- •1.3 Дәріс комплекстері № 1 кредит
- •1. Тақырыбы: Кіріспе дәріс. Коммуналды гигиенасы пәні және әдістері. Пәннің даму тарихы. Коммуналды гигиенасының дамуындағы Қазақстан және Ресей ғалымдардың рөлі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Коммуналды гигиена - елді мекен гигиенасы.
- •Пәннің даму тарихы
- •4. Көрнекілік материал:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •№ 1 Кредит
- •1. Тақырыбы: Санитарлық заңнамалар коммуналды гигиенасы саласындағы маманның іс әрекетінің негізі. Қазақстан Республикасында санитарлық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымы және қызметі.
- •3. Дәріс тезистері.
- •Санитарлық бақылауды ұйымдастыру
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар тіршілігінің санитарлық жағдайы үшін шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз етудің гигиеналық міндеттері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету және су тұтыну
- •Сумен қамтамасыз ету жүйелері
- •Су құбырының тарату жүйесі
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер
- •6. Бақылау сұрақты:
- •Қазақстанның тұщы су ресурстары қандай?
- •№2 Кредит
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар арасында жұқпалы және жұқпалы емес ауруларды таратудағы су факторының ролі.
- •3. Дәріс тезистері: Аурудың таралуындағы су факторының ролі.
- •2. Суды тазартуды, зарарсыздандыруды нашар жүргізуден.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс жоспары:
- •Мәселенің тарихы
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз сумен қамтамасыз ету көзін таңдау. Санитарлық қорғау аймақтары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету саласындағы сақтық санитарлық бақылау.
- •Су көздерінің жіктелуі
- •Жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз ету
- •Жер беті су көздерімен сумен қамтамасыз ету.
- •Орталықтандырылмаған сумен қамтамасыз ету.
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды тазартудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Тазарту әдістерінің жалпы сипаттамасы
- •Қоспаларды коагуляциялау
- •Суды тұндыру және сүзу
- •Тазартудың арнайы әдістері.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды заласыздандырудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары
- •Суды залалсыздандыру әдістері
- •Суды хлорлау 1853 ж. Орыс дәрігері п. Карачаров, хлордың антисептикалық қасиетін 1881 жылы р.Кох жазды.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ағынды суларды тазартудың тиімділігі және санитарлық бақылау.
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қалалық іркінді сулар. Санитарлық сипаттамасы. Тазалау және зиянсыздандыру әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары:
- •Қала ағынды сулары және канализация жүйелері.
- •Механикалық тазарту
- •Биологиялық тазарту
- •Ағынды суларды залаласыздандыру
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймаларын санитарлық қорғау бойынша шаралар жүйесі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Өндірістік ағынды суларға сипаттама.
- •Мұнай және басқа да өндіріс түрлерінің ағынды сулары
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймалары суындағы химиялық заттарды гигиеналық нормалау. Негізгі принциптері мен әдістері. Заңнама.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Химиялық заттардың улылығы мен қауіптілігі.
- •Алыстатылған зардап
- •Кезеңдік гигиеналық нормалау
- •2 Кезең – нормалаудың жеделдетілген кестесі.
- •3Кезең – созылмалы эксперимент.
- •4 Кезең – толық ашылған кесте.
- •Химиялық заттардың трансформациясы
- •Клиника – гигиеналық және эпидемиологиялық зерттеулер.
- •4. Иллюстративный материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың гигиеналық маңызы. Топырақты қорғаудың қазіргі проблемалары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Биогеохимиялық провинциялар
- •Агрохимикаттар.
- •1) Санитарлық-химиялық көрсеткіштер:
- •2) Санитарлы - микробиологиялық көрсеткіштер:
- •3) Санитарлы-гельминтологиялық көрсеткіштер.
- •4) Санитарлы-энтомологиялық көрсеткіштер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың санитарлық жағдайын бағалаудың критерийлері. Топырақты ластанудан қорғаудың шаралары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қатты тұрмыстық қалдықтар (қтқ)
- •Елді мекендерді қалдықтардан тазарту жүйелері
- •Тағамдық қалдықтарды жинау
- •Қала территориясын тазарту
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қатты және сұйық қоқыстарды зиянсыздаңдырудың негізгі әдістері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қтқ зарарсыздандыру және қайта өңдеу
- •Елді мекендерді санитарлық тазартуды бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфера ауасын қорғаудың қазіргі проблемалары. Атмосфера ауасын ластаушы көздер.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфералық ауаның ластануы мәселесінің маңыздылығы.
- •Атмосфераның физикалық қасиеттері
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ластануының халықтың денсаулығына және тіршілігінің санитарлық жағдайына әсері, қауіпты факторлар.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфера ластануының жедел әсер ету жағдайлары
- •Атмосфера ластануының адамға созылмалы түрде әсер етуі.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ауа сапасын санитарлық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ауадағы химиялық заттардың қажетті регламентациясы.
- •Атмосфералық ластаушыларды гигиеналық нормалаудың ерекшеліктері
- •Канцерогендерді нормалау.
- •Атмосфералық ластаушылардың таралу заңдылығы.
- •5. Әдебиет
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Дәрістің жоспары:
- •Атмосфералық ауаны қорғаудың шаралары.
- •Атмосфералық ауаның тазалығына санитарлық бақылау жүргізу.
- •Әдебиеттер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Тұрғын үй, әлеуметтік проблема ретінде. Тұрғын үйлердің микроклиматын нормалаудың ғылыми негіздері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Микроклиматты нормалауды гигиеналық негіздеу
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Жаңа құрылыс материалдарын гигиеналық тұрғыдан бағалау және олардың адамдардың денсаулығына әсері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Емдеу-профилактикалық мекемелерінің гигиенасы.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Дәрістің жоспары:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •Палаталық бөлімдерге қойылатын талаптар.
- •Жұқпалы ауруханаларды жобалау және пайдалануға қабылдау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Шу және оның көздері
- •Шудың адам организміне әсері
- •Шудың таралу заңдылықтары және оны гигиеналық нормалау
- •Шудан қорғау
- •Шу көзіне санитарлық бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Аудандық жоспарлау.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Елді мекенді жоспарлау және жобалық құжаттар.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
Механикалық тазарту
Тазарту қондырғыларында ағынды сулар кезектілікпен өтетін 3 үрдістен тұрады: механикалық тазарту – бұл негізгі өлшемді заттар массасынан босату, негізінен ерімейтін органикалық емес заттар; биалогиялық тазарту – механикалық тазалаудан және залалсыздандырудан кейін қалған органикалық және органикалық емес ластанудан босату.
Механикалық тазарту – ағынды суларда тазартудың бірінші кезеңі - торларда, құм ұстағыштарда және біріншілік тұндырғыштарда өтеді. Торлар ағынды сулардағы ірі қоспаларды ұстап қалу үшін қолданады. Олар 600 – 700 бұрышпен орнатылған тік бұрышты формадағы паралель метал сымдардан тұрады. Сымдар арасындағы қашықтық неғұрлым кішкентай болуы қажет, ағындардың ағу жылдамдығы секундына 1 м-ден аспауы қажет. СЛАЙД.
Торларды қалдықтардан мезгіл-мезгіл механикалық тырмалармен тазартып отыру қажет. Сондай-ақ тазарту қондырғыларынада ұсақтағыш-торлар орналастырылады. Ұсақталған қалдықтар тұндырғыштан шыққан қалдықтармен бірге қайта өңделеді.
Құм ұстағыштар – торлардан кейін орнатылады, олар бетонды резервуарлардан тұрады, онда диаметрі 0,25 мм және одан жоғары ауыр минералды қосылыстар, негізінен құм ұсталып қалады. Негізінен құмнан тазалаудың тиімділігі 60% және одан жоғары. Құм ұстағыштардан судың ағу уақыты 20–30 секунттан аспау керек, осы уақыт аралығында ластанулардың 75%-ы тұнады, негізінен минералдық ластанулар, ал 15-20 % органиканың үлесіне келеді.
Аэрацияланатын құм ұстағыштар – негізінен ауа үрлегіш аэратормен жабдықталған. Құм ұстағыштың дұрыс жұмыс істеуі үшін, әрбір ауысымда механикалық жолмен жүргізілетін, тұнған құмды өз уақытында алып тастау маңызды болып табылады. Құм ұстағыштан түскен құмды кептіру үшін, құм бункері немесе қоршаушы біліктері бар құм алаңдары ұйымдастырылады.
Тұндырғыштар – құм ұстағыштарда тұнбаған, едәуір ұсақ ластаушыларды тұндыру түсіру үшін арналған, өзінің пайдалану мақсатына байланысты тұндырғыштар біріншілік (биологиялық тазартуға дейін) және екіншілік (биологиялық тазартудан кейін ағындарды мөлдірлендіру үшін) болып бөлінеді. Тұндырғыштардағы судың қозғалу бағытына байланысты көлденең, тік, радиалды болып бөлінеді, ол негізінен ауыз суды тазарту тұндырғыштарына өте ұқсас болып келеді.
Тік тұндырғыштардың – көлденең тұндырғыштарға қарағанда оның тұнбаларды тұндыру қызметі едәуір жоғары және аз көлем алаңын алады, бірақ тереңдігінің үлкендігіне (10 м-ге дейін) байланысты, бағасы қымбат тұрады. Мөлдірлендіру тиімділігі 40%-ын құрайды.
Радиалды тұндырғыштар – кең тараған, шеңбер тәрізді резервуарлар (диаметрі 60 мм-ге дейін) түрінде болды. Оған ағынды су тұндырғыштың ортасынан төменнен беріледі, ол радиалды түрде орталықтан шетке қарай қозғалып отырады, сондықтан судың қозғалыс жылдамдығы төмендейді, соның әсерінен өлшемді заттар тұнбаға түседі. Радиалды тұндырғыштар өлшемді заттардың 60 %-ын ұстап қалады.
Тазарту тиімділігн жоғарылату үшін ағындарды тұндырғыштарға түсер алдында алдын ала аэрациялау (преаэрация) жүргізіледі. Негізінен тұндырғыштардың тиімділігі су бөлу құрылымдарының жұмыс сапасына байланысты. Ағынды сулардың кірер кезде және шығар кезде оның ағын жылдамдығы бірден тоқатылуын қамтамасыз ету керек, сондай-ақ тұндырғыштарда ағыс бойынша ағындардың таралуы біркелкі болуы керек.
Тұндырғыштарда тұнған тұнбалар санитарлық жағынан қауіпті болып табылады. Онда патогенді микрофлора, гельминт жұмыртқалары, сонымен қатар жағымсыз иіс болады. Тұнбаның 60-70%-ын құрайтын белсенді тұнба (ил) – тұнба үлпектерін құрайды, олар органикалық заттарды минерализациялайтын микроорганизмдермен қаныққан. Ағынды сулардың тұнбалары органикалық заттардың болуына байланысты тұнбаларда анаэробты ашу үрдісі жүреді. Органикалық ыдырау үрдісінде көп мөлшерде метан бөлінеді. Сондықтан, бұл үрдісті метандық ашу деп аталады.
Ашу үрдісі арнайы қондырғы – метантенкте жүреді, оған тұнбалар тұндырғыштан түседі, сондай-ақ қалдық ил аэротентктен де түседі. Метантенктер герметикалық жабылған темір бетонды резервуар, оның жоғарғы бөлігінде газ шығаратын саңылау болады, алынған газ ыстық бумен метантенкте қоспаларды ысыту үшін қолданылады, бұл ашу үрдісін жеделдетеді (21-сурет).
Метантенктегі анаэробты ашу 2 типте өтеді: мезофильді (температурасы 330С) және термофильді (температурасы 530С). Метантенктердің көпшілігі 30-350 С температурада мезофильді ашу жағдайына негізделген. Бірақ температураның жоғарылауы органикалық бұзылысын екі есе жылдамдатады. Гигиеналық көзқарастар бойынша термофильді ашуды ұсынады, себебі бұл кезде патогенді бактериялар мен гельминт жұмыртқалары өледі.
Іш сүзегі мен дизентерияның қоздырғыштары бірнеше сағат ішінде, ал гельминт жұмыртқалары бірінші күні жойылады. Біраз болған тұнбалар тәулігіне бір резервуардан алынып тасталып, ил алаңдарына беріледі, бірақ термофильді ашу ғана залалсыздандыруды қамтамасыз етеді. Ашыған тұнба тыңайтқыш ретінде кең қолданылады немесе кептіргеннен кейін брикет (төрт бұрыштап текшеленіп престелген материал) түрінде отын ретінде пайдаланылады.
Тазарту станцияларында тұндыру және ашыту үрдістері бірге жүретін қондырғылар қолданылады. Оларға септиктер және екі ярусты тұндырғыштар жатады. Септик бір қабатты тұндырғыш, ол арқылы су баяу (4 тәулікке дейін) ағып өтеді. Септикте тұнған тұнба 6-дан 12 ай бойы болады, бұл шіру үрдісі үшін жеткілікті. Ашу үрдісінен пайда болған газдар жоғары көтеріліп, ағын сулардың бетінде қабық түзеді. Ағынды сулар аммиакпен, метанмен және күкіртсутегімен қанығады және шіріген иіс шығарады, ал тұнбасында патогенді микроорганизмдер мен гельминт жұмыртқалары болады.
Санитарлық көзқарас бойынша септиктерді қолдануға шектеу қойылады, оны «жергіліктің құрылымдарында қолданылады. Жиі бұлар канализация жүйесі жоқ елді мекеннің жеке секторында қолданылады.
Септиктерді шағын елді-мекен орындарынан және ғимарттар тораптарынан шығатын ағынды суларды, биологиялық тазартуға берер алдында алдын-ала тазарту үшін қолданады (22-сурет). Бұл үшін топырақтық әдісті қолдану едәуір мақсатты болып табылады. Ағынды сулардың тәуліктік шығыны бір үш камералы септик үшін 25 м3, ал 2 камералы үшін – 10 м3, бір камералы үшін – 1 м3 –тан артық болмау керек.
Гигиеналық көзқарас бойынша жетілген қондырғы ретінде екі ярусты тұндырпғыштар қолданылады, онда ағынды суларды тұндыру және тұнбаның анаэробты ашуы жүреді. Бұл цилиндр тәрізді немесе тік бұрышты формалы қондырғы, ол 2 бөліктен тұрады: тұндырғыштың жоғарғы бөлігінде орналасқан тұнбалық науадан және тұнба камерасынан тұрады. Науаның төменгі бөлігіндегі саңылау арқылы тұнба ил камерасына түседі, онда ашу үрдісі жүреді, септиктен айырмашылығы науның төменгі бөлігінің өз-ара қиылысқан жеріне байланысты, түзілген газ ағынды суға түспейді, сондықтан ағынды судың жағымсыз (сасық) исі болмайды (23-сурет).
Тұнбалардың ашуы метантенкте жүретін үрдіске ұқсас, бірақ ол төменгі температурада баяу жүреді. Түнба камерасы мұздап қалмас үшін, оны жерге көміп қояды, тұндырғыштың бетін жауып қояды.Ашу реакциясы тез жүруі үшін, ил камерасына бұрынғы илды жіберіп отырады. Негізінен тұнбаның шіруіне 60-тан 180 күнге дейін уақыт кетеді, осы кезеңнің аяғында тұнбаның органикалық бөлігінің 60 %-ы шіриді. Екі ярусты тұндырғыштарды өнімділігі тәулігіне 10-50 мың м3 болатын шығыны бар кіші және орташа тазарту станцияларында қолданылады.
Тұндырғыштардан, сондай-ақ метантенктерден шыққан түнбаларды сусыздандыру үшін ил алаңдарына жіберіледі, ол онда климаттық ауданға байланысты 1-3 жыл аралығында сақталады. Ол үшін бұл жердегі грунт суларының орналасу терңдігі 1,5 м-ден кем болмау керек. Қазіргі заманғы ірі тазарту станциялары үшін ил алаңдарын ұйымдастыру тиімсіз, өйткені олар үлкен аймақты алады. Бұл жағдайда тұнбаларды механикалық түрде сусыздандыру жүргізіледі.