8.1 Жалпы түсінік, олардың сипаттамалары, пайдалану орны және жұмыс істеу ерекшеліктері

Қуатты осьтері қилысатын біліктердің арасында беру үшін конусты тісті берілістер қолданылады, олар көбінесе 90 градус бұрышпен қилысқан біліктер арасында қуат алмастыру үшін кездеседі.

Цилиндрлі тісті берілістерге қарағанда конусты берілістердің дайындауы және жинауы қиынға түседі, оған арнаулы станоктар мен құралдар керек. Ілінісу өлшемдерінің ауытқуынан басқа құраушы конустардың төбе бұрыштарының ( және ) дәлдігін және ұйқасуын сақтау керек. Бір конусты дөңгелек іс жүзінде көбінесе консольды күйде орналасады. Бұл жүктің бірқалыпты тарамауына әкеліп соғады. Бірақ, мұндай кемшілігіне қарамастан, конусты берілістер машиналарды көп тараған, себебі машина тораптарының орналасу шартына байланысты әр түрлі бұрышпен қилысқан біліктерді қрсуға мәжбүр боламыз. Олар тік тісті, қисық және дөңгелек тісті болып жасалады. Айналу жылдамдығы v ≤ 5 м/с дейін болғанда, тік тісті конусты берілістер, егер жылдамдығы одан жоғары болса - дөңгелек тістілер қолданылады, себебі олар шусыз жұмыс істейді.

8.2 Конусты дөңгелектің геометриялық өлшемдері.

Тік тісті конусты дөңгелектер үшін төменгі қатынастарды жазуға болады: (7.1 сурет).

8.1-сурет. Конусты тісті беріліс

Конусты берілістердің негізгі геометриялық өлшемінің бірі – сыртқы конус қашықтығы және конустар төбесіндегі бұрыштар (δ₁, δ₂).

– сыртқы конус қашықтығы конустың төбесінен тістің табанына дейінгі ара қашықтық.

(8.1)

– сыртқы шеңберлік модулі, тік және қиғаш тісті дөңгелектер үшін негізгі параметрі ретінде стандартталған.

Конусты беріліс қатынасы төмендегіше анықталады:

, (8.2)

Конусты түзу тісті берілістердің өлшемдері бүйірлік және орташа модульдар арқылы шешіледі, ал қисық тісті конусты берілістерде қосымша қалыпты модуль өлшемі енгізіледі. Бүйірлік модулінің өлшемін үлкен диаметр арқылы айырамыз.

Аспапты таңдап алу және дөңгелектің геометриялық өлшемдерін анықтау үшін осы бүйірлік модуль қолданылады. Конусты тісті дөңгелектің енінің ортасынан жүргізілген жазықтық бойынша алынған модулды орташа модуль деп атайды.

Тік тісті конусты берілістер үшін төмендегі қатынастарды жазуға болады (7.2 сурет):

8.2-сурет. Конусты дөңгелектердің геометриялық өлшемдерін анықтау сүбесі

b – дөңгелектің ені (жалпақтығы)

қисық тісті консты берілістер үшін

тіс ұшының биіктігі;

тіс табанының биіктігі;

жалпы биіктігі

7.2,б-суретке байланысты төмендегіше жазуға болады:

Тістің жалпақтығын төмендегіше анықтаймыз.

0,3

деп аламыз:

тіс табанының бұрышы.

Ілінісудегі әсер ететін күштер. Тік тісіті конусты берілістерде шеңберлік, радиалды және өстік күштер әсер етеді. Күштер төмендегідей жіктеледі (7.3-сурет):

7.3-сурет. Ілінісудегі әсер ететін күштер.

(8.10)

- күші екі күшке жіктеледі: осьтік "F_а" және радиалды "F_r".

Радиалды күш:

осьтік күш

_.

_{Конустық тістегеріштегі радиалдық күш дөңгелетегі осьтік күшке, ал дөңгелектегі радиалдық күш тістегеріштегі осьтік күшке тең болады.}

Қиғаш және дөңгелек тісті конустық берілістерге әсер ететін күш шамасын төменгі формулалармен анықтауға болады:

шеңберлік күш

радиальды күш

Дөңгелек тісті конусты берілістерде бұрышы айнымалы шамаға ие, есептеуге деп алуға болады.