11.4 Келтірілген күшті анықтау.

Радиалды және радиалды-сүйеніш мойынтіректер үшін келтірілген күш есебінде тұрақты радиалды күшті айтады, оның подшипникке бара-бар болып подшипниктің жұмыс істеу мерзімінде сондай әсер етеді деп есептейміз. Келтірілген күш мойынтіректер түрлеріне байланысты төмендегі формулалар арқылы анықталады.

Шарикті немесе роликті радиалды және радиалды-сүйеніш мойынтіректер үшін:

(11.1)

кезінде, (11.2)

екі қатарлы радиалды-сүйеніш мойынтіректер үшін:

қысқа цилиндрлі роликті бір және екі қатарлы мойынтіректер үшін:

(11.3)

Тіректі мойынтіректер үшін келтірілген күш есебінде тұрақты орталық осьтік күшті алады, олардың подшипникке әсер еткен кезінде ауыспалы қондыру және корпустағы қозғалмайтын шығыршықтары подшипниктің төзімділігін қамтамасыз етеді.

Тіректі мойынтіректер үшін:

(11.4)

– келтірілген күш;

– радиалды күш;

– осьтік күш;

X – радиалды күштің коэффициенті;

К_k – айналу коэффициенті,шығыршықтардың айналуына байланысты;

К_қ – қауіпсіздік коэффициенті;

К_t – температуралық коэффициенті;

e – осьтік күштің шамасына байланысты алынатын коэффициенті.

Айналу коэффициенті К_k – шығыршықтардың айналуына байланысты алынады, егер ішкі шығыршық айналатын болса, K_k =1; сыртқы шығыршық айналатын жағдайда K_к =1,2.

К_t – мойынтіректердің қандай температурада жұмыс істеуіне байланысты алынады, температура t=125 C болғанда K_t =1,1, t=200 C болғанда K_t =1,25.

K_қ =1 3

11.5 Домалу мойынтіректердің статикалық және динамикалық жүк көтергіштілігі – (өз бетінше).

Негізгі әдебиеттер : 2390-396; 396-407; 416-424.

Қосымша әдебиеттер : 20 85-177

Бақылау сұрақтар :

1. Мойынтіректердің түрлері және пайдалану ауқымы.

2..Мойнтіректердің динамикалық С және статикалық С₀ жүккөтеру қабілеттілігі қалай анықталады?

3. Мойынтіректеді динамикалық жүккөтеру қабілетілігі бойынша таңдау?

12. Дәріс

Тақырыбы: Жалғастырғыштар. Атқаратын қызметі және құрылымы мен түрлері. Тұрақты және теңелту жалғастырғыштардың құрылымы, атқаратын қызметі және есептеу жолдары.

Бәрімізге белгілі машиналар жеке-жеке тораптардан құрастырылады, ал тораптар боласа, бірімен-бірі жалғастырғыштар арқылы қосылады және олар тораптар арасында күш байланысын қамтамасыз етеді.

Техникада жалғастырғыш (муфта) деп біліктерді жалғастыратын тетіктерді айтамыз. Жалғастырғыштар машиналарда көбінесе двигатель мен редукторды және редуктор мен атқарушы механизмді жалғастыру үшін қолданылады.

Машина жасау өндірісінде жалғастырғыштар көбінесе мынадай жағдайларды қолданылады:

а/ біліктерді өзара жалғастыру үшін;

б/ двигательдермен жұмыс істейтін механизмдерді қосу және ажырату үшін;

в/ жұмыс істеп тұрғанда машина бөлшектерінің шамадан тыс түсетін күштен сақтау үшін;

г/ динамикалық күштерді азайту үшін;

д/ машина тораптарында құрастырылғанда пайда болатын қателіктерді жою үшін.

Жалғастырғыштар өздерінің ішкі құрылысына және атқаратын қызметіне қарай бөлінеді:

а/ механикалық жалғастырғыштар;

б/ электрлік жалғастырғыштар;

в/ гидравликалық жалғастырғыштар.

Машина бөлшектері курсында тек механикалық жалғастырғыштар қарастырылады.

Механикалық жалғастырғыштар. Механикалық жалғастырғыштар өзі атқаратын қызметіне қарай үш түрге бөлінеді:

а/ басқарылатын; б/ басқарылмайтын

в/ автоматтандырылған (өзін-өзі басқаратын).

Басқарылмайтын жалғастырғыштарға төмендегілер жатады:

1/ тұйық жалғастырғыштар; 2/ теңелту жалғастырғыштары; 3/ серпімді жалғастырғыштар;

Басқарылатын жалғастырғыштарға: 1/ фрикциялық жалғастырғыштар; 2/ жұдырықшалы жалғастырғыштар жатады.

Автоматтандырылған жалғастырғыштарға: 1/ центрден тепкіш жалғастырғыштар; 2/ қорғаушы (сақтандырушы) жалғастырғыштар; 3/ еркін қозғалыс жалғастырғыштары жатады.

Жалғастырғыштар арқылы берілетін айналыс моментінің мөлшері олардың негізгі сипаттамасы болып табылады.

Машина бөлшектерін дәл жасамағандықтан және оларды құрастырған кезде жіберілетін қателіктерге байланысты көбінесе біліктердің осьтері біріне -бірі сәйкес орналаспайды. Сондықтан оларды өзара теңестіру үшін теңелту жалғастырғышы қолданылады. Іс жүзінде біліктерде үш түрлі ауытқу кездеседі (12.1- сурет):

1) бойлық ығысу Δl; 2) көлденең ығысу Δr және 3) бұрыштық ауытқу Δα.

12.1-сурет. Білік осьтерінің орналасуында болатын қателіктер.

Теңелту жалғастырғыштарының негізгі түрлері мыналар:

1. тісті жалғастырғыштар

2. жылжымалы жалғастырғыштар

3.айқас жалғастырғыштар

Тісті жалғастырғыштар. Тісті жалғастырғыштар екі ішкі тісті құрсаудан және сыртқы тісті екі жарты жалғастырғышдан тұрады. Ішкі тісті құрсау сыртқы жарты жалғастырғышға кигізіледі (12.2-сурет).

12.2-сурет. Тісті жалғастырғыш: а-констркциясы; б-тістердің ілінсу схемасы; в – теңелтетін қателіктер.

Ал жарты жалғастырғыштар жалғастырылатын біліктердің ұшына отырғызылады. Құрсаулар бірімен-бірі болаттар арқылы бекітіледі. Олардың тістерінің профилі көбінесе эвольвентті болып келеді.

Тістер саны жалғастырғышның көлеміне байланысты z=30-80 алынады.

Бұл жалғастырғыштардың басқа жалғастырғыштарға қарағанда төмендегідей артықшылықтары бар:

а/ тісті жалғастырғыштардың беріктігіне байланысты, олар үлкен күшті, қуатты бере алады

б/ тістердің айналу жылдамдығы -қа жетеді

в/ біліктердің диаметрі d = 40÷500 мм және беретін айналыс моменті M_айн=700÷10000 Н·м-ге дейін жетеді.

Жарты жалғастырғыштар және құрсаулар 40, 45Л болатынан жасалады. Тісті жалғастырғыштар стандартталған, олардың көлемі МЕСТ5006-55 бойынша есептеу моменті арқылы алынады.

(12.1)

мұнда К₁ – қауіпсіздік коэффициенті.

Жалғастырғыш сынған кезде машина тораптары апатқа ұшырамайтын болса, K₁ =1 алынады

K₁=1,2 жалғастырғышның мынуы машина апатқа ұшырататын жағдайда:

K₁=1,5 жалғастырғышның сынуы бірнеше машинаны апатқа ұшырытатын жағдайда

K₁=1,8 жалғастырғышның сынуы адам өміріне қауіп төндіретін жағдайда

К₂ – жалғастырғышның жұмыс істеу жағдайының коэффициенті

K₂ =1 – бір қалыпты жұмыс істейтін болса,

K₂=1,5 – үлкен динамикалық күштер түсетін болса.

Осыдан кейін әсер ететін ең үлкен айналыс моменті арқылы жалғастырғышның беріктігі тексеріледі.

Мұндағы MEСТ бойынша анықталатын момент.

Біліктердің ауытқу шегі жалғастырғыштардың көлеміне байланысты болады.

Қисаю бұрышы

Радиус бойымен ауытқуы

Бұл жалғастырғыштар техникада аз қолданылады. Әсер етуші күштер тістерге бір қалыпты түседі, сонда жалғастырғыштар мына формуламен есептеледі:

(12.2)

Мұндағы z – жарты жалғастырғыш тістерінің саны

D₀=mz - бөлгіш шеңберінің диаметрі;

A=bh – тістің жұмысшы бетінің орташа диаметралды жазықтықтағы проекциясы;

b – тістің ұзындығы;

h – тістің жұмысшы биіктігі

h

Жаншылу кернеуінің шамасы:

Жаңа жалғастырғышның жобасын жасауда формуланы арқылы түрлендіріп бөлгіш шеңберінің диаметрін анықтаймыз.

(12.3)

ауыр жалғастырғыштар үшін; жеңіл жалғастырғыштар үшін.

Пайдалы әсер коэффициенті:

Білікке әсер ететін күш

Мұндағы – бастапқы шеңбер бойынша әсер ететін шеңберлік күш.

Айқас жалғастырғыштар. Айқас жалғастырғыштар айқас дискіден 3 және екі жарты жалғастырғышдан 1 және 2 тұрады.

12.2-сурет. Айқас жалғастырғыш: 1- және2 –æарты жалғастырғыштар; 3- айқас диск.

Олар біліктердің орналасу қаткліктерін және дейін теңелте алады.[18]

Жарты жалғастырғыштардың қарама-қарсы беттерінде ойық жасалады, ал аралық дискінің екі жағы да бедерлі болып келеді. Дискінің бедерлі жарты жалғастырғыштардың ойығына еніп ілініседі. Біліктерге айналыс моменті осы ілініс арқылы беріледі.

Жарты жалғастырғыштар теңестірілуі төмендегідей формуламен өрнектеледі:

(12.4)

деп алып, 12.4 формуланы былай жазамыз:

(12.5)

Мұндағы K – күштердің динамикалық коэффициенті; h - бедерлердің жұмыс биіктігі.

Іс жүзіндеке -ке дейін алынады.

Айқас жалғастырғыштар Ст.5, 25 Л болаттан жасалады. Ауыр күш түсетін жалғастырғыштардың жұмыс беттерін цементтелген 15Х, 20Х маркалы болаттан жасайды.

Осыған орай шамаларында алынады.

Жалғастырғыштардың істеген жұмысының бір бөлігі үйкеліске және біліктерге қосымша (FМ) күш түсіруге кетеді.

Біліктерге түсетін қосымша күш ойықтарда пайда болатын үйкеліс күшіне тең. немесе (12.4) және (12.5) формулаларын ескеріп

(12.6)

мұнда алынып,

Іс жүзінде мөлшері алынады.

Жаншылу кернеуі:

(12.7)

және жалғастырғыш конструкциясына сәйкес

алуға болады.

Негізгі әдебиеттер : 2234-247

Қосымша әдебиеттер : 20178-213

Бақылау сұрақтар :

1. Жалғастырғыштарды не үшін қолданады?

2. Қандай топтарға және қандай ерекшеліктеріне байланысты жалғастырғыштарды классификациялайды?

3. Біліктердің осьтік сәйкесіздігінің түрлері. Жалғастырғыштардың қандай түрлері сәйкесіздікті жоя алады?

13. Дәріс

Тақырыбы: Қосылыстар. Олардың құрылымы, түрлері, пайдалану аумағы. Тойтармалы қосылыс. Пісіру арқылы қосу

14. Дәріс

Тақырыбы: Бұрандалы қосылыс. Олардың құрылымы, түрлері, пайдалану аумағы. Бұранданың өлшемдері, әсер етуші күш моменттерді анықтау, олардың өзара қатынасы, пайдалы әсер коэффициенті және өздігінен тежелу қабілеттілігі. Бұрандасы бар бөлшектерді есептеу.

Бұрандалы қосылыстар деп, болттың, винттің, шпильканың, гайканың және т. б. бекіту бөлшектерінің көмегімен қосылатын ажырамалы қосылыстарды айтамыз. Мұндағы винт дегеніміз бұрандалы сырық; болт қалпақшалы винт; гайка — бұрандалы тecігі бар кілтпен қамтылатын пішінді бөлшек; ал шпилька — eкі жағы да бұрандалы сырық.

Машиналарда бұрандалы бөлшектер көп кездеседі. Кейбір машиналарда олардың саны барлық бөлшектердің 60% -iн құрайды. Өйткені бұрандалы қосылыстардың ажырамайтын қосылыстарға қарағанда мынадай артықшылықтары болады:

1. Тез жиналып, оңай сұрыпталынады (ажыратылады).

2. Бұранданың сына тәрізді әсер етуінің нәтижесінде және кілт ұзындығының бұранда радиусына қатынасы үлкен болғандықтан қосылыстарды қысатын үлкен осьтік күш пайда болады, сондықтан бұрандалы қосылыстар бepік келеді.

3. Бұрандаларды өте дәл әзірлеуге болады және олардың конструкциясы қарапайым келеді.

4. Белгілі жағдайда өздерінен тежелу қасиеті пайда болады.

13.1-сурет.

Бұрандалы винттер пайдалану қажеттілігіне қарай мынадай топтарға бөлінеді:

1. Бекіту бұрандалары. Бұранданың бұл түрі бөлшектерді қосу қажетіне арналған, ал олардың профилі ұшбұрышты етіп дайындалады.

2. Қозғалыс немесе күш беретін бұрандалар (жүрісті бұрандалар). Домкраттарда, престерде т. б. жүрісті винттерде қолданылады. Бұл бұрандалардың профилін үйкеліс күшін азайту мақсатымен трапециялы, кейде тікбұрышты етіп жасайды.

Бұранда тілінген бөлшектің пішіні бойынша конусты бұранда және цилиндрлі бұранда болып екі түрге бөлінеді.

Біз жоғарыда бұранда сызығы иілгіш үшбұрышпен цилиндрлі орағанда пайда болады дедік. Егер сол ұшбұрышты оңнан солға қарай орасақ сол бұранда болып аталады.

Бұранда сызығының кіpyінe байланысты винттер біp, екі, үш және көп кіpìелі болып келеді. Екі кірмелі бұрандаларда винт сызығы eкі жерден басталады. Бұранда қадамының өлшеміне байланысты: а) ұсақ қадамды (аралықты) бұранда; б) іpі қадамды (аралықты) бұранда болып табылады.

Ұсақ қадамды бұранда төзімді және бepік келеді, сондықтан олар: а) егер бұрандаға динамикалық күш түссе; б) егер бұрандалы біліктep иілу мен бұралуға жұмыс іcтece; в) бұранда реттегіш қызметін атқаратын жағдайларда қолданылады.

Ұсақ қадамды бұрандалар төмендегідей болып белгіленеді: М 121,5 (1,5—қадам шамасын миллиметрмен көрсетеді), ал іpі қадамды бұрандалар М 24.

Бұрандалар профилі бойынша ұшбұрышты, төртбұрышты, трапециялы, жұмыр және т. б. болып бөлінеді.

Үшбұрышты бұранда. Үшбұрышты басқа бұрандалармен салыстырғанда бepік келеді, біpaқ мұнда үйкеліс күші көп болады және олардың өздігінен тежеу қасиеті жоғары, сондықтан көбінесе бекіту бөлшектерінде, мысалы, болттарда, винттерде, шпилькаларда, гайкаларда және т. б. қолданылады.

Үшбұрышты бұранданы көбінесе бекіту бұрандасы деп атайды және ол метрлік, дюймдік болып eкігe бөлінеді.

Метрлік бұранда. Мемлекеттік стандарт СТ СЭВ 182-75 бойынша метрлік бұрандалар іpі және ұсақ қадамды болып бөлінеді . Олардың нeгізгі параметрлері бірдей болады, мысалы, профиль бұрышы  = 60⁰; үшбұрышты бұранданың профилінің биіктігі ; винт бұрандасының ойыс радиусы .

13.2-сурет

Ал сырық бepіктігін ең кіші диаметрі бойынша есептейміз

d₁  1,227P. .

Метрлік бұрандалар 4; 6; 7; 8— дәлдік кластары бойынша әзірленеді. Өте жоғары, біpiнші класты бұрандалар жауапты қосылыстарда және дәл қозғалатын винттерде қолданылады.

Метрлік бұрандалардың бөлшектерге кіріп тұратын ұзындығы СТ СЭВ 640-77 шектелген.

Дюймдік бұрандалардың айырмашылығы, біpiншіден, профиль бұрышы  = 55⁰ болса, екіншіден, бұранда қадамы метрлік өлшеммен (мм) емес, біp дюймге келетін орам санымен көрсетіледі және олар тек шет мемлекет машиналарына қор бөлшектер дайындауда пайдаланылады (13.3, б-сурет).

13.3-сурет

Трапециялы бұранда. Мұндай бұрандалар негізгі винт-гайка берілістерінде қолданылады.

Трапециялы бұранда станоктардың жүріс винттерінде, супорттарында, яғни олар күш пен жүріс беретін механизмдерде жиі кездеседі.

Трапециялы бұрандаларда үйкеліс аз болады, оңай дайындалады және олар анағұрлым төзімді келеді. Диаметрі 8-ден 640 мм-ãе дейінгі трапециялы бұрандалар стандартталған. СТ СЭВ 838-78 бойынша мұндай бұрандалар бұлай белгіленеді. Тr 8010—мұндағы соңғы саны қадамын көрсетеді. Олардың профиль бұрышы 30⁰. Солға бұрылатын бұрандалар белгісі Tr 406ZH, ал көп кірмелі бұранда Тr 408 (Ð4) болып белгіленеді, екі кірмелі, қадамы Р=4.

Конусты бұранда. Конусты бұрандалар көбінесе трубаларды жалғастырғанда қолданылады. Өйткені олар тығыздықты жақсы қамтамасыз етеді. Сондай-àқ, жоғары қысым әсер ететін трубалар конусты бұранда арқылы қосылады.

Мемлекеттік стандарт бойынша конусты бұранданың eêі түрі бар: конустылығы 1 : 16 және дюймдік бұрандалар.

Мемлекеттік стандарт СТ СЭВ 304-76 бойынша конусты бұранданың профилі трубалы цилиндрлі бұрандаға сәйкес, профильдің бұрышы 55⁰ болып келеді .

Жоғарыда айтылған конусты бұрандадан басқа мұнай өнеркәсібінде қолданылатын конусты бұрандалар да стандартталған. Бұранда қадамын мына формуладан табамыз: P=P`cos , мұндағы  — конус бұрышының жартысы. Конусты бұрандалар МК—сыртқы, M—ішкі, ал қиылысқан жерінде М/МК 201,5 болып белгіленеді.

Tipeк бұрандасы. Бұл бұранда күш біp жаққа бағытталған жүк винттерінде қолданылады. Мысалы, винтті престерде, домкраттарда, ілгіштерде пайдаланылады.

Пайдалы әсер коэффициентін жоғарылату үшін профильдің еңкіш бұрышын 30⁰ eòіп аламыз.

Соңғы кезде күш кернеуінің концентрациясын азайту үшін тірек бұрандасының жаңа түрлері ұсынылып жүр. Tipeк бұрандалары МЕСТ 10177-62 бойынша сызбада былай бeлгілeнeді: S 70  10.

Жұмыр бұранда. Бұл бұранда негізінен үлкен динамикалық күш әсер ететін винттерде, сондай-ақ көбінесе жиі бұралып алынатын өрт және гидравликалық арматураларда кеңінен қолданылады. Сонымен біpгe электр лампасының патронында, противогаздарда және т. б. пайдаланылады. Профиль бұрышы 30⁰-қа тең.

Трубалы бұрандалардың қадамы дюймді бұрандадан майда келеді. СТ СЭВ 1157-78 стандартта трубалы бұранда үшін дюймдік өлшемдер қолданылады. Трубалы бұрандалардың диаметрі үшін трубаның ішкі диаметрі қабылданған. Трубалы бұрандалардың профилі қосылыстың тығыздығын қамтамасыз ету үшін жұмыр, майда қадамды етіп дайындалады(ГОСТ-6357-80).

Винт жұптарының теориясы.

Жоғарыда баяндалғандай, бұранда сызығын жазсақ көлбеу жазықтық пайда болады, ал гайканы жазықтықта сырғитын дене ретінде қарауға болады (13.5-сурет). Суреттегі F_a — винтке ось бойымен әсер ететін күш;   бұранданың көтерілу бұрышы;  — үйкеліс бұрышы;

Сонда гайкаға екі күш: гайканы бұрау күші және гайка тартылғанда пайда болатын осьтік күші әсер етеді. Гайканы біp айналдырып бұрағанда, гайка көлбеу жазыктықпен жылжып, біp аралыққа көтеріледі. Осыған орай, механика заңы бойынша (үйкеліcті есептемесек) істелген жұмыс пен пайдалы жұмыс біp-біpiнe тең болады:

, (13.1)

мұндағы d_op — бұранданың орташа диаметрі; Р_h — бұранда жүpici; біp кірмелі бұрандалар үшін Р_h = P.

P₁ =P=d_op tg ,

P — бұранда қадамы.

F_t = F_a tg  (13.2)

Бұранданы бұрағанда екі түрлі кедергі кездеседі: бұранданың өзінде кездесетін кедергі және гайканың табанында пайда болатын кедергі. Олай болса, тарту моменті бұранда мен табанындағы моменттердің қосындысына тең болады

Бұрандадағы момент үйкеліс күшін есептегенде былай табылады:

(13.3)

мұндағы  - үйкеліс бұрышы. Үйкеліс бұрышы үйкеліс коэффициенті арқылы табылады

 = arctg f,

f— бұрандадағы үйкеліс коэффициенті.

Гайка табанындағы үйкеліс моменті. Гайканың және оның қалпақшасының жанасу бетін шамамен шеңбер ретінде қарауға болады. Сонда кілт қамтитын диаметрді шеңбер бетінің сыртқы диаметріне тең деп, ал винт енетін тесіктің диаметрін ішкі диаметрге тең деп қарауға болады .

Егер F_a күші тіpeк бетіне бірқалыпты тарайды деп есептесек, онда

(13.4)

D₁—кілттің диаметрі; d_T — винт кіpeтін тecіктің диаметрі; q — меншікті қысым.

Сонда гайка табанындағы момент былай анықталады:

Ал үйкеліс моменті

. (13.5)

Орташа диаметрді техникалық есептеуде былай да алуға болады: . Егер осы формуламен есептесек, винт басынын немесе гайканың табанындағы момент барлық жұмсалған моменттің жартысына тең болады. Ал барлық тартылу моменті:

(13.6)

Егер орташа есеппен алғанда d₂ = 0,9d, d'_op = l,2d, T = 0,2F_a d және кілттің ұзындығы 14d болса, онда біз көрсетілген формула бойынша күштен 70...100 есе ұтамыз. Сондықтан бұранда қосылысы техникада көп қолданылады.

Бұрандалардың пайдалы әсер коэффициенті. Пайдалы әсер коэффициенті деп винттегі пайдалы жұмыстың (F_a p) істелген (F_t d_op) жұмысқа қатынасын айтады:

(13.7)

Егер винттің табанындағы үйкелісті есепке алсақ

, (13.8)

ал кepі бұраған кезде

(13.9)

Гайканы немесе винттің қалпақшасын кepі бұрауға қажетті момент бұранда моментіне шамалас, тек қана момент пен үйкеліc күшінің бағыты кері өзгереді.

Онда өздігінен тежелу шарты мынаған тең болады:

T_T  0 (13.10)

Егер бұранда үшін гайканың табанындағы үйкелісті есепке алмасақ:

Егер < болса, онда бұранда өздігінен тежеу қасиетіне ие болады, гайканы қосымша бекітудің қажеті жоқ. Бекітуші бұрандалар үшін көтерілу бұрышы —  =1,5...4⁰-қа дейін; ал үйкеліc бұрышы — =6⁰...16⁰-ºа дейін өзгереді.

Көрсетілген (8.7) формуласы бойынша  бұрышын үлкейтетін болсақ, жоғарылайды. Біpaқ бұрандалар өздігінен тежелу қасиетінен айырылады. Сондықтан, бекіту бұрандаларында  бұрышы  бұрышынан аз болуы қажет <.

Ал жүкті көтеретін, қозғалыс беретін бұрандаларда, пайдалы әсер коэффициенті жоғары болуы керек. Бірақ көтерілу бұрышы  = 20...25⁰-тан асқанда бұрандаларды дайындау қиынға түседі. Сондықтан  = 18⁰...25⁰ аралығында болуы қажет. Пайдалы әсер коэффициентін көбейту үшін винтті механизмдерде түрлі амалдар, мысалы, үйкеліс коэффициенті аз металдарды үйкеліс беттepін мұқият өңдеу және майлау, шарикті винт жұбы және т. б. қолданылады.

13.5-сурет. Гайканың тарту анықтау 13.6- сурет. Винт пен гайка арасындағы әсер ететін күштер схемасы

Негізгі әдебиеттер: 259-82;86-91

Қосымша әдебиеттер : 2027-45;70-85

Бақылау сұрақтар :

1. Қосылыстардың классификациясы, түрі, қойлатын талаптары.

2. Винтік жұптың өздігінентепселенуі әр кезде керек пе?

3. Кілтектіқ қосылыстарының түрлері, қолдануы.

15. Дәріс

Тақырыбы: Кілтекті және шлицті қосылыс

Кілтекті және шлицті қосылыстар бір бөлшекпен екінші бөлшекті қосу және айналу моментін беру үшін қолданылады. Ондай бөлшектерге шкив, тісті дөңгелек, жалғастырғыш, маховик, жұдырықша және тағы басқалар жатады. Осы қосылыстарда айналыс моменті біліктен тісті дөңгелекке кері берілуі мүмкін.

Негізінде кілтектер сына тәрізді және призмалы Кілтек болып екіге бөлінеді, соған сәйкес Кілтекті қосылыстар тығыз немесе бос қосылуы мүмкін. Сына тәрізді кілтектер күшпен қондырылады, сондықтан бөлшектер арасында күш кернеуі пайда болады. Ал призмалы кілтектер болса, олар күш кернеуінсіз қондырылады.

Кілтек қосылыстарының өлшемдері стандартталған және олар СТ СЭВ 189-75 стандарты бойынша біліктің диаметрі арқылы анықталады.