- •1.3 Дәріс комплекстері № 1 кредит
- •1. Тақырыбы: Кіріспе дәріс. Коммуналды гигиенасы пәні және әдістері. Пәннің даму тарихы. Коммуналды гигиенасының дамуындағы Қазақстан және Ресей ғалымдардың рөлі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Коммуналды гигиена - елді мекен гигиенасы.
- •Пәннің даму тарихы
- •4. Көрнекілік материал:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •№ 1 Кредит
- •1. Тақырыбы: Санитарлық заңнамалар коммуналды гигиенасы саласындағы маманның іс әрекетінің негізі. Қазақстан Республикасында санитарлық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымы және қызметі.
- •3. Дәріс тезистері.
- •Санитарлық бақылауды ұйымдастыру
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар тіршілігінің санитарлық жағдайы үшін шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз етудің гигиеналық міндеттері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету және су тұтыну
- •Сумен қамтамасыз ету жүйелері
- •Су құбырының тарату жүйесі
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер
- •6. Бақылау сұрақты:
- •Қазақстанның тұщы су ресурстары қандай?
- •№2 Кредит
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар арасында жұқпалы және жұқпалы емес ауруларды таратудағы су факторының ролі.
- •3. Дәріс тезистері: Аурудың таралуындағы су факторының ролі.
- •2. Суды тазартуды, зарарсыздандыруды нашар жүргізуден.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс жоспары:
- •Мәселенің тарихы
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз сумен қамтамасыз ету көзін таңдау. Санитарлық қорғау аймақтары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету саласындағы сақтық санитарлық бақылау.
- •Су көздерінің жіктелуі
- •Жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз ету
- •Жер беті су көздерімен сумен қамтамасыз ету.
- •Орталықтандырылмаған сумен қамтамасыз ету.
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды тазартудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Тазарту әдістерінің жалпы сипаттамасы
- •Қоспаларды коагуляциялау
- •Суды тұндыру және сүзу
- •Тазартудың арнайы әдістері.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды заласыздандырудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары
- •Суды залалсыздандыру әдістері
- •Суды хлорлау 1853 ж. Орыс дәрігері п. Карачаров, хлордың антисептикалық қасиетін 1881 жылы р.Кох жазды.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ағынды суларды тазартудың тиімділігі және санитарлық бақылау.
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қалалық іркінді сулар. Санитарлық сипаттамасы. Тазалау және зиянсыздандыру әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары:
- •Қала ағынды сулары және канализация жүйелері.
- •Механикалық тазарту
- •Биологиялық тазарту
- •Ағынды суларды залаласыздандыру
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймаларын санитарлық қорғау бойынша шаралар жүйесі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Өндірістік ағынды суларға сипаттама.
- •Мұнай және басқа да өндіріс түрлерінің ағынды сулары
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймалары суындағы химиялық заттарды гигиеналық нормалау. Негізгі принциптері мен әдістері. Заңнама.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Химиялық заттардың улылығы мен қауіптілігі.
- •Алыстатылған зардап
- •Кезеңдік гигиеналық нормалау
- •2 Кезең – нормалаудың жеделдетілген кестесі.
- •3Кезең – созылмалы эксперимент.
- •4 Кезең – толық ашылған кесте.
- •Химиялық заттардың трансформациясы
- •Клиника – гигиеналық және эпидемиологиялық зерттеулер.
- •4. Иллюстративный материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың гигиеналық маңызы. Топырақты қорғаудың қазіргі проблемалары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Биогеохимиялық провинциялар
- •Агрохимикаттар.
- •1) Санитарлық-химиялық көрсеткіштер:
- •2) Санитарлы - микробиологиялық көрсеткіштер:
- •3) Санитарлы-гельминтологиялық көрсеткіштер.
- •4) Санитарлы-энтомологиялық көрсеткіштер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың санитарлық жағдайын бағалаудың критерийлері. Топырақты ластанудан қорғаудың шаралары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қатты тұрмыстық қалдықтар (қтқ)
- •Елді мекендерді қалдықтардан тазарту жүйелері
- •Тағамдық қалдықтарды жинау
- •Қала территориясын тазарту
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қатты және сұйық қоқыстарды зиянсыздаңдырудың негізгі әдістері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қтқ зарарсыздандыру және қайта өңдеу
- •Елді мекендерді санитарлық тазартуды бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфера ауасын қорғаудың қазіргі проблемалары. Атмосфера ауасын ластаушы көздер.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфералық ауаның ластануы мәселесінің маңыздылығы.
- •Атмосфераның физикалық қасиеттері
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ластануының халықтың денсаулығына және тіршілігінің санитарлық жағдайына әсері, қауіпты факторлар.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфера ластануының жедел әсер ету жағдайлары
- •Атмосфера ластануының адамға созылмалы түрде әсер етуі.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ауа сапасын санитарлық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ауадағы химиялық заттардың қажетті регламентациясы.
- •Атмосфералық ластаушыларды гигиеналық нормалаудың ерекшеліктері
- •Канцерогендерді нормалау.
- •Атмосфералық ластаушылардың таралу заңдылығы.
- •5. Әдебиет
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Дәрістің жоспары:
- •Атмосфералық ауаны қорғаудың шаралары.
- •Атмосфералық ауаның тазалығына санитарлық бақылау жүргізу.
- •Әдебиеттер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Тұрғын үй, әлеуметтік проблема ретінде. Тұрғын үйлердің микроклиматын нормалаудың ғылыми негіздері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Микроклиматты нормалауды гигиеналық негіздеу
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Жаңа құрылыс материалдарын гигиеналық тұрғыдан бағалау және олардың адамдардың денсаулығына әсері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Емдеу-профилактикалық мекемелерінің гигиенасы.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Дәрістің жоспары:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •Палаталық бөлімдерге қойылатын талаптар.
- •Жұқпалы ауруханаларды жобалау және пайдалануға қабылдау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Шу және оның көздері
- •Шудың адам организміне әсері
- •Шудың таралу заңдылықтары және оны гигиеналық нормалау
- •Шудан қорғау
- •Шу көзіне санитарлық бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Аудандық жоспарлау.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Елді мекенді жоспарлау және жобалық құжаттар.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
Тазартудың арнайы әдістері.
Суды тазарту әдісіне арнайы әдісіде жатады, яғни судағы артық тұздарды (темірсіздендіру, фторсыздандыру, тұщыландыру, дегазациялау және т.б.) жою немесе кейбір тұздары жетіспеген жағдайда оларды қосу болып табылады. Бұл әдіс жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз ету кезінде қолданылады, әсіресе темірсіздендіу міндетті түрде қажет және кейбір жербеті су көздерінен, соның ішінде батпақты суларды пайдаланғанда қолданылады.
Темірсіздендіру. Темір табиғатта екі валентті еріген күйде және үш валентті – тот басқан күйінде кездеседі. Сонымен қатар сулы ортада органикалық байланысқан күйде кездеседі. Мысал ретін бұған кейбір солтүстік аймақтағы өзендердегі темір органикалы түрлі –түсті суларды айтуға болады. Табиғи жағдайда бұндай қосылыстар өте тұрақты болып келеді және ауадағы оттегімен тотықпайды. Сол себептен мұндай суларды темірден тазарту үшін жай градирняны ғана емес, озандау, коагуляциялау, флокуляциялауды пайдаланбайды.Табиғатта темір бактериясы барлық жерде кездеседі. Олардың кездесетінін су құбырларының тот басқан қабықтардан байқауға болады. Темір бактериялары судағы еріген темірлермен қоректенеді, ал тіршілігін жойғанда тот басқан қабықша түрінде болады.
Қалаларда, яғни суды ашық су көздерінен (өзен, көл, су сақтау орындарында) алатын орындар суында еріген темір кездеспейді, себебі ол ауада тотығады және гидроокси түрінде жауынмен түседі. Сонымен қатар, су су дайындау станцияларында тазартудан, сүзгілерден өтеді. Сол себептен мұндай суларда темір ауаның қатысуымен болатын су құбырының трубаларындағы коррозиясынан пайда болуы мүмкін. Бұл көп жағдайда құбырлардан су тоқтағанда немесе құбырларды жөндеуден өткізгеннен кейін байқалады, яғни краннан бірінші сарғыш тот басққан су ағып, кейін ол түссіз түске айналыу.
Егер су құбырлары суды артизиан скважинасынан алатын болса, онда еріген темір кездеседі. Су қысымды башнялар темір ауадағы оттегімен байланысқа түсіп тотығады және біртіндеп башняға және су беретін құбырларға тұнба түрінде түседі. Егер су тарату жылдам жүретін болса, темір тотығып үлгереді және тұтынушыларға түссіз немесе аздаған сарғыш түрінде жеткізіледі. Сол үшін темірді ерімейтін формаға айналдыру керек, оны тотықтыру керек, содан кейін түнбаны сүзу керек.
Егер су скважинадан ауамен байланыста болмай тікелей тұтынушыларға берілетін болса, онда еріген темір ваннамен, бассейнмен тотығады. Мұндай жағдайда тотықтандыратын сүзгіш ортасы бар автоматалған коттеджді темірсіздендіру: алюмосиликаттар, МС импортты материалдарды қолданылады.
Фторлау. Бұрынғы аймағындағы жер беті су көздерінің және артезиан суларының көпшілігінде фтордың концентрациясы литрына 0,5 мг-нан кем, ол үшін ауыз суды фторлау кариестің алдын алуда қажет. Суды фторлау үшін қажетті препараттар: фторлы натрий, кремний фторлы натрий - суперфосфат өніміндегі жанама өнім, фторид – алюминий бифториді, кремний фторлы қышқыл. Реагентті су құбырының таза су жинайтын резервуарында қосады.
Суды фторлаудағы санитаралық бақылауға кіреді: жергілікті жағдайдаға байланысты фтордың оптималды мөлшерін білу, реагенттің түрін және оны қосатын жерін келісу, мөлшердің дәлділігін бақылау. Жиі жыл сайын 10 жыл ішінде елді мекеннің бірнеше мектептерінің балаларын кариеспен немесе флюорозбен зақымдануын тексереді де ауыз суда фтордың дәрежесін түзетеді.
Фторсыздандыру. Қазақстанның кейбір аудандарының суларында фтордың жоғары концентрациясы кездеседі және Республикамызда эндемиялық флюороз ошақтары байқалады. Бұл жағдайда ауыз суды фторсыздандыру әдісі, ол үшін реагентті және реагентсіз әдістері қолданылады. Біранші жағдайда алюминий тұздарын, алюмий гидрототығын, магний және кальций фосфатын қолданады. Реагентсіз әдіс негізінен ион алмасушайыры немесе жартылай өткізгіш мембранадан сүзілу арқылы жүреді.
Суды тұщыландыру - дегеніміз, оны жартылай тұзсыздандыру арқылы ішер су сапасының нормативіне дейін жеткізу. Суды тұздардан толық тазарту органикалық және физикалық тұрғыдан алғанда тиімсіз. Тұщы судың жеткіліксіздігіне қарамастан, оны тұщыландырудың қымбатқа түсуіне байланысты кеңінен қолдану шектеліп отыр.
Қазіргі кезде тұщыландырудың келесі әдістері қолданылады: дистелдеу, электродиализ, ионды алмасу, қатыру (мұздату), кристалгидраттық, гиперсүзу және т.б.
Дистилдеу – суды буға айналдыру арқылы конденсациялау түрін айтады. Бұл ең ежелгі және өте кеңінен таралған әдіс, жиі су жағасына жақын орналасқан елді-мекендерді және теңіз кемелерін сумен қаматмасыз ету үшін қолданылады. Қазіргі кезде Қазақстанда ірі тұщыландырғыштар Ақтау, Жаңа Өзен, Жетібай, Маңғышлақ, Ералиев елді мекендерін ауыз сумен етуде қолданылуда.
Қатыру (мұздату). Мұздың тұздылығы бастапқы тұзы дсудың 40 %-ын құрайды, ал егер мұздың ери тастағандағы суын алып тастаса, тұздың концентрациясы 30 есеге дейін төмендеуі мүмкін. Суды мұзға табиғи суық арқылы немесе жасанды мұздату арқылы жыл бойы айналдыруға оболады. Біарқы бұл әдістің жұмысы көп болғандықтан, сирек қолданылады.
Электролиз. Тұщыландыратын су арқылы тұрақты ток өткізетін болса, онда тұз иондары өзінің зарядына байланысты анодтқа немесе катодтқа қарй ығысады. Егер осы жағдайда тұщыландырғыштың орталық бөлігін бөлетін болса, онда олардың арасындағы су біраз уақыттан кейін тұщыланады.
Иондық алмасу әдісі суды иониттер, яғни түйіршікті материалдар арқылы сүзуге негізделген, оның өзінің құрамындағы иондарды сүзілген судың иондарына алмастыратын қаситеі бар. Сумен қамтамасз етуде қолданатын ион алмасу шайырлары бірқатар гигиенаның талаптарына сай келуі керек.
Гиперсүзу Суды жартылай өткізгіш мембранадан қысыммен өткізу арқылы тұздардан айыруға негізделген жіне де тұздылығы литрына 10 гр-ға дейінгі суды тұщыландыру үшін ұсынылады. Тиімділігі негізінен мембрананың селективті қасиетіне гнемесе және ьбастапқы алынған судың иондық құрамына байланысты. Табиғи суларда, әсіресе артезиан суларында темірдің концентрациясы стандартта белгіленген деңгейден (литрына 0,3 мг) біршама артық кездеседі. Мұндай суларды темірсіздендіру үшін аэрация, коагуляция, әктендіру, сүзгіден өткізу әдістері қолданады.