Адам ж°не азамат

10-áàï

1. ²азаºстан Республикасыны» азаматты¹ы за»¹а с¸йкес алынады ж¸не тоºтатылады, ол ºандай негiзде алын¹анына ºарамастан бiры»¹ай ж¸не те» болып табылады.

2. Республиканы» азаматын ешºандай жа¹дайда азаматты¹ынан, ¼зiнi» азаматты¹ын ¼згерту º½ºы¹ынан айыру¹а, сондай-аº оны ²азаºстаннан тыс жерлерге аластау¹а болмайды.

3. Республика азаматыны» басºа мемлекеттi» азаматты¹ында болуы танылмайды.

11-áàï

1. Республиканы» халыºаралыº шарттарында ¼згеше белгiленбесе, ²азаºстан Республикасыны» азаматын шет мемлекетке беруге болмайды.

2. Республика ¼зiнi» одан тыс жерлерде ж¾рген азаматтарын ºор¹ау¹а ж¸не олар¹а ºамºорлыº жасау¹а кепiлдiк бередi.

12-áàï

1. ²азаºстан Республикасында Конституция¹а с¸йкес адам º½ºыºтары мен бостандыºтары танылады ж¸не олар¹а кепiлдiк берiледi.

2. Адам º½ºыºтары мен бостандыºтары ¸ркiмге тумысынан жазыл¹ан, олар абсолюттi деп танылады, олардан ешкiм айыра алмайды, за»дар мен ¼зге де нормативтiк º½ºыºтыº актiлердi» мазм½ны мен ºолданылуы осы¹ан ºарай аныºталады.

3. Республиканы» азаматы ¼зiнi» азаматты¹ына орай º½ºыºтар¹а ие болып, мiндеттер атºарады.

4. Конституцияда, за»дарда ж¸не халыºаралыº шарттарда ¼згеше к¼зделмесе, шетелдiктер мен азаматты¹ы жоº адамдар Республикада азаматтар ¾шiн белгiленген º½ºыºтар мен бостандыºтарды пайдаланады, сондай-аº мiндеттердi атºарады.

5. Адамны» ж¸не азаматты» ¼з º½ºыºтары мен бостандыºтарын ж¾зеге асыруы басºа адамдарды» º½ºыºтары мен бостандыºтарын б½зу¹а, конституциялыº º½рылыс пен ºо¹амдыº имандылыººа н½ºсан келтiрмеуге тиiс.

13-áàï

1. °ркiмнi» º½ºыº субъектiсi ретiнде танылуына º½ºы¹ы бар ж¸не ¼зiнi» º½ºыºтары мен бостандыºтарын, ºажеттi ºор¹анысты ºоса ал¹анда, за»¹а ºайшы келмейтiн барлыº т¸сiлдермен ºор¹ау¹а хаºылы.

2. °ркiмнi» ¼з º½ºыºтары мен бостандыºтарыны» сот арºылы ºор¹алуына º½ºы¹ы бар.

3. °ркiмнi» бiлiктi за» к¼мегiн алу¹а º½ºы¹ы бар. За»да к¼зделген жа¹дайларда за» к¼мегi тегiн к¼рсетiледi.

14-áàï

1. За» мен сот алдында ж½ртты» б¸рi те».

2. Тегiне, ¸леуметтiк, лауазымдыº ж¸не м¾лiктiк жа¹дайына, жынысына, н¸сiлiне, ½лтына, тiлiне, дiнге к¼зºарасына, нанымына, т½р¹ылыºты жерiне байланысты немесе кез-келген ¼зге жа¹даяттар бойынша ешкiмдi ешºандай кемсiтуге болмайды.

15-áàï

1. °ðêiìíi» ¼ìið ñ¾ðóãå º½ºû¹û áàð.

2. Ешкiмнi» ¼з бетiнше адам ¼мiрiн ºию¹а хаºысы жоº. ´лiм жазасы ерекше ауыр ºылмыс жаса¹аны ¾шiн е» ауыр жаза ретiнде за»мен белгiленедi, ондай жаза¹а кесiлген адам¹а кешiрiм жасау туралы арыздану º½ºы¹ы берiледi.

16-áàï

1. °ркiмнi» ¼зiнi» жеке басыны» бостанды¹ына º½ºы¹ы бар.

2. За»да к¼зделген реттерде ¹ана ж¸не тек сотты» немесе прокурорды» санкциясымен т½тºындау¹а ж¸не ºамауда ½стау¹а болады, т½тºындал¹ан адам¹а сотºа ша¹ымдану º½ºы¹ы берiледi. Прокурорды» санкциясынсыз адамды жетпiс екi са¹аттан аспайтын мерзiмге ¹ана ½стау¹а болады.

3. µстал¹ан, т½тºындал¹ан, ºылмыс жасады деп айып та¹ыл¹ан адам сол ½стал¹ан, т½тºындал¹ан немесе айып та¹ыл¹ан кезден бастап адвокатты» (ºор¹аушыны») к¼мегiн пайдалану¹а º½ºылы.

17-áàï

1. Адамны» ºадiр-ºасиетiне ºол с½¹ылмайды.

2. Ешкiмдi азаптау¹а, о¹ан зорлыº-зомбылыº жасау¹а, басºадай ºатыгездiк немесе адамдыº ºадiр-ºасиетiн ºорлайтындай ж¸бiр к¼рсетуге не жазалау¹а болмайды.

18-áàï

1. °ркiмнi» жеке ¼мiрiне ºол с½¹ылмауына, ¼зiнi» ж¸не отбасыны» º½пиясы болуына, абыройы мен ар-намысыны» ºор¹алуына º½ºы¹ы бар.

2. °ркiмнi» ¼зiнi» жеке салымдары мен жина¹ан ºаражатыны», жазысºан хаттарыны», телефон арºылы ж¸не басºа жолдармен алысºан хабарларыны» º½пиялылы¹ы саºталуына º½ºы¹ы бар. Б½л º½ºыºты шектеуге за»да тiкелей белгiленген реттер мен т¸ртiп бойынша ¹ана жорл берiледi.

3. Мемлекеттiк органдар, ºо¹амдыº бiрлестiктер, лауазымды адамдар ж¸не б½ºаралыº аºпарат º½ралдары ¸рбiр азаматºа ¼зiнi» º½ºыºтары мен м¾дделерiне ºатысты º½жаттармен, шешiмдермен ж¸не аºпарат к¼здерiмен танысу м¾мкiндiгiн ºамтамасыз етуге мiндеттi.

19-áàï

1. °ркiм ¼зiнi» ºай ½лтºа, ºай партия¹а ж¸не ºай дiнге жататынын ¼зi аныºтау¹а ж¸не оны к¼рсету-к¼рсетпеуге º½ºылы.

2. °ркiмнi» ана тiлi мен т¼л м¸дениетiн пайдалану¹а, ºарым-ºатынас, т¸рбие, оºу ж¸не шы¹армашылыº тiлiн еркiн та»дап алу¹а º½ºы¹ы бар.

20-áàï

1. С¼з бен шы¹армашылыº бостанды¹ына кепiлдiк берiледi. Цензура¹а тыйым салынады.

2. °ркiмнi» за» ж¾зiнде тыйым салынба¹ан кез келген т¸сiлмен еркiн аºпарат алу¹а ж¸не тарату¹а º½ºы¹ы бар. ²азаºстан Республикасыны» мемлекеттiк º½пиясы болып табылатын м¸лiметтер тiзбесi за»мен белгiленедi.

3. Республиканы» конституциялыº º½рылысын к¾штеп ¼згертудi, оны» т½тасты¹ын б½зуды, мемлекет ºауiпсiздiгiне н½ºсан келтiрудi, со¹ысты, ¸леуметтiк, н¸сiлдiк, ½лттыº, дiни, тектiк-топтыº ж¸не рулыº астамшылыºты, сондай-аº ºатыгездiк пен зорлыº-зомбылыººа бас ½руды насихаттау¹а немесе ¾гiттеуге жол берiлмейдi.

21-áàï

1. ²азаºстан Республикасы аума¹ында за»ды т¾рде ж¾рген ¸рбiр адамны», за»да арнайы к¼рсетiлгеннен басºа реттерде, оны» аума¹ында еркiн ж¾рiп-т½ру¹а ж¸не т½р¹ылыºты мекендi ¼з ºалауынша та»дап алу¹а º½ºы¹ы бар.

2. °ркiмнi» Республикадан тыс жерлерге кетуiне º½ºы¹ы бар. Республика азаматтарыны» Республика¹а кедергiсiз ºайтып оралуына º½ºы¹ы бар.

22-áàï

1. °ркiмнi» ар-ождан бостанды¹ына º½ºы¹ы бар.

2. Ар-ождан бостанды¹ы º½ºы¹ын ж¾зеге асыру жалпы адамдыº ж¸не азаматтыº º½ºыºтар мен мемлекет алдында¹ы мiндеттерге байланысты болмау¹а немесе оларды шектемеуге тиiс.

23-áàï

1. ²азаºстан Республикасыны» азаматтарыны» бiрлесу бостанды¹ына º½ºы¹ы бар. ²о¹амдыº бiрлестiктердi» ºызметi за»мен реттеледi.

2. °скери ºызметшiлер, ½лттыº ºауiпсiздiк органдарыны», º½ºыº ºор¹ау органдарыны» ºызметкерлерi мен судьялар партияларда, к¸сiптiк одаºтарда болмау¹а, ºандай да бiр саяси партияны ºолдап с¼йлемеуге тиiс.

24-áàï

1. °ркiмнi» е»бек ету бостанды¹ына, ºызмет пен к¸сiп т¾рiнеркiн та»дауына º½ºы¹ы бар. Ерiксiз е»бекке сотты» ¾кiмi бойынша не т¼тенше жа¹дайда немесе со¹ыс жа¹дайында ¹ана жол берiледi.

2. °ркiмнi» ºауiпсiздiк пен тазалыº талаптарына сай е»бек ету жа¹дайына, е»бегi ¾шiн нендей бiр кемсiтусiз сыйаºы алуына, сондай-аº ж½мыссыздыºпен ¸леуметтiк ºор¹алу¹а º½ºы¹ы бар.

3. Жеке ж¸не ½жымдыº е»бек дауларын за»мен белгiленген т¸сiлдердi ºолдана отырып шешу, соны» iшiнде ереуiл жасау º½ºы¹ы мойындалады.

4. °ркiмнi» тыны¹у º½ºы¹ы бар. Е»бек шарты бойынша ж½мыс iстейтiндерге за»мен белгiленген ж½мыс уаºытыны» ½заºты¹ына, демалыс ж¸не мереке к¾ндерiне, жыл сайын¹ы аºылы демалысºа кепiлдiк берiледi.

25-áàï

1. Т½р¹ын ¾йге ºол с½¹ылмайды. Сотты» шешiмiнсiз т½р¹ын ¾йден айыру¹а жол берiлмейдi. Т½р¹ын ¾йге басып кiруге, оны тексеруге ж¸не тiнтуге за»мен белгiленген реттер мен т¸ртiп бойынша ¹ана жол берiледi.

2. ²азаºстан Республикасында азаматтарды т½р¹ын ¾ймен ºамтамасыз ету ¾шiн жа¹дайлар жасалады. За»да к¼рсетiлген санатта¹ы м½ºтаж азаматтар¹а т½р¹ын ¾й за»мен белгiленген нормалар¹а с¸йкес мемлекеттiк т½р¹ын ¾й ºорларынан оларды» шама-шарºы к¼теретiн аºы¹а берiледi.

26-áàï

1. ²азаºстан Республикасыны» азаматтары за»ды т¾рде ал¹ан ºандай да болсын м¾лкiн жеке меншiгiнде ½стай алады.

2. Меншiк, оны» iшiнде м½рагерлiк º½ºы¹ына за»мен кепiлдiк берiледi.

3. Сотты» шешiмiнсiз ешкiмдi де ¼з м¾лкiнен айыру¹а болмайды. За»мен к¼зделген ерекше жа¹дайларда мемлекет м½ºтажы ¾шiн м¾лiктен к¾штеп айыру оны» º½ны те» ба¹амен ¼телген кезде ж¾ргiзiлуi м¾мкiн.

4. °ркiмнi» к¸сiпкерлiк ºызмет еркiндiгiне, ¼з м¾лкiн кез-келген за»ды к¸сiпкерлiк ºызмет ¾шiн еркiн пайдалану¹а º½ºы¹ы бар. Монополистiк ºызмет за»мен реттеледi ¸рi шектеледi. Жосыºсыз б¸секеге тыйым салынады.

27-áàï

1. Неке мен отбасы, ана мен ¸ке ж¸не бала мемлекеттi» ºор¹ауында болады.

2. Балаларына ºамºорлыº жасау ж¸не оларды т¸рбиелеу ата-ананы» таби¹и º½ºы¹ы ¸рi парызы.

3. К¸мелетке тол¹ан е»бекке ºабiлеттi балалар е»бекке жарамсыз ата-анасына ºамºорлыº жасау¹а мiндеттi.

28-áàï

1. ²азаºстан Республикасыны» азаматына жалаºы мен зейнетаºыны» е» т¼менгi м¼лшерiн алу¹а, жасына ºарай, науºастан¹ан, м¾гедек бол¹ан, асыраушысынан айырыл¹ан жа¹дайда ж¸не ¼зге де за»ды негiздерде ¸леуметтiк ºамсыздандырылу¹а кепiлдiк берiледi.

2. Ерiктi ¸леуметтiк саºтандыру, ¸леуметтiк ºамсыздандыруды» ºосымша нысандарын жасау ж¸не ºайырымдылыº к¼термеленiп отырады.

29-áàï

1. ²азаºстан Республикасы азаматтарыны» денсаулы¹ын саºтау¹а º½ºы¹ы бар.

2. Республика азаматтары за»мен белгiленген кепiлдi медициналыº к¼мек к¼лемiн тегiн алу¹а хаºылы.

3. Мемлекеттiк ж¸не жекеменшiк емдеу мекемелерiнде, сондай-аº жеке медициналыº практикамен айналысушы адамдардан аºылы медициналыº ж¸рдем алу за»да белгiленген негiздер мен т¸ртiп бойынша ж¾ргiзiледi.

30-áàï

1. Азаматтарды» мемлекеттiк оºу орындарында тегiн орта бiлiм алуына кепiлдiк берiледi. Орта бiлiм алу мiндеттi.

2. Азаматты» мемлекеттiк жо¹ары оºу орнында конкурстыº негiзде тегiн жо¹ары бiлiм алу¹а º½ºы¹ы бар.

3. Жекеменшiк оºу орындарында аºылы бiлiм алу за»мен белгiленген негiздер мен т¸ртiп бойынша ж¾зеге асырылады.

4. Мемлекет бiлiм берудi» жалпы¹а мiндеттi ºалыптарын белгiлейдi. Кез-келген оºу орныны» ºызметi сол ºалыптар¹а сай болуы керек.

31-áàï

1. Мемлекет адамны» ¼мiр с¾руi мен денсаулы¹ына ºолайлы айналада¹ы ортаны ºор¹ауды маºсат етiп ºояды.

2. Адамдарды» ¼мiрi мен денсаулы¹ына ºатер т¼ндiретiн деректер мен жа¹даяттарды лауазымды адамдарды» жасыруы за»¹а с¸йкес жауапкершiлiкке ¸кеп со¹ады.

32-áàï

²азаºстан Республикасыны» азаматтары бейбiт ¸рi ºарусыз жиналу¹а, жиналыстар, митингiлер мен демонстрациялар, шерулер ¼ткiзуге ж¸не тосºауылдар¹а т½ру¹а хаºылы. Б½л º½ºыºты пайдалану мемлекеттiк ºауiпсiздiк, ºо¹амдыº т¸ртiп, денсаулыº саºтау, басºа адамдарды» º½ºыºтары мен бостандыºтарын ºор¹ау м¾дделерi ¾шiн за»мен шектелуi м¾мкiн.

33-áàï

1. ²азаºстан Республикасы азаматтарыны» тiкелей ж¸не ¼з ¼кiлдерi арºылы мемлекет iсiн басºару¹а ºатысу¹а, мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi ¼зiн-¼зi басºару органдарына тiкелей ¼зi ж¾гiнуге, сондай-аº жеке ж¸не ½жымдыº ¼тiнiштер жоолдоау¹а º½ºы¹ы бар.

2. Республика азаматтарыны» мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi ¼зiн-¼зi басºару органдарын сайлау¹а ж¸не олар¹а сайлану¹а, сондай-аº республикалыº референдум¹а ºатысу¹а º½ºы¹ы бар.

3. Cот iс-¸рекетке ºабiлетсiз деп таны¹ан, сондай-аº сот ¾кiмi бойынша бас бостанды¹ынан айыру орындарында отыр¹ан азаматтарды» сайлау¹а ж¸не сайлану¹а, республикалыº референдум¹а ºатысу¹а º½ºы¹ы жоº.

4. Республика азаматтарыны» мемлекеттiк ºызметке кiруге те» º½ºы¹ы бар. Мемлекеттiк ºызметшi лауазымына кандидатºа ºойылатын талаптар лауазымдыº мiндеттердi» сипатына ¹ана байланысты болады ж¸не за»мен белгiленедi.

34-áàï

1. °ркiм ²азаºстан Республикасыны» Конституциясын ж¸не за»дарын саºтау¹а, басºа адамдарды» º½ºыºтарын, бостандыºьарын, абыройы мен ар-намысын º½рметтеуге мiндеттi.

2. °ркiм Республиканы» мемлекеттiк р¸мiздерiн º½рметтеуге мiндеттi.

35-áàï

За»ды т¾рде белгiленген салыºтарды, алымдарды ж¸не ¼зге де мiндеттi т¼лемдердi т¼лей ¸ркiмнi» борышы ¸рi мiндетi болып табылады.

36-áàï

1. ²азаºстан Республикасын ºор¹ау - оны» ¸рбiр азаматыны» ºасиеттi борышы ж¸не парызы.

2. Республика азаматтары за»да белгiленген т¸ртiп пен т¾рлер бойынша ¸скери ºызмет атºарады.

37-áàï

²азаºстан Республикасыны» азаматтары тарихи ж¸не м¸дени м½раларды» саºталуына ºамºорлыº жасау¹а, тарих пен м¸дениет ескерткiштерiн ºор¹ау¹а мiндеттi.

38-áàï

²азаºстан Республикасыны» азаматтары таби¹атты саºтау¹а ж¸не таби¹ат байлыºтарын ½ºыпты ºарау¹а мiндеттi.

39-áàï

1. Адамны» ж¸не азаматты» º½ºыºтары мен бостандыºтары конституциялыº º½рылысты ºор¹ау, ºо¹амдыº т¸ртiптi, адамны» º½ºыºтары мен бостандыºтарын, халыºты» денсаулы¹ы мен имандылы¹ын саºтау маºсатына ºажеттi шамада ¹ана ж¸не тек за»мен шектелуi м¾мкiн.

2. µлтаралыº татулыºты б½затын кез келген ¸рекет конституциялыº емес деп танылады.

3. Саяси себептер бойынша азаматтарды» º½ºыºтары мен бостандыºтарын ºандай да бiр т¾рде шектеуге жол берiлмейдi. Конституцияны» 10; 11; 13-15 баптарында; 16-бабыны» 1-тарма¹ында; 17-бабында; 19-бабында; 22-бабында; 26-бабыны» 2-тарма¹ында к¼зделген º½ºыºтар мен бостандыºтар ешбiр жа¹дайда да шектелмеуге тиiс.

III Á´ËIÌ