7.1 Қиғаш және шевронды цилиндр тісті берілістерді есептеудің ерекшеліктері

Техникада тік тісті цилиндр дөңгелектермен қатар қиғаш және шевронды тісті цилиндр дөңгелектер де жиі қолданылады.

Егер тіс бағыты дөнгелек өсімен белгілі бір бұрыш жасайтын болса, онда ол кисық тісті дөңгелектер деп аталады.

Бұл дөңгелектерді әзірлеу үшін де тік тісті цилиндрлі дөңгелектерді әзірлейтін құралдар қолданылады. Бірақ құрал белгілі бір бұрышына қарай бұрылады. Бұл дөңгелектердің нормаль N-N бойынша көлденең кимасы тік тістің қимасымен бірдей (10.16-сурет).

7.1-сурет. Қиғаш тісті берілістің жанасу беріктігі

Қигаш тісті дөңгелек өлшемдері (3 бұрышына және тістерге тік қиманың пішініне байланысты өзгереді. Қисық тісті берілістерде екі түрлі модуль кездеседі: қалыпты модуль және шеңберлік модуль

(7.1)

Бөлу шеңберінің диаметрі

(7.2)

Қисық және шевронды цилиндр тісті берілістердің тік цилиндр тісті берілістерге карағанда төмендегідей артықшылығы бар. Біріншіден, соғу күші мен зиянды дыбыстар аз болады. Себебі, тістер тік тісті берілістердегідей бүкіл ұзындығымен бірдей ілініспейді, олар ілініске бірте-бірте енеді. Екіншіден, жабу коэффициенті көп.

l – ілінісу сызыгының жұмыс бөлігінің ұзындығы. Бұл коэффициенттің өсуі көп қуатты беруге және тік тісті беріліспен салыстырғанда беріліс саны мен сызыктық жылдамдықты осіруге мүмкіндік туғызады. Қисық тісті берілістер көбінесе жылдамдық шамасы жоғары болған жағдайда қолданылады.

Сонымен қатар бұл берілістің кемшіліктері де бар. Қисык және шевронды тісті берілістерде осьтік күш пайда болады. Ол күш білікте қосымша иілу моментін туғызады және ол радиалды тіреуіш пен тіреуіш мойынтіректер қоюды керек етеді.

Қисық және шевронды тісті дөңгелектерді тістің беріктігі оның қалыпты қимасындағы тіс өлшемдері мен формасына байланысты анықталады.

Егер қисық тісті дөңгелекті N-N жызықтығымен қисақ, онда қима эллипс болады. (И). 17-сурет)

Эллипстің үлкен жарты өсі

Эллипстің кіші жарты өсі

Эллипстің қисықтық радиусы аналитикалық геометриядан белгілі формула бойынша табылады:

(7.3)

7.2-сурет. Қисық тісті дәңгелектердің келтірілген диаметрі мен тіс санын анықтау сұлбасы.

содан кейін диаметрі 2ρ-ға тең шеңбер жүргіземіз, яғни эллипс дөңгелекті диаметрі d_v дөңгелекпен алмастырамыз

(7.4)

екіншіден, d_v = m_n·z_v және маңдай қимасында d = т_t·z болғандықтан орындарына койсақ, мынадай болып шығады:

(7.5)

немесе

7.2 Ілінісудегі күштер

Ілінісу кезінде тістердің жанасқан жерінде Q күші пайда болады. Ол күш тістердің ілінісу сызығының бойымен әсер етеді және оны үш күшке жіктеуге болады. (6.16,7.3 -суреттср) шеңберлік күш:

(7.6)

осьтік күш:

(7.7)

Радиусты (радиалды күш):

7.3-сурет. Қисық тісті берілістегі әсер етуші күштер

(7.8)

Қосынды күш

β-бүрышының осуіне байланысты осьтік күш те оседі. Бұл қиғаш тісті дөңгелектердің негізгі кемшілігі, себебі осьтік күшті қабылдау үшін арнаулы мойынтіректер керек (радиалды-тіреуші).