- •1.3 Дәріс комплекстері № 1 кредит
- •1. Тақырыбы: Кіріспе дәріс. Коммуналды гигиенасы пәні және әдістері. Пәннің даму тарихы. Коммуналды гигиенасының дамуындағы Қазақстан және Ресей ғалымдардың рөлі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Коммуналды гигиена - елді мекен гигиенасы.
- •Пәннің даму тарихы
- •4. Көрнекілік материал:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •№ 1 Кредит
- •1. Тақырыбы: Санитарлық заңнамалар коммуналды гигиенасы саласындағы маманның іс әрекетінің негізі. Қазақстан Республикасында санитарлық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымы және қызметі.
- •3. Дәріс тезистері.
- •Санитарлық бақылауды ұйымдастыру
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар тіршілігінің санитарлық жағдайы үшін шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз етудің гигиеналық міндеттері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету және су тұтыну
- •Сумен қамтамасыз ету жүйелері
- •Су құбырының тарату жүйесі
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер
- •6. Бақылау сұрақты:
- •Қазақстанның тұщы су ресурстары қандай?
- •№2 Кредит
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар арасында жұқпалы және жұқпалы емес ауруларды таратудағы су факторының ролі.
- •3. Дәріс тезистері: Аурудың таралуындағы су факторының ролі.
- •2. Суды тазартуды, зарарсыздандыруды нашар жүргізуден.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс жоспары:
- •Мәселенің тарихы
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз сумен қамтамасыз ету көзін таңдау. Санитарлық қорғау аймақтары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету саласындағы сақтық санитарлық бақылау.
- •Су көздерінің жіктелуі
- •Жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз ету
- •Жер беті су көздерімен сумен қамтамасыз ету.
- •Орталықтандырылмаған сумен қамтамасыз ету.
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды тазартудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Тазарту әдістерінің жалпы сипаттамасы
- •Қоспаларды коагуляциялау
- •Суды тұндыру және сүзу
- •Тазартудың арнайы әдістері.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды заласыздандырудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары
- •Суды залалсыздандыру әдістері
- •Суды хлорлау 1853 ж. Орыс дәрігері п. Карачаров, хлордың антисептикалық қасиетін 1881 жылы р.Кох жазды.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ағынды суларды тазартудың тиімділігі және санитарлық бақылау.
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қалалық іркінді сулар. Санитарлық сипаттамасы. Тазалау және зиянсыздандыру әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары:
- •Қала ағынды сулары және канализация жүйелері.
- •Механикалық тазарту
- •Биологиялық тазарту
- •Ағынды суларды залаласыздандыру
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймаларын санитарлық қорғау бойынша шаралар жүйесі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Өндірістік ағынды суларға сипаттама.
- •Мұнай және басқа да өндіріс түрлерінің ағынды сулары
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймалары суындағы химиялық заттарды гигиеналық нормалау. Негізгі принциптері мен әдістері. Заңнама.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Химиялық заттардың улылығы мен қауіптілігі.
- •Алыстатылған зардап
- •Кезеңдік гигиеналық нормалау
- •2 Кезең – нормалаудың жеделдетілген кестесі.
- •3Кезең – созылмалы эксперимент.
- •4 Кезең – толық ашылған кесте.
- •Химиялық заттардың трансформациясы
- •Клиника – гигиеналық және эпидемиологиялық зерттеулер.
- •4. Иллюстративный материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың гигиеналық маңызы. Топырақты қорғаудың қазіргі проблемалары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Биогеохимиялық провинциялар
- •Агрохимикаттар.
- •1) Санитарлық-химиялық көрсеткіштер:
- •2) Санитарлы - микробиологиялық көрсеткіштер:
- •3) Санитарлы-гельминтологиялық көрсеткіштер.
- •4) Санитарлы-энтомологиялық көрсеткіштер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың санитарлық жағдайын бағалаудың критерийлері. Топырақты ластанудан қорғаудың шаралары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қатты тұрмыстық қалдықтар (қтқ)
- •Елді мекендерді қалдықтардан тазарту жүйелері
- •Тағамдық қалдықтарды жинау
- •Қала территориясын тазарту
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қатты және сұйық қоқыстарды зиянсыздаңдырудың негізгі әдістері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қтқ зарарсыздандыру және қайта өңдеу
- •Елді мекендерді санитарлық тазартуды бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфера ауасын қорғаудың қазіргі проблемалары. Атмосфера ауасын ластаушы көздер.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфералық ауаның ластануы мәселесінің маңыздылығы.
- •Атмосфераның физикалық қасиеттері
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ластануының халықтың денсаулығына және тіршілігінің санитарлық жағдайына әсері, қауіпты факторлар.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфера ластануының жедел әсер ету жағдайлары
- •Атмосфера ластануының адамға созылмалы түрде әсер етуі.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ауа сапасын санитарлық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ауадағы химиялық заттардың қажетті регламентациясы.
- •Атмосфералық ластаушыларды гигиеналық нормалаудың ерекшеліктері
- •Канцерогендерді нормалау.
- •Атмосфералық ластаушылардың таралу заңдылығы.
- •5. Әдебиет
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Дәрістің жоспары:
- •Атмосфералық ауаны қорғаудың шаралары.
- •Атмосфералық ауаның тазалығына санитарлық бақылау жүргізу.
- •Әдебиеттер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Тұрғын үй, әлеуметтік проблема ретінде. Тұрғын үйлердің микроклиматын нормалаудың ғылыми негіздері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Микроклиматты нормалауды гигиеналық негіздеу
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Жаңа құрылыс материалдарын гигиеналық тұрғыдан бағалау және олардың адамдардың денсаулығына әсері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Емдеу-профилактикалық мекемелерінің гигиенасы.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Дәрістің жоспары:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •Палаталық бөлімдерге қойылатын талаптар.
- •Жұқпалы ауруханаларды жобалау және пайдалануға қабылдау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Шу және оның көздері
- •Шудың адам организміне әсері
- •Шудың таралу заңдылықтары және оны гигиеналық нормалау
- •Шудан қорғау
- •Шу көзіне санитарлық бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Аудандық жоспарлау.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Елді мекенді жоспарлау және жобалық құжаттар.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
Елді мекендерді қалдықтардан тазарту жүйелері
Тұрғын және қоғамдық ғимараттарды салу және жөндеу кезінде пайда болатын қалдықтарды сол құрылыс ұйымының көлігімен арнайы бөлінген учаскелерге тасылады. Сондай-ақ өнеркәсіп орындарының қалдықтарын да сол өнеркәсіптің көлігімен зарасыздандыру үшін арнайы полигондарға жөнелтіледі. Елді мекеннің тұрмыстық қалдықтарын жинау және алып кетуді арнайы көлік шаруашылығы жүргізеді.
Теория жүзінде ҚТҚ-ды транспортсыз тасмалдау мүмкін делінген, яғни уату арқылы канализация жүйесіне жіберіледі, бірақ бұл жүйе қазіргі уақытқа дейін тәжірибе жүзінде ғана болып отыр. Іс жүзінде ҚТҚ-ды түзілу орнынан алып кетудің негізгі бір жүйесі бар, оны алып кету жүйесі деп атайды. Оның жоспарлы-жүйелі әдісі қоладанылады, тұрғындар қалдықтарын ауладағы ыдыстарға (контейнерлерге) тастайды, қалдықтар сол ыдыста алып кеткенше тұрады. Бұрынғы жылдары жоспарлы-пәтерлік әдіс қолданылған, бұл кезде тұрғындар қалдықтарды белгілі бір уақытта шығарып қояды. Қазіргі уақытта бұл әдіс сирек қолданылады, тек 2 қабатқа дейінгі үйлер тығыз салынғанда қолданылады.
Жоспарлы-жүйелі әдіс кезінде ҚТҚ-ды жинау және алып кету төмендегідей түрде жүргізіледі:
Қалдық тасығыш көлікке жиналатын қалдықтарды дайындау;
Мемлекеттік және жеке үй қожалықтарында қалдықтарды уақытша сақтауды ұйымдастыру;
Қалдықтарды жинау және алып кету;
ТҚ зарарсыздандыру және утилизауиялау.
Қалалардың тұрғын фондтары жайластырылған (газ, орталықтан жылыту, су құбыры, канализация) және жайластырылмаған (жергілікті жылыту, су құбыры және канализацияның болмауы) деп бөлінеді. Жалпы алғанда Казақстанның көпкөпшілік қалалары ІІІ-ші климаттық ауданға жатады, сол арқылы қалдықтардың жиналу нормасы мен оларды алып кету мен өңдеу әдістері анықталады. ҚТҚ-ды алып кетудің мерзімділігі санитарлық заңдылықтарға сәйкес кем дегенде үш күнде 1 рет шығарылады.
Қазіргі уақытта контейнерлердегі қалдықтарды алып кету үшін алмастырылатын және алмастырылмайтын жүйелер қолданылады. Алмастырылатын жүйеде қалдықтар контейнермен бірге шығарылады да, орнына бос контейнер қойылады. Оның артықшылығы қалдықты төккен жерде контейнерлерді орталықтан жууға мүмкіндік береді. Алмастырылмайтын жүйеде қалдықтар қалдық салғыш машиналарға тиеледі де босатылған контейнерлер қайта орнына қойылады. Алмастырылатын жүйе – қалдық шығаратын орын жақын (8 км-ге дейін) орналасқанда және қалдықтардың уақытша жиналатын орындарында (жәрмеңке, көрме, саяжай поселкелері) пайдаланған тиімді.
Алмастырылмайтын жүйе тиімді, бірақ қатты тұрмыстық қалдықтар салатын контейнерлер орнында өңделуі керек. Қалдықтарды жинайтын нысандардың көп болуына және олардың шашыраңқы орналасуына байланысты, бұл үрдісті санитарлық бақылау қиын. Елді мекендерде көбінесе екі жүйе де қатар пайдаланылады.
Қатты тұрмыстық қалдықтардың орташа жылдық жиналу нормасын есептеу маңызды сұрақтардың біріне жатады. Егер норма қалыптан жоғары есептелсе, контейнерлердің көпшілігі толтырылмай шығарылады да, ал егер қалыптан төмен есептелсе, контейнерлер шамадан тыс толып, оның айналасында қалдық үйінділері пайда болады. Контейнерлерге арналған алаңдар тұрғын үйлерден, балалар мекемелерінен дем алатын орындардан және сол сияқты мекемелерден кем дегенде 20 м қашықтықта орналасуы қажет, бірақ 100 м-ден аспауы керек. Тұрмыстық қалдықтарды 3 күннен артық, ал құрылыс қалдықтарын 1 айдан артық сақтауға болмайды.
Пәтер иелерінің кооперативі (КСК) санитарлық тазарту бойынша – арнайы көлік шаруашылық кәсіпорындарымен қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау және алып кету бойынша келісім шартқа отырады. Бұл кәсіпорындар ҚТҚ-ды өз уақытында алып кетуге жауапты және тазартуды қажет ететін қала аудандарын анықтап, КСК-мен және СЭҚБ-мен бірігіп тексеру актілерін жасайды.
Қалаларды жинау және алып кетуді дұрыс ұйымдастыру үшін қала территориясы бірнеше участкелерге бөлініп, ол жерлерден арнайы көлік шаруашылығының көліктерімен әкетіледі. Арнайы автокөлік кузовты және контейнерлі болуы мүмкін. Кузовты көліктер, яғни қалдық алып кететін көліктер қалдықтарды шығарудың алмастырылмайтын жүйесінде қолданылады. Олар қалдықтарды тиейтін кузовтан, контейнерлерден, қалдықтарды аударатын қабылдағыш бункерден және оларды тығыздайтын тақталардан тұрады. Контейнерлі көліктер контейнерлерді төңкеруге арналған екі платформадан және жүк көтеретін краннан тұрады, зауыттан сыйымдалығы 0,75 м3 контейнерлер кешенімен шығарылады. Соңғы жылдары отандық контейнерлерден басқа шет елдік контейнерлер де қолданылады, олардың сыйымдылығы 1,0 м3, қалдық шығарғыш көліктері де үлкен, Германияда шығарылған.
Арнайы автотұрақтарда әрбір көліктің маршруты және жұмыс істеу кестесі құрастырылып, жүргізушінің қолына беріледі. Маршруттар нөмірленіп қала схемасына енгізіледі, ал көшірмесі бақылап отыру үшін СЭҚБ-на жіберіледі. Қалаларда 100 000 халыққа шаққанда 20 қалдық шығаратын көлік, ал канализацияланбаған елді мекендерде сұйық қалдықтарды шығаруға арналған 20 вакуумды көлік болуы керек. Бірақ бұл болжамды нормалар үнемі сақтала бермейді.
Қазақстанның Оңтүстік астанасы – Алматының өзінде тұрмыстық қалдықтарды алып кетудің жағдайы нормаға сәйкес емес, қалада тәулігіне 1,2 мың тонна ҚТҚ түзіледі және осыған небәрі 1145 контейнерлік алаңдар қарастырылған, әрине бұл қажеттіліктен екі есе төмен. Бұдан басқа қалада 5000 контейнер жетіспейді және арнайы автокөліктердің саны -128. Сондықтан қаладан 34 км жерде орналасқан қалдық полигонына күніне 700 мың ғана қалдықтар шығарылады, яғни ол түзілетін қалдықтың жартысынан шамалы ғана жоғары.
Сонымен қала ішінде күніне шығаруды қажет ететін 5000 мың тонна қалдық қалады, оның жартысы бекітілмеген жағдайға сәйкес жойылып отырады. Алматы қаласының ҚТҚ-ын жинау және тасымалдау үішін 73 компания және бір мемлекеттік өнеркәсіп айналысады. Әрине бұл жағдайда қаланың қаждетті санитарлық жағдайын сақтау мүмкін емес.
Осыған сәйкес елді мекендерден сұйық қалдықтар екі жүйемен шығарылады: ағызылатын (канализация) және алып кетілетін (канализацияланбаған аудандар үшін). Іс жүзінде елді мекендерде екі жүйе де қолданылады. Гигиеналық тұрғыда ағызатын жүйенің арытықшылықтары болса да алып кететін жүйе де жиі қолданылады. Бұрынғы жылдары жартылай канализацияланған елді мекендерде сұйық қалдықтарды қалалық канализацияға құю үшін құю станциялары қолданылған.
Алып кететін жүйеде сұйық қалдықтар топырақтық әдіспен зарарсыздандырылады. Ол үшін ассенизация және жырту алаңдары қолданылады. Ассенизация алаңдарында сұйық қалдықтар зарарсыздандырылады және кейбір ауыл шаруашылық дақылдары егіледі, ал жырту алаңдарында тек зарасыздандырылады.
Ассенизация алаңдары және жырту алаңдары 1896 ж. алғаш рет Тула қаласында қолданылған, кейіннен кішігірім елді мекендерде кеңінен қолданыла бастады. Қалдықтарды топырақтық зарарсыздандыру әдісі тиімді болғанымен, үлкен қалалар үшін қолайсыз. Топырақтың ылғалдылығының жоғары және өткізгіштігінің төмен болуы, грунт суларының тұру деңгейінің төмен болуы және климаттық жағдайлар қалдықтарды топырақта тазарту әдістерін қолдануды шектейді. Сонда да болса қалдықтарды топырақтық тазарту әдістері гигиеналық тұрғыда ең тиімді болып табылады.