- •1.3 Дәріс комплекстері № 1 кредит
- •1. Тақырыбы: Кіріспе дәріс. Коммуналды гигиенасы пәні және әдістері. Пәннің даму тарихы. Коммуналды гигиенасының дамуындағы Қазақстан және Ресей ғалымдардың рөлі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Коммуналды гигиена - елді мекен гигиенасы.
- •Пәннің даму тарихы
- •4. Көрнекілік материал:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •№ 1 Кредит
- •1. Тақырыбы: Санитарлық заңнамалар коммуналды гигиенасы саласындағы маманның іс әрекетінің негізі. Қазақстан Республикасында санитарлық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымы және қызметі.
- •3. Дәріс тезистері.
- •Санитарлық бақылауды ұйымдастыру
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар тіршілігінің санитарлық жағдайы үшін шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз етудің гигиеналық міндеттері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету және су тұтыну
- •Сумен қамтамасыз ету жүйелері
- •Су құбырының тарату жүйесі
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер
- •6. Бақылау сұрақты:
- •Қазақстанның тұщы су ресурстары қандай?
- •№2 Кредит
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар арасында жұқпалы және жұқпалы емес ауруларды таратудағы су факторының ролі.
- •3. Дәріс тезистері: Аурудың таралуындағы су факторының ролі.
- •2. Суды тазартуды, зарарсыздандыруды нашар жүргізуден.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс жоспары:
- •Мәселенің тарихы
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз сумен қамтамасыз ету көзін таңдау. Санитарлық қорғау аймақтары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету саласындағы сақтық санитарлық бақылау.
- •Су көздерінің жіктелуі
- •Жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз ету
- •Жер беті су көздерімен сумен қамтамасыз ету.
- •Орталықтандырылмаған сумен қамтамасыз ету.
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды тазартудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Тазарту әдістерінің жалпы сипаттамасы
- •Қоспаларды коагуляциялау
- •Суды тұндыру және сүзу
- •Тазартудың арнайы әдістері.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды заласыздандырудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары
- •Суды залалсыздандыру әдістері
- •Суды хлорлау 1853 ж. Орыс дәрігері п. Карачаров, хлордың антисептикалық қасиетін 1881 жылы р.Кох жазды.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ағынды суларды тазартудың тиімділігі және санитарлық бақылау.
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қалалық іркінді сулар. Санитарлық сипаттамасы. Тазалау және зиянсыздандыру әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары:
- •Қала ағынды сулары және канализация жүйелері.
- •Механикалық тазарту
- •Биологиялық тазарту
- •Ағынды суларды залаласыздандыру
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймаларын санитарлық қорғау бойынша шаралар жүйесі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Өндірістік ағынды суларға сипаттама.
- •Мұнай және басқа да өндіріс түрлерінің ағынды сулары
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймалары суындағы химиялық заттарды гигиеналық нормалау. Негізгі принциптері мен әдістері. Заңнама.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Химиялық заттардың улылығы мен қауіптілігі.
- •Алыстатылған зардап
- •Кезеңдік гигиеналық нормалау
- •2 Кезең – нормалаудың жеделдетілген кестесі.
- •3Кезең – созылмалы эксперимент.
- •4 Кезең – толық ашылған кесте.
- •Химиялық заттардың трансформациясы
- •Клиника – гигиеналық және эпидемиологиялық зерттеулер.
- •4. Иллюстративный материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың гигиеналық маңызы. Топырақты қорғаудың қазіргі проблемалары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Биогеохимиялық провинциялар
- •Агрохимикаттар.
- •1) Санитарлық-химиялық көрсеткіштер:
- •2) Санитарлы - микробиологиялық көрсеткіштер:
- •3) Санитарлы-гельминтологиялық көрсеткіштер.
- •4) Санитарлы-энтомологиялық көрсеткіштер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың санитарлық жағдайын бағалаудың критерийлері. Топырақты ластанудан қорғаудың шаралары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қатты тұрмыстық қалдықтар (қтқ)
- •Елді мекендерді қалдықтардан тазарту жүйелері
- •Тағамдық қалдықтарды жинау
- •Қала территориясын тазарту
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қатты және сұйық қоқыстарды зиянсыздаңдырудың негізгі әдістері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қтқ зарарсыздандыру және қайта өңдеу
- •Елді мекендерді санитарлық тазартуды бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфера ауасын қорғаудың қазіргі проблемалары. Атмосфера ауасын ластаушы көздер.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфералық ауаның ластануы мәселесінің маңыздылығы.
- •Атмосфераның физикалық қасиеттері
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ластануының халықтың денсаулығына және тіршілігінің санитарлық жағдайына әсері, қауіпты факторлар.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфера ластануының жедел әсер ету жағдайлары
- •Атмосфера ластануының адамға созылмалы түрде әсер етуі.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ауа сапасын санитарлық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ауадағы химиялық заттардың қажетті регламентациясы.
- •Атмосфералық ластаушыларды гигиеналық нормалаудың ерекшеліктері
- •Канцерогендерді нормалау.
- •Атмосфералық ластаушылардың таралу заңдылығы.
- •5. Әдебиет
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Дәрістің жоспары:
- •Атмосфералық ауаны қорғаудың шаралары.
- •Атмосфералық ауаның тазалығына санитарлық бақылау жүргізу.
- •Әдебиеттер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Тұрғын үй, әлеуметтік проблема ретінде. Тұрғын үйлердің микроклиматын нормалаудың ғылыми негіздері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Микроклиматты нормалауды гигиеналық негіздеу
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Жаңа құрылыс материалдарын гигиеналық тұрғыдан бағалау және олардың адамдардың денсаулығына әсері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Емдеу-профилактикалық мекемелерінің гигиенасы.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Дәрістің жоспары:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •Палаталық бөлімдерге қойылатын талаптар.
- •Жұқпалы ауруханаларды жобалау және пайдалануға қабылдау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Шу және оның көздері
- •Шудың адам организміне әсері
- •Шудың таралу заңдылықтары және оны гигиеналық нормалау
- •Шудан қорғау
- •Шу көзіне санитарлық бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Аудандық жоспарлау.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Елді мекенді жоспарлау және жобалық құжаттар.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
4.Көрнекілік материал:
1. СЛАЙД Іркінді сулардың құрамы.
2. СЛАЙД Тұрмыстық іркінді сулардың құрамы.
3. СЛАЙД Канализация жүйесі
4. СЛАЙД Қалдықсыз өндірісі сызбасы.
5. Әдебиет
Бакулов И.А., Кокурин В.А. Котляров «Обеззараживание навозных стоков в условиях промышленного животноводства ң. -М.-1998.
Гигиеническая оценка вредных веществ в воде. – СЭВ.- М.-1997.
Григорьева Л.В. «Санитарная бактериология и вирусология водоемовң.- М.- 1995.
Дикаревский В.С., Курганов А.М. «Отведение и очистка поверхностных сточных водң. – Л-д. – Стройиздат. – 1997.
Сергеев Е.П., Можаев Е.А., «Санитарная охрана водоемовң. -М.- 1998.
«Санитарные правила и нормы охраны прибрежных вод морей от загрязнения в местах водопользования населенияң, СанПиН № 3.01.054-97.
Снигирева М.С., «Выявление количественных связей между биологическими загрязнением воды и заболеваемостью населения Республики Казахстан кишечными инфекциямиң. Дис. канд. мед. наук. – Алматы.- 1999.
«Санитарные правила и нормы охраны поверхностных вод от загрязненияң, СанПиН № 3.01.070-98.
Черкинский С.М. «Санитарные условия спуска сточных вод в водоемың. – М.- 1979.
Максимов В.В. и др. «Индикация патогенных вирусов в воде озера Байкал и его притокахң, - Гиг. и сан. – 2003, - № 2.- С. 15 – 18.
6. Бақылау сұрақтары:
1. Тақырып бойынша қандай нормативтік құжатты білесіз?
2. Су нысандарын санитарлық қорғаудың негізгі әдістерін атңыз.
3. Әр түрлі елдерде су нысандарын санитарлық қорғау.
4. Назовите основные загрязнители водных объектов.
5. Іркінді сулардың түрлері.
6. Суаттарда химиялық заттарды нормалау кезіндегі гигиеналық регламенттеу.
7. Су пайдаланудың категориялары.
№3 кредит
2 – дәріс.
1. Тақырыбы: Қалалық іркінді сулар. Санитарлық сипаттамасы. Тазалау және зиянсыздандыру әдістерін гигиеналық бағалау.
2. Мақсаты: Студенттерге іркінді суларды тазарту мен зиянсыздандыру әдістерімен таныстыру.
3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары:
Қалалық іркінді сулар және канализация жүйесі.
Іркінді суларды механикалық тазарту.
Іркінді суларды биологиялық тазарту.
Іркінді суларды залалсыздандыру.
Іркінді суларды тазартудың тиімділігі және санитарлық бақылау.
Қала ағынды сулары және канализация жүйелері.
Канализация дегеніміз ластанған ағынды суларды ұйымдастырып жинау үшін инженерлік имараттар мен тораптар және елді мекеннен шет жаққа алып кететін сондай-ақ суаттарға құю немесе утилизациялау алдында оларды тазарту және зарарасыздандыру үшін қолданылатын қондырғылар кешені. Ағынды сулар дегеніміз тұрмыстық, өндірістік және басқа да мақсатта қолданылатын және осының әсерінен өзінің химиялық құрамын және физикалық қасиеттерін өзгертетін суларды сондай-ақ атмосфералық жауын-шашындар нәтижесінде түзілетін суларды айтамыз. Қалалық ағынды сулар түзілуіне байланысты үш негізгі түрге бөлінеді: тұрмыстық, өндірістік және беткей.
Тұрмыстық ағынды суларға тұрғын және қоғамдық ғимараттардан түсетін, сонымен қатарөндірістік кәсіпорындардың тұрмыстық бөлмелеінен шығатын шаруашылық-фекальді сулар жатады. Өндірістік ағындарға технологиялық үрдістерде қолданылған және алғашқы қасиеттері жойылған сулар жатады. Беткей ағындар жаңбыр жауу, қар еру содай-ақ қала көшелерін жуу және көк-жасыл желектерді суару нәтижесінде түзіледі.
Канализацияның екі түрі бар: алып кететін және жалпы ағызатын. Біріншісін ұйымдастыру кезінде сұйық ластаушы затарды арнайы қабылдағыштар –шұңқырларға жинап, мезгіл-мезгіл елді мекен орнынан шетке шығарып тастайды, ал екіншісі едәуір жетілдірілген, олар құбыр жолдары арқылы ағызылып алып кетіледі. Жалпы ағызатын канализацияны адамдар бірнеше жүз жылдықтар бойы қолданып келді, мысалы Индияда біздің эрамыздан бұрын 5 мың жыл бұрын, ал Ежелге Египете 2500 жыл бұрын сұйық қалдықтарды ағызып алып кететін каналдар қолданылған. Римде біздің эрамыздан бұрын VІ ғасырда салынған «клоака максимаң атты ежелге канализациялық канал әлі күнге дейін сақталған. Слайды. Бірақ ежелгі уақыттарда канализация құрылысы эпизодтық сипатқа ғана ие және оларды тек кей жағдайларда пайдаланған (сарайлар, храмдар т.б. үшін). Бұл кезедерде шаруашылық-фекалді ағындарды ешқандай тазартусыз суаттарға құйған немесе табиғи түрде төмендеуі.Қытайда фекальді ағындарды ежелгі уақытта тыңатқыш ретінде пайдаланған. Орта ғасырдағы қалаларда канализация мүлдем болмаған, ластанған заттар көшелерге төгілген, бұл елді мкен орныдарының, ауыз сумен қамтамасыз етудің жалпы санитарлық жағдайын нашарлатты, осыған байлансыты ішек аурулары кең түрде тарады. Эпидемияның жиі болуы және тұрғындар арасында аурушаңдықтың жоғарылауы Европа халқының санын азайтты, су құбырын салудың, содан кейін канализация құрылысының қажеттігі туындады. Европада жетілділілмеген канализациялық құрылысы бірінші кезекте өндірісі дамыған елдерде дамыды (англия, Германия), бұл елдерде қалалар тез қарқынмен дамыды. Ресейде алғашқы канализациялық жүйелер XІV ғасырда пайда болды.
Ағынды суларды елді мекентерриториясынан ағызып шығару жағдайы негізінен тұрғын үйдің жайластыру жағдайына, жергілікті жердің рельефіне, климатқа, ағындардың ластану деңгейіне және ластанған су құйлатын су нысандарының қуаттылығына байлансыты. Негізінен қаланың жайластырылуы меншікті су тұтынуға, ал ол ағынды сулардың көлеміне және оның ластану деңгейіне байланысты.
Жалпы ағызатын канализация ағынды суларды қабылдауға арналған ғимараттың ішкі құрылымынан және тазарту қондырғыларына тасымалдау үшін және елді мкеннен тыс жердегі ағызу орнына жеткізілетін сыртқы канализациялық тораптан тұрады.
Қалалық канализациялық тораптардың артықшылығы сол, негізінен оларды жер рельефіне сәйкес өзіндік ағу арқылы орналастырып салады. Тораптың белгілі-бір орындарында қандай-да бір категорияның бір түрін жинайтын (тұрмыстық, өндірістік, беткей) коллектор-жинағыш құбыр өткізгішті орналастырады.
Бас коллектор әр түрлі коллекторлардан ағынды сулардың барлық категориясын қабылдайды. Тораптарды қарау және тазарту үшін онды қарайтын құдықтарды орналстырады, бекей ағындарды қабылдау үшін беті метал торлармен жабылған жаңбыр қабылдағыштарсалынады.
Қалалық ғынды суларды ағызу жағдайына байланысты келесі канализациялық жүйелер қолданылады: жалпы ағызатын, бөлектенген (толық және толық емес), жартылай бөлектенген және комбинерленген. Каанлизацияның жалпы ағызатын жүйесінде ағынды сулардың барлық түрлері тазарту қондырғларына бір каанлизациялық торап арқылы жіберіледі. Бұл жүйе жетілдірілмеген, қатты жауын-шашын кезінде ағынды судың бір бөлігі тазарту қондырғыларына түспей, бірден суаттарға құйылады. Өте көп күш түскен кезде (нөсер, еріген қар суы) суаттарға 70 пайызға дейінгі шаруашылық-фекальді тұрмыстық ағынды сулар тазартылмай құйылады.
Толық бөлектенген жүйеде ағынды сулардың барлық түрі (тұрмыстық, өндірістік, беткей) өзіндік жеке жер асты канализациялық тораппен ағызылады. Негізінен елді мекен орындарында кем дегенде екі өзіндік жер асты құбыры орналастырылады: тұрмыстық және беткей ағындар үшін.Толық бөлектенген жүйеде екі коллектор орналастырады: тұрмыстық және жауын-шашындық. Өндірістік ағындар өндіріс орнында алдын-ала тазартудан өткеннен кейін, тұрмыстық ағындар орабына түседі. Толық емес бөлектенген жүйеде жер астында бірн ғана торап орналастырылады (тұрмыстық және өндірістік ағындар үшін), ал беткей сулар ашық каналдар мен астаушалармен жіберіледі. Жартылай бөлектенген толық бөлектенген жүйеден айырмашылығы көше коллекторның бас коллекторға түйісетен жерінде беткей ағындарды ағызу үшін, бөлу камералары орналастырылады. Бұл камералар нөсер жауын кезінде жаңбыр ағындарын бас коллекторға жібермей, тазартусыз суатқа ағызады. Бұл жағдайда суаттар ластанады және сондықтан канализацияның жартылай бөлектенген жүйесі жауынның жуу мөлшері 1 гекарына сағатына 90л-дан аспайтын елді мекендерде ұйымдастырылады. Сонымен қатар, беткей ағынды суларды елді мекен ішінде суаттарға құюға және су алу орнының қатаң тәртіп зонасының шекарасына құюға рұқсат етілмейді. Ежелгі ірі елді мекен орныдарында, тарихи сақталған ағынды суларды ағызу жүйелері, сондай-ақ рельефке және жайластыру деңгейіне байланысты, ағынды суларды ағызудың әр түрлі жүйелері қолданылады.Дүние жүзі елдері бойынша қазіргі уақытта көбіне қазіргі уақыта едәуір тиімді құрылыс ретінде канализацияның бөлектенген жүйесі есептеледі.
Қалалық ағынды суларды су нысандарына құмастан бұрын, оны тазартып, залалсыздандыру қажет. Суаттардың өзін-өзі тазартуы, негізінен жоғары емес, соныдқтан дұрыс тазартылмаған ағынды суды құйғанда су нысанында тіршіліктің жойылуына алып келеді. Ағындардың тазару деңгейі болашақта пайдалану мүмкіндігіне және «Санитарные правила и нормы охраны поверхностных вод от загрязненийң құжатының талаптарына сәйкес келеді. Ағынды сулардың құрамы өте әр түрлі ластаушы заттар өзінің физикалық жағдайына байланысты бөлінеді: ерімейтін қоспалар, коллойдты бөлшектер және еритін заттар. Ластаушылар өзінің табиғатына байланысты минералды, органикалық және биологиялық деп бөлінеді. Минералды ластаушыларға жататындар: құм, саз бөлшектері, жыныстар, шлактар, минералды тұздардың ерітінділері және т.б. органикалық ластаушы заттар өсімдік және жануар текті болуы мүмкін. Соңғысына негізінен адамдар мен жануарлардың физиологиялық ерітінділері, олардың құрамында азоттың мөлшері өте көп болады. Биологиялық ластаушылар олар әр түрлі микроорганизмдер, оның ішінде патогенді микроорганизмдер.Химиялық құрамына байланысты бұлар органикалық заттар, біріқ аранйы мәніне байланысты олар жеке топтарға бөлінеді.
Биолгиялық ластаушылар негіінен тұрмыстық ағындарға тән, ал кейбір өндірістердің ағынды сулары үшін (тері өңдеу заводтары, мал өсіру кешендері, биологиялық комбинатар және т.б.) Тұрмыстық ағынды суларда 60 пайызға дейін органикалық заттар болады, олардың белгілі бөлігі бактериялардан (1 мл-да 10 миллиондай) тұрады. Қаланың беткей ағынды сулары өзінің құрамы бойынша тұрмыстық және өндірістік ағынды суларға ұқсас келеді, ал өндірістік орынның территориясынан ағатын ағынды сулардың құрмы өндірістік ағынды суларға ұқсас болып келеді. Оның құрамында сол өндірістке тән химиялық қоспалар болады.
Негізінен өндірісі дамыған қалаларда өндірістік ағынды сулардың мөлшері жалпы ағынды сулардың мөлшерінің 35 пайызын құрайды. Сондықтан өндірістік ластағыштардың негізгі бөлігі сол өндірістік орынның тазарту қондырғыларында ұсталып қалуы қажет. Сондықтан қалалық ағынды суларды тазартатын қондырғылар негізінен тұрмыстық ағынды суларды өңдеуге негізделеген. Ағынды сулар тазарту қондырғыларында 3 тазарту үрдісінен өтеді: механикалық тазарту - өлшенді заттардың негізгі (ерімейтін), орникалық емес бөлігіінен тазарту, биологиялық тазарту – органикалық заттардан және механикалық тазартудан кейін қалған органикалық емес заттардан тазартады, ал залалсыздандыру – микроорганизмдерден тазарту.