

• жеке бас гигиенасының объектілері және кәсіпорындары, моншалар, кір жуатын орындар, душтық павильондар, шаштараздар, косметикалық кабинеттер, кір киім және төсек жабдықтарын қабылдайтын және қайта беретін орындар, киімдерді жуу және химиялық тазарту орындары;

• емдеу-профилактикалық және сауықтыру мекемелері: соматикалық ауруханалар, емханалар, амбулаториялар, диспансерлер, консультация­лар, дәріханалар, арнайы мамандандырылған емдеу-профилактикалық ме­кемелері, курорттар, санато­риялар, демалыс үйлері, пансионаттар, кемпингтер, ұйымдастырылған қала сыртындағы демалыс базалары, ересек адамдарға арналған турис­тік және экскурсиялық базалар, мәдени және демалыс сая бақтары, қарттар мен мүгедектер үйлері;

- дене шынықтыру-спорт обьектілері: стадиондар, спорт залдар, ашық және жабық бассейндер, мұз айдындары, қоғамдық суға түсетін жерлер;

- ойын-сауық көрсететін-мәдени және ағарту мекемелері; кинотеатрлар, театрлар, мәдениет сарайлары, концерт залдары, кітапханалар, көрмелер;

- универмагтар, өндірістік өнім дүкені, кітап дүкені, өндіріс товарларының базалары;

- жаңа синтетикалық материалдардың үлгілері, тұрмыстық химия өнімдері, тұрмыстық және үй мүлік заттары, жеке бас гигиенасына арналған заттар;

- автовокзалдар, жолаушы пристандары (кеме тоқтайтын орын), теміржол және әуе вок­залдары;

- қоймалар, халықтан екіншілік шикізат қабылдайтын орындар мен палаткалар;

- бейіттер, тұрмыстық және өндірістік қалдықтарды зарарсыздан­дыратын және қайта пайдаға асыратын орындар, полигондар, қалдық төгетін жерлер, тұрмыстық қалдықтарды өңдеу және жағу жөніндегі за­водтар.

Жол қатынасы, азаматтық авиация, мемлекеттік қауіпсіз­дік, ішкі істер Министірлігінің обьектілері және қорғаныс Министрлігінің әскери қалашық және оқу орталықтары аймағында орналасқан обьектілер осы аталған ведомство­лардың медициналық қызмет мекемелерімен бақыланады.

Сақтық санитарлық бақылау төмендегі жағдайда жүргізіледі:

а) Берілген нұсқауда келтірілген обьектілерінің құры­лысын салуда жер участкесін бөлу және жобалау, салу, қайта қарастырып тұрғызу кезінде жүргізіледі;

б) жаңадан салынған, қайта салынған, қайта пішінделген обьек­тілерді пайдалануға беру кезінде жұргізіледі;

в) тұрмыстық химия заттарын, полимерлік материалдарды, құрал­дарды және тұрмыстық үй мүлік заттарын, жеке бас гигиенасына ар­налған заттарды, санитарлық-техникалық жабдықтарды, жиhаздарды т.б. өндіру кезінде жүргізіледі;

Күнделікті санитарлық бақылаудың мазмұны, халықтың өмір сұру жағдайын және еңбек, тұрмыс жағдайларын бағалау үшін жоғарыда ­келтірілген обьектілерді мақсатты бағытта іріктеп алып тексеру.

Тексерулер лабораториялық зерттеулер мен аспаптық өлшеу­лер арқылы жүргізілуі қажет.

Күнделікті санитарлық бақылауды іске асыру үрдісінде санитарлық дәрігер тексереді:

- обьектілердің мазмұны мен құрылысы іс жүзіндегі санитарлық-гигиеналық, санитарлық-эпидемияға қарсы ережелер мен нормаларға сәйкес келуін;

- қоршаған ортаның ластануын, шуды, вибрацияны, электромагнит­тік сәулеленуді т.б. халықтың өмір сүруіне қолайсыз жағдай туғыза­тын зиянды факторларды болдырмау және жою жөніндегі шаруалардың орындалуын;

Осы нұсқауда көрсетілген міндеттерге сәйкес са­нитарлық- эпидемиологиялық станция атқарады:

1. Коммуналдық гигиена мәселелері бойынша, жергілікті органдар шешімдерінің жобаларын, сондай-ақ денсаулық сақтау органдарының бұйрықтар жобаларын өңдеп, қарастырады;

2. Профилактикалық және санитарлық-эпидемияға қарсы шаралардың бір жылдық және келешектегі жоспарларын жасайды және де керек еткен ұйымдармен бірге санитарлық-сауықтыру шараларының жоспарларын даяр­лауға қатысады.

3. Бақылау жүргізілетін обьектілердің санитарлық жағдайын одан әрі жақсарту жөнінде жоспар-тапсырмаларын жасайды және де керек ет­кен ұйымдармен бірге санитарлық-сауықтыру шараларының жоспарларын даярлауға қатысады.

4. Халықтың өмір сүруіне қолайсыз жағдай туғызатын қоршаған ор­таның ластану көздерін, шудың, вибрацияның, электроманиттік сәулеле­нудің тағы да басқа зиянды факторлардың көздерін анықтайды.

5. Демографиялық, әлеуметтік-гигиеналық факторларды және де халықтың денсаулығы мен өмір сұру жағдайына қоршаған ортаның фактор­ларының зиянды әсерін зерттейді.

6. Коммуналдық гигиена бөліміне қатысты мәселелерді жергілікті органдарының қарауына береді.

7. Жаңа ұйымдастыру формаларын, жаңа тиімді әдістерді және профилактикалық заттарды, коммуналдық гигиена бөлімі бойынша санитарлық-эпидемиологиялық станциялардың жұмысындағы жаңа әдістерді игереді және практикаға енгізеді.

8. Бақылаудағы обьектілерде зертханалық зерттеулер мен аспаптық өлшеулер жүргізеді, суаттар мен атмосфералық ауаның ластануын бақылау бойынша өндіріс кәсіпорындарының зерханаларына әдістемелік көмек көрсетеді.

9. Тұрғындардың және бақылаудағы обьектілердің жұмысшы қауымының арасында ғылыми гигиеналық білімді насихаттауға қатысады.

10. Қоғамдық инспекторларды дайындайды және олардың жұмыстарын басқарып отырады.

11. Еңбек етушілерді қабылдайды және олардың хаттарын, арыздарын, шағымдарын қарайды.

Республикалардың, өлкелердің, облыс­тардың, қалалардың аудандық санэпидстанциялары бар санитарлық-эпи­демиологиялық станциялар коммуналдық гигиена бөлімі бойынша сан-эпидстанциялардың жұмысына басшылық етеді және ұйымдастыру-әдістемелік жұмыстарын жүргізеді:

• санитарлық-гигиеналық шараларды жүргізу бойынша әдістемелік нұсқауларды, сонымен бірге қызмет қағаздарының, әдістемелік нұсқаулардың жобаларын және жұмысты ұйымдастыру мәселелері бойынша басқа да құжаттарды бекітілген тәртіпте Денсаулық Сақтау Министрлігінің бұйрықтарына, нұсқауларына, қаулыларына сәйкес ұсынуға және бекітуге дайындау;

• коммуналдық гигиена мәселелері бойынша зандылықтардың, сондай-ақ халық де­путаттары Советінің атқарушы комитет шешімдерінің, Денсаулық Сақтау Министрлігінің бұйрығы мен нұсқаулары­ның орындалуы жөнінде санэпидстанциялардың жұмысына бақылау жүргізу;

• мемлекеттік санитарлық бақылауды ұйымдастыру мен жүргізуде санэпидстанцияларға практикалық көмек көрсету;

• коммунал­дық гигиена бойынша санэпидстанциялардың және санитарлық дәрігерлердің алдыңғы қатардағы жұмыс түрлері мен әдістерін зерттеп тану, олардың жұмыс тәжірибелерін алмастыруды және тартуды ұйымдастыру;

• коммуналдық гигиена бойынша дәрігерлердің және олардың көмекшілерінің мамандықтарын жоғарылату және кәсіптерін жетілдіру жөнін­дегі ережелерді даярлау;

• санэпидстанция қызметкерлері үшін мәжіліс, конференция, курстық шараларды өткізу;

• тиісті әкімшілік аймағындағы бақылаудағы обьектілер­ге іріктеп мемлекеттік санитарлық бақылау жүргізу;

Санитарлық-эпидемиологиялық станция коммуналдық гигиена бөлімі бойынша өзінің жұмысында келесі әдістерді қолданады:

а) бақыланатын объектілерді санитарлық сипаттап жазу әдісі;

б) зертханалық және аспаптық зерттеу әдістері;

в) халықтың денсаулығына, санитарлық-тұрмыстық жағдай­ларына зиянды әсер ететін қоршаған ортаның факторлары жөніндегі мәліметтерді, сақтық және күнделікті санитарлық бақылаудың материалдарын статистикалық өңдеу әдістері.

Қажетті жағдайларда обьектілерді тексеру эпидемиологтардың, санитарлық дәрігерлердің басқа да мамандарының қатысуымен кешенді түрде жүргізіледі.

Тексеруге обьект бастығы не оның уәкіл адамы қатысады. Тексе­руге қатысудан бас тартуы тексеру актісінде тиісті түрде көрсетілуі қажет.

Санитарлық тексерудің нәтижесіне тексеру актісі, бұйрық-жарлық (предписание) немесе осы обьектіні тексеру мақсатына сәйкес басқа түрде жазылады.

Тексерілген обьектінің санитарлық жағдайы қанағаттанарлықсыз болса, орындалу мерзімін көрсетіп, қажетті шаралар жүргізу жөнінде талаптар қойылады.

Көрнекілік материал:

1. СЛАЙД Санитарлық заңнамалар.

2. СЛАЙД Ескертпелі санитарлық бақылаудың мәні.

3. СЛАЙД Ағымды санитарлық бақылаудың мәні.

4. СЛАЙД Қазақстанның санитарлық қызметінің құрылымы.

5. СЛАЙД Санитарлық-эпидемиологиялық мекемелердің құрылымдық бөлімдері.

6. СЛАЙД Мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық бақылау комитеттің қызметі.

Әдебиеттер:

1. «Кодекс Республики Казахстан о здоровье народа и системе здравоохраненияң.

2. Неменко Б.А., Кенесариев У.И. «Коммунальная гигиенаң.-Алматы.-2003.

3. Неменко Б.А. «Коммунальная гигиенаң. -Алматы.-2004.

4. Основы предупредительного санитарного надзора. М., 1995.

5. «Положение о государственных санитарно-эпидемиологической службе Республики Казахстанң Алматы. 1995.

6. Ревич Б.А., Сидоренко В.Н. «Методика оценки экономического ущерба здоровью населения от загрязнения атмосферного воздухаң. Пособие по региональной экологической политике., М. 2006.

7. Хромченко О.М, Куценко Г.И., «Санитарно-эпидемиологическая службаң. М., 1990.

8. Большаков А.М., Крутько В.Н. «Оценка и управление рисками влияния окружающей среды на здоровье населенияң, М., 1999.

9. Воронов Н.В. «Экология общаяң, М., 1999.

Бақылау сұрақтары:

1. Санитарлық заңнамалар дегеніміз не?

2. Санитарлық бақылаудың қандай түрлері бар?

3. Ескертпелі санитарлық бақылау дегеніміз не?

4. Ағымды санитарлық бақылау дегеніміз не?

5. Санитарлық бақылауды ұйымдастыру туралы қысқаша айтыңыз.

6. Қазақстанның санитарлық қызметінің құрылымы қандай?

7. Қазақстанның санитарлық қызметінің жұмысы қандай?

8. Санитарлық бақылау қызметінің негзгі құрылымдың бқлімдерін атаңыз.

9. Қазақстанда мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық бақылау комитеті қай жылы құрылды?

10. Мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық бақылау комитеті қандай қызмет атқарады?

11. Мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық бақылау комитетінің қандай құқұқтыры бар?

1-кредит

3 – дәріс.