- •1.3 Дәріс комплекстері № 1 кредит
- •1. Тақырыбы: Кіріспе дәріс. Коммуналды гигиенасы пәні және әдістері. Пәннің даму тарихы. Коммуналды гигиенасының дамуындағы Қазақстан және Ресей ғалымдардың рөлі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Коммуналды гигиена - елді мекен гигиенасы.
- •Пәннің даму тарихы
- •4. Көрнекілік материал:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •№ 1 Кредит
- •1. Тақырыбы: Санитарлық заңнамалар коммуналды гигиенасы саласындағы маманның іс әрекетінің негізі. Қазақстан Республикасында санитарлық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымы және қызметі.
- •3. Дәріс тезистері.
- •Санитарлық бақылауды ұйымдастыру
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар тіршілігінің санитарлық жағдайы үшін шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз етудің гигиеналық міндеттері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету және су тұтыну
- •Сумен қамтамасыз ету жүйелері
- •Су құбырының тарату жүйесі
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер
- •6. Бақылау сұрақты:
- •Қазақстанның тұщы су ресурстары қандай?
- •№2 Кредит
- •1. Тақырыбы: Тұрғындар арасында жұқпалы және жұқпалы емес ауруларды таратудағы су факторының ролі.
- •3. Дәріс тезистері: Аурудың таралуындағы су факторының ролі.
- •2. Суды тазартуды, зарарсыздандыруды нашар жүргізуден.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс жоспары:
- •Мәселенің тарихы
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз сумен қамтамасыз ету көзін таңдау. Санитарлық қорғау аймақтары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Сумен қамтамасыз ету саласындағы сақтық санитарлық бақылау.
- •Су көздерінің жіктелуі
- •Жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз ету
- •Жер беті су көздерімен сумен қамтамасыз ету.
- •Орталықтандырылмаған сумен қамтамасыз ету.
- •4. Көрнекілік материалдар:
- •5. Әдебиеттер:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды тазартудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Тазарту әдістерінің жалпы сипаттамасы
- •Қоспаларды коагуляциялау
- •Суды тұндыру және сүзу
- •Тазартудың арнайы әдістері.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Ауыз суды заласыздандырудың әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары
- •Суды залалсыздандыру әдістері
- •Суды хлорлау 1853 ж. Орыс дәрігері п. Карачаров, хлордың антисептикалық қасиетін 1881 жылы р.Кох жазды.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ағынды суларды тазартудың тиімділігі және санитарлық бақылау.
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қалалық іркінді сулар. Санитарлық сипаттамасы. Тазалау және зиянсыздандыру әдістерін гигиеналық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері: Дәрістің жоспары:
- •Қала ағынды сулары және канализация жүйелері.
- •Механикалық тазарту
- •Биологиялық тазарту
- •Ағынды суларды залаласыздандыру
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймаларын санитарлық қорғау бойынша шаралар жүйесі.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Өндірістік ағынды суларға сипаттама.
- •Мұнай және басқа да өндіріс түрлерінің ағынды сулары
- •4.Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Су қоймалары суындағы химиялық заттарды гигиеналық нормалау. Негізгі принциптері мен әдістері. Заңнама.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Химиялық заттардың улылығы мен қауіптілігі.
- •Алыстатылған зардап
- •Кезеңдік гигиеналық нормалау
- •2 Кезең – нормалаудың жеделдетілген кестесі.
- •3Кезең – созылмалы эксперимент.
- •4 Кезең – толық ашылған кесте.
- •Химиялық заттардың трансформациясы
- •Клиника – гигиеналық және эпидемиологиялық зерттеулер.
- •4. Иллюстративный материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың гигиеналық маңызы. Топырақты қорғаудың қазіргі проблемалары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Биогеохимиялық провинциялар
- •Агрохимикаттар.
- •1) Санитарлық-химиялық көрсеткіштер:
- •2) Санитарлы - микробиологиялық көрсеткіштер:
- •3) Санитарлы-гельминтологиялық көрсеткіштер.
- •4) Санитарлы-энтомологиялық көрсеткіштер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Топырақтың санитарлық жағдайын бағалаудың критерийлері. Топырақты ластанудан қорғаудың шаралары.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қатты тұрмыстық қалдықтар (қтқ)
- •Елді мекендерді қалдықтардан тазарту жүйелері
- •Тағамдық қалдықтарды жинау
- •Қала территориясын тазарту
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Қатты және сұйық қоқыстарды зиянсыздаңдырудың негізгі әдістері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Қтқ зарарсыздандыру және қайта өңдеу
- •Елді мекендерді санитарлық тазартуды бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6.Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфера ауасын қорғаудың қазіргі проблемалары. Атмосфера ауасын ластаушы көздер.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфералық ауаның ластануы мәселесінің маңыздылығы.
- •Атмосфераның физикалық қасиеттері
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ластануының халықтың денсаулығына және тіршілігінің санитарлық жағдайына әсері, қауіпты факторлар.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Атмосфера ластануының жедел әсер ету жағдайлары
- •Атмосфера ластануының адамға созылмалы түрде әсер етуі.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Литература
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Атмосфераның ауа сапасын санитарлық бағалау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Ауадағы химиялық заттардың қажетті регламентациясы.
- •Атмосфералық ластаушыларды гигиеналық нормалаудың ерекшеліктері
- •Канцерогендерді нормалау.
- •Атмосфералық ластаушылардың таралу заңдылығы.
- •5. Әдебиет
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Дәрістің жоспары:
- •Атмосфералық ауаны қорғаудың шаралары.
- •Атмосфералық ауаның тазалығына санитарлық бақылау жүргізу.
- •Әдебиеттер.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет:
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Тұрғын үй, әлеуметтік проблема ретінде. Тұрғын үйлердің микроклиматын нормалаудың ғылыми негіздері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Микроклиматты нормалауды гигиеналық негіздеу
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Жаңа құрылыс материалдарын гигиеналық тұрғыдан бағалау және олардың адамдардың денсаулығына әсері.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •1. Тақырыбы: Емдеу-профилактикалық мекемелерінің гигиенасы.
- •3. Дәріс тезистері:
- •Дәрістің жоспары:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •Палаталық бөлімдерге қойылатын талаптар.
- •Жұқпалы ауруханаларды жобалау және пайдалануға қабылдау.
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Шу және оның көздері
- •Шудың адам организміне әсері
- •Шудың таралу заңдылықтары және оны гигиеналық нормалау
- •Шудан қорғау
- •Шу көзіне санитарлық бақылау
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Аудандық жоспарлау.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •Елді мекенді жоспарлау және жобалық құжаттар.
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
- •3. Дәріс тезистері:
- •4. Көрнекілік материал:
- •5. Әдебиет
- •6. Бақылау сұрақтары:
Жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз ету
Жер асты суларының артықшылықтары туралы жоғарыда айтылды. Бәрінен бұрын, эпидемиялық тұрғыда қауіпсіздігі және сырттан ластанудан қорғалғандығы. Жер асты су көздерінен сумен қамтамасыз етудің кемшілігі кейбір жекелеген қондырғылардың (скважина) дебитінің аздығы. Бұл жағдай міндетті түрде бірнеше қондырғыны орналастыруды талап етеді, яғни ол эксплуатацияны және санитарлық бақылауды қиындатады.
Орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету үшін жер астынан су алуды келесі үш түрге бөледі:
Тігінен.
Көлденеңнен.
Тігінен су алу бұл көбінесе бір-біріне орнатылған құбырлар – скважиналар. Кемінде 10 м тереңдікте жатқан қысымды және қысымсыз суларды алу үшін пайдаланылады. Көбіне скважиналар 200, 300, 1000 м. және терең жатқан қуаты мол су горизонтын ашу үшін пайдаланылады. Санитарлық тұрғыдан алғанда скважиналар сенімді құрылымдар.
Скважиналарды бұрғылау негізінен екі әдіспен жүргізіледі:
1. Механикалық соғу әдісімен (бағаналық).
2. Механикалық айналдыратын (роторлы).
Роторлық әдіс қазіргі кездегі жетілген әдіс болып есептеледі, мұнда бұрғылаумен қатар забойды жуу да жүргізіледі.
Скважинаны бұрғылау барысында бір-біріне отырғызылатын болат құбырлар түсіреді. Соғу әдісімен қазған кезде отырғызылатын құбырдың бірінші бағанасына диаметрі кіші екінші құбыр орналастырады. Құбырлы құдық телесоп тәрізді болып келеді. Роторлық бұрғылау әдісінде скважинаның оқпанына бірдей диаметрдегі құбыр колоннасы түсіріледі. Кейінгі жылдарда скважиналар терең болмаған кезде отырғызылатын болат құбырлардың орнына көбіне асбест цементтік құбырларды (150 метрге дейін) немесе полиэтилендік құбырларды (250 метрге дейінгі скважиналар үшін) пайдаланады.
Бұрғылау біткеннен кейін құбырлы құдықтың төменгі жағына сүзгі түсіреді. Конструкциясына байланысты сүзгілер тесікті, торлы, сымды, каркасты, гравийлі, керамикалық және т.б. болуы мүмкін.
Скважиналарды даярлау сапасының су көзінің санитарлық тұрғыдағы сенімділігіне үлкен маңызы бар. Су көздеріне лас заттардың өту себебі:
Бір-біріне отырғызылатын құбыр мен грунт арасында кеңістіктің қалуы. Осы кеңістік арқылы жер беті сулары және жоғары жатқан горизонттағы сулар өтуі мүмкін.
Құбырлар арасындағы кеңістік - соғу арқылы қазғанда орнатылатын бағаналар жапсарының кеңістігі.
Бір-біріне отырғызылатын құбырлардың грунт суынан коррозияға ұшырауы.
4. Бұрғылау және бақылау скважиналары.
5. Роторлық бұрғылау кезінде пайдаланатын балшық пен су.
Скважиналардың ауыздығы (оголок).
Ластанудан қорғау шаралары:
Бір-біріне отырғызылатын құбыр арасындағы кеңістікті цементтеу.
Бағаналар жапсарындағы кеңістікті цементтеу.
Қолданылатын балшық пен судың тазалығын сақтау.
Бұрғылау біткеннен кейін скважинадағы суды айдап шығару (кейде 1 айдан ұзақ жүргізіледі).
Скважиналардың ауыздығын ластаушылар өтпейтін қондырғымен қорғау.
Скважинадан суды көтеретін қондырғы тазартылған және хлорлы әк ерітіндісімен жуылған болуы қажет.
Скважинаға және насостық қондырғыға жөндеу жұмыстары жүргізілгеннен кейін скважинаға хлорлау және судың қолайлы сынамалары алынғанға дейін суды сыртқа айдау жұмыстары жүргізіледі.
Барлық бақылау скважиналары сынау жұмыстары біткеннен кейін тығындалуы қажет, сондай-ақ жөндеуге келмейтін бір-біріне отырғызылатын құбырлары скважиналары да тампондалуы қажет.
Тігінен су алуға - өзен маңайындағы инфильтрациялық суды қабылдауға және тереңдігі 20 м-ге дейінгі қуаттылығы аз сулы горизонттан су алуға арналған сәулелі су алу түрі жатады. Басты шарты – топырақта инфильтрациялық қабаттың болуы. Сәулелі су алу құрылымы: су алатын құдықтан және көлденең және тік қабылдау сәулелерінен тұрады.
Сәулелік су алу сапасы жақсы су береді және қуаты аз су жиналаын горизонттарды пайдалануға мүмкіндік береді.
Тігінен су алу түрінде суды көтеру:
Скважиналардың жоғарғы аузында (судың жату тереңдігі 1230 м дейін) немесе су қабатында (тереңде орналастырылатын насостар) орналастыруға болатын орталықтан тебетін насостар.
Поршенді немесе көлемді насостар. Олар жетекші, тікелей әсер ететін және қолмен істейтін болуы мүмкін.
Ауа - су көтергіштері (эрлифтар) қолданылады. Құдыққа арнайы су көтеретін құбыр түсіреді, оның төменгі жағына компрессор арқылы ауа жібереді. Осы кезде су-ауа эмульсиясы су көтеретін құбырмен көтеріледі. Консрукциясы қарапайым және сенімді болғанымен де тиімді әсер коэффицинті төмен. Скважинаға жіберетін ауа таза болуы керек.
Гидроэлеваторлар. Насоспен суды ағызу принипімен жұмыс істейді. Пайдалы әсер коэффициенті төмен болғандықтан көп қолданылмайды.
Жер асты суларын көлденеңнен жинау.
Қуаты аз болғандықтан және тереңдігі 8 м-ге дейінгі жатқан жер асты суларының кең ағысын алу үшін қолданады. Су қабылдайтын бөлігінен, су жинайтын құдықтан, тұтынушыларға су беретін насостық станцияларынан тұрады. Мынандай түрлері бар: 1. Траншеялық су жинау; 2. Құбырлық су жинау; 3. Су жинайтын галереялар немесе штольнялар. Иранның, Орта Азияның, Азербайжанның кейбір тау етегіндегі ауандарында ерте уақыттан кяриздар - грунт суларын жинауға арналған жер астындағы галереялар пайдаланылады.