Соттар ж°не сот т´релiгi

75-áàï

1. ²азаºстан Республикасында сот т¼релiгiн тек сот ºана ж¾зеге асырады.

2. Сот билiгi сотта iс ж¾ргiзудi» азаматтыº, ºылмыстыº ж¸не за»мен белгiленген ¼зге де нысандары арºылы ж¾зеге асырылады. За»да к¼зделген жа¹дайларда ºылмыстыº сот iсiн ж¾ргiзу алºа заседательдерiнi» ºатысуымен ж¾зеге асырылады.

3. За»мен º½рыл¹ан Республиканы» Жо¹ар¹ы Соты ж¸не Республиканы» жергiлiктi соттары Республиканы» соттары болып табылады.

4. Республиканы» сот ж¾йесi Республика Конституциясымен ж¸не конституциялыº за»мен белгiленедi. ²андай да бiр атаумен арнаулы ж¸не т¼тенше соттарды º½ру¹а жол берiлмейдi.

76-áàï

1. Сот билiгi ²азаºстан Республикасыны» атынан ж¾зеге асырылады ж¸не оны» маºсат-мiндетi азаматтар мен ½йымдарды» º½ºыºтарын, бостандыºтары мен за»ды м¾дделерiн ºор¹ауды, Республика Конституциясыны», за»дарыны», ¼зге де нормативтiк º½ºыºтыº актiлерiнi», халыºаралыº шарттарыны» орындалуын ºамтамасыз етудi маºсат етiп ºояды.

2. Сот билiгi Республика Конституциясыны», за»дарыны», ¼зге де нормативтiк º½ºыºтыº актiлерiнi», халыºаралыº шарттарыны» негiзiнде туындайтын барлыº iстер мен даулар¹а ºолданылады.

3. Соттар шешiмдерiнi», ¾кiмдерi мен ¼зге де ºаулыларыны» Республиканы» б¾кiл аума¹ында мiндеттi к¾шi болады.

77-áàï

1. Судья сот т¼релiгiн iске асыру кезiнде т¸уелсiз ж¸не Конституция мен за»¹а ¹ана ба¹ынады.

2. Сот т¼релiгiн iске асыру ж¼нiндегi сотты» ºызметiне ºандай да болсын араласу¹а жол берiлмейдi ж¸не ол за» бойынша жауапкершiлiкке ¸кеп со¹ады. Наºты iстер бойынша судьялар есеп бермейдi.

3. За»ды ºолдан¹ан кезде судья т¼мендегi принциптердi басшылыººа алу¹а тиiс:

1) адамны» кiн¸лi екендiгi за»ды к¾шiне енген сот ¾кiмiмен таныл¹анша ол жасал¹ан ºылмысºа кiн¸лi емес деп есептеледi;

2) бiр º½ºыº б½зушылыº ¾шiн ешкiмдi де ºайтадан ºылмыстыº немесе ¸кiмшiлiк жауапºа тарту¹а болмайды.

3) ¼зiне за»мен к¼зделген соттылы¹ын оны» келiсiмiнсiз ешкiмнi» ¼згертуiне болмайды.

4) сотта ¸ркiм ¼з с¼зiн ты»дату¹а º½ºылы;

5) жауапкершiлiктi белгiлейтiн немесе к¾шейтетiн, азаматтар¹а жа»а мiндеттемелер ж¾ктейтiн немесе оларды» жа¹дайын нашарлататын за»дарды» керi к¾шi болмайды. Егер º½ºыº б½зушылыº, жасал¹аннан кейiн ол ¾шiн жауапкершiлiк за»мен алынып тасталса немесе же»iлдетiлсе, жа»а за» ºолданылады;

6) айыпталушы ¼зiнi» кiн¸сiздiгiн д¸лелдеуге мiндеттi емес;

7) ешкiм ¼зiне-¼зi, ж½байына (зайыбына) ж¸не за»мен белгiленген шектегi жаºын туыстарына ºарсы ай¹аº беруге мiндеттi емес. Дiн ºызметшiлерi ¼здерiне сенiп сырын ашºандар¹а ºарсы ку¸гер болу¹а мiндеттi емес;

8) адамны» кiн¸лi екендiгi ж¼нiндегi кез келген к¾м¸н айыпталушыны» пайдасына ºарастырылады;

9) за»сыз т¸сiлмен алын¹ан ай¹аºтарды» за»ды к¾шi болмайды. Ешкiм ¼зiнi» жеке мойындауы негiзiнде ¹ана сотталу¹а тиiстi емес;

10) ºылмыстыº за»ды ½ºсасты¹ына ºарай ºолдану¹а жол берiлмейдi;

4. Конституциямен белгiленген сот т¼релiгiнi» принциптерi Республиканы» барлыº соттары мен судьяларына ортаº ж¸не бiры»¹ай болып табылады.

78-áàï

Соттарды» Конституциямен баянды етiлген адамны» ж¸не азаматты» º½ºыºтары мен бостандыºтарына н½ºсан келтiретiн за»дар мен ¼зге де нормативтiк º½ºыºтыº актiлердi ºолдану¹а ºаºысы жоº. Егер сот ºолданылу¹а тиiстi за» немесе ¼зге де нормативтiк º½ºыºтыº акт Конституциямен баянды етiлген адамны» ж¸не азаматты» º½ºыºтары мен бостандыºтарына н½ºсан келтiредi деп тапса, iс ж¾ргiзудi тоºтата т½ру¹а ж¸не осы актiнi Конституциялыº емес деп тану туралы ½сыныспен Конституциялыº ке»еске ж¾гiнуге мiндеттi.

79-áàï

1. Соттар т½раºты судьялардан т½рады, оларды» т¸уелсiздiгi Конституциямен ж¸не за»мен ºор¹алады. Судьяны» ¼кiлеттiгi тек за»да белгiленген негiздер бойынша ¹ана тоºтатылуы немесе кiдiртiлуi м¾мкiн.

2. Судьяны т½тºын¹а алу¹а, к¾штеп ¸келуге, о¹ан сот т¸ртiбiмен белгiленетiн ¸кiмшiлiк жазалау шараларын ºолдану¹а, ºылмыс ¾стiнде ½стал¹ан немесе ауыр ºылмыс жаса¹ан реттердi ºоспа¹анда, Республика Жо¹ар¹ы Сот ке»есiнi» ºорытындысына негiзделген ²азаºстан Республикасы Президентiнi» келiсiмiнсiз не Конституцияны» 55-бабыны» 3)-тармаºшасында белгiленген жа¹дайда, - Сенатты» келiсiмiнсiз ºылмыстыº жауапºа тарту¹а болмайды.

3. Республиканы» жиырма бес жасºа тол¹ан, жо¹ары за» бiлiмi, за» маманды¹ы бойынша кемiнде екi жыл ж½мыс стажы бар ж¸не бiлiктiлiк емтиханын тапсыр¹ан азаматтары судья бола алады. Республика соттарыны» судьяларына за» бойынша ºосымша талаптар белгiленуi м¾мкiн.

4. Судьяны» ºызметi депутаттыº мандатпен, оºытушылыº, ¹ылыми немесе ¼зге шы¹армашылыº ºызметердi ºоспа¹анда, ¼зге де аºы т¼ленетiн ж½мысты атºарумен, к¸сiпкерлiкпен айналысумен, коммерциялыº ½йымны» басшы органыны» немесе байºаушы ке»есiнi» º½рамына кiрумен сыйыспайды.

80-áàï

Соттарды ºаржыландыру, судьяларды т½р¹ын ¾ймен ºамтамасыз ету республикалыº бюджет ºаражаты есебiнен ж¾ргiзiледi ж¸не ол сот т¼релiгiн толыº ¸рi т¸уелсiз ж¾зеге асыру м¾мкiндiгiн ºамтамасыз етуге тиiс.

81-áàï

²азаºстан Республикасыны» Жо¹ар¹ы Соты азаматтыº, ºылмыстыº ж¸не жалпы сот iсiн ж¾ргiзудi» соттарда ºаралатын ¼зге де iстер ж¼нiндегi жо¹ары сот органы болып табылады, за»да к¼зделген iс ж¾ргiзу нысандарында оларды» ºызметiн ºада¹алауды ж¾зеге асырады, сот практикасыны» м¸селелерi бойынша т¾сiнiктемелер берiп отырады.

82-áàï

1. ²азаºстан Республикасы Жо¹ар¹ы Сотыны» т¼ра¹асын, алºаларыны» т¼ра¹аларын ж¸не Жо¹ар¹ы Сотты» судьяларын Республиканы» Жо¹ар¹ы Сот ке»есiнi» кепiлдемесiне негiзделген Республика Президентiнi» ½сынуымен Сенат сайлайды.

2. Облыстыº ж¸не олар¹а те»естiрiлген соттарды» т¼ра¹аларын, алºаларыны» т¼ра¹аларын ж¸не облыстыº соттар мен олар¹а те»естiрiлген соттарды» судьяларын ºызметке Республиканы» Жо¹ар¹ы Сот ке»есiнi» кепiлдемесi бойынша Республика Президентi та¹айындайды.

3. Республиканы» басºа соттарыны» т¼ра¹алары мен судьяларын ºызметке °дiлет бiлiктiлiк алºасыны» кепiлдемесiне негiзделген °дiлет министрiнi» ½сынуы бойынша Республика Президентi та¹айындайды.

4. Жо¹ары Сот ке»есiн Республика Президентi басºарады ж¸не оны» º½рамында Конституциялыº ке»естi» т¼ра¹асы, Жо¹ар¹ы Сотты» т¼ра¹асы, Бас прокурор, °дiлет министрi, Сенат депутаттары, судьялар ж¸не Республиканы» Президентi та¹айындайтын басºа да адамдар болады. °дiлет бiлiктiлiк алºасы М¸жiлiс депутаттарынан, судьялардан, прокурорлардан, º½ºыº оºытушылары мен ¹алым-за»герлерден, ¸дiлет органдары ºызметкерлерiнен т½ратын дербес, т¸уелсiз мекеме болып табылады.

5. Жо¹ар¹ы Сот ке»есi мен °дiлет бiлiктiлiк алºасыны» м¸ртебесi, оларды º½ру т¸ртiбi ж¸не ж½мысын ½йымдастыру за»мен белгiленедi.

83-áàï

1. Прокуратура мемлекет атынан Республиканы» аума¹ында за»дарды», ²азаºстан Республикасыны» Президентi жарлыºтарыны» ж¸не ¼зге де нормативтiк º½ºыºтыº актiлердi» д¸лме-д¸л ¸рi бiркелкi ºолданылуын, жедел-iздестiру ºызметiнi», аныºтау мен тергеудi», ¸кiмшiлiк ж¸не орындаушылыº iс ж¾ргiзудi» за»дылы¹ын жо¹ары ºада¹алауды ж¾зеге асырады, за»дылыºты» кез келген б½зылуын аныºтау мен жою ж¼нiнде шаралар ºолданады, сондай-аº Республика Конституциясы мен за»дарына ºайшы келетiн за»дар мен басºа да º½ºыºтыº актiлерге наразылыº бiлдiредi. Прокуратура сотта мемлекет м¾ддесiн бiлдiредi, сондай-аº за»мен белгiленген жа¹дайда, т¸ртiпте ж¸не шекте ºылмыстыº ºу¹ындауды ж¾зеге асырады.

2. Республика Прокуратурасы т¼менгi прокурорларды жо¹ары т½р¹ан прокурорлар¹а ж¸не Республика Бас прокурорына ба¹ындыра отырып бiры»¹ай орталыºтандырыл¹ан ж¾йе º½райды. Ол ¼з ¼кiлеттiгiн басºа мемлекеттiк органдардан, лауазымды адамдардан т¸уелсiз ж¾зеге асырады ж¸не Республика Президентiне ¹ана есеп бередi.

3. Республиканы» Бас прокурорын ¼з ¼кiлеттiгi мерзiмi iшiнде т½тºын¹а алу¹а, к¾штеп ¸келуге, о¹ан сот т¸ртiбiмен ¸кiмшiлiк жазалау шараларын ºолдану¹а, ºылмыс ¾стiнде ½стал¹ан немесе ауыр ºылмыстар жаса¹ан реттердi ºоспа¹анда, Сенатты» келiсiмiнсiз ºылмыстыº жауапºа тарту¹а болмайды. Бас прокурор ¼кiлеттiгiнi» мерзiмi бес жыл.

4. Республика прокуратурасыны» º½зыры, ½йымдастырылуы мен ºызмет т¸ртiбi за»мен белгiленедi.

84-áàï

1. ²ылмыстыº iстер бойынша аныºтама ж¾ргiзу мен алдын ала тергеудi арнаулы органдар ж¾зеге асырады ж¸не б½лар сот пен прокуратурадан б¼лiнген.

2. Аныºтама ж¾ргiзу, тергеу органдарыны» ¼кiлеттiгi, ½йымдастырылуы мен ºызмет т¸ртiбi, ²азаºстан Республикасында¹ы жедел-iздестiру ºызметiнi» м¸селелерi за»мен реттелiп отырады.