Біржан – Сара

Кіріспе

(Шуылдаған жәрмеңке. Сахнаның алдыңғы жағында би жүріп жатыр.)

Хор: Көтер туын базардың! Басталсын! Басталсын!

Ер шекіспей,

Бекіспес, қағысатын жер келді,

Бекіспес, бекіспес, бекіспес, соқ, соқ, соқ.

(Нөкерлерімен Жанбота келеді.)

Жанбота: Толсын бүгін жәрмеңке жасау, пұлға,

түссін бүгін көпестер үлкен сынға.

Қызсын базар, жайнасын жасау гүлдей жайнасын

Шешен көсем, шежіре сөзбен төге сайрасын

Базар басы болыстың сыбағасын сайласын

Қарсы ала бер, қол қусыр, келді мырзаң,

Барға бақыт жоққа ырыс, елге тұлға

сөзбен төге сайрасын. Базар басы

Болыстың, сыбағасын сайласын! О-о-о-о-ой, сайласын.

(Жанбота нөкерлерімен үйге кіреді)

Хор: Төрлет, мырза, ел құты, ардағымыз,

Ақ патшадан шен алған саңлағымыз, саңлағымыз.

(Сахнаның түкпірінен Естай шығады, қасында ақындар)

Естай: а-ау! Құлаштай тартып гармоньды, құлшынта әнге

басайын. Төкпектетіп жел сөзді, тасқын судай

Тасайын, жиналған топқа алқалай, өлеңмен шашу

Шашайын, базар басы: «ән шырқа»! – Деді(ә) леумет

Ақынға, басайын әнге, басайын!

Хор: Бас гармоньды, гүжілдет, шырқат әнді, жігіттер, жігіттер!

Қыздыр думан базарды!

Қолқалап тұр халайық, халайық,

бас гармоньды

бас гармоньды бас.

Баас гүжілдет, шырқат әнді, жігіттер,

гармоньды, жігіттер!

Рай! Шырқат әнді, жігіттер, шырқа әнге!

Естайдың әні

Естай: а-ау! Базарың мынау құлпырған,

жайнаған жасау әр алуан, «Қоянды» деп

Келгендер, тамаша көріп, қалсын таң. Әнші, күйші

Жинала, домбыра, гармонь ұстаған. Қыздырып беру

базарды, біздерге, міне, осы заң, біздерге, міне,

Осы заң.

Көрсе көзің тойғандай, мынау бір жатқан

Сансыз мал. Қадірін малдың білгендер, мың-мың дап бер де

Алып қал. «берушіге бесеу көп, алушыға

Алтау аз». Ұтылу, ұту шарт емес, саудада болмас

Ұят ар. Ал, жігіттер, биге бас, думан көркі,

Той көркі, нөкерімен базарға,

Ау келгенінше Біржан сал.

Хор: Ал, жігіттер Биге бас, думан көркі, той көркі, нөкерімен базарға,

Келгенінше Біржан саал, Біржан сал!

Би мен хор

Арқаның ақиығы ұшқан самғап, желқабыз,

Жез қарғылы ұлы саңлақ, Қоянды

Базарына келмек Біржан, Көкшетау, Алтай,

Арқа еткен ардақ.

Ха-ля-лай, ха-ля-ля-ля,

Ха-ля-ля-ля-ля-ля-лай!

ля-ля-ляй, ха-ля-ляй, ля-ля-ляй!

Ля-ля-ляй!

Ха-ля-ляй, ха-ля-ля-ля-ля-ля-ляй, ха-ля-ля-ля-ляй, ляй!

Ха-ля-ля-ляй-ляй-ляй, ха-ля-ляй-ля, ха-ля-ля-ля-ляй, ха-ля-ляй!

Бұлбұлы ашылар гүл,

Ха-ля-ляй!

Атар таңның, ақ жүзі арайындай

Таң шолпанның. Қоянды базарына келмек

Сара, кеудесін басу үшін талай

паңның! Ха-ля-ляй, ля-ля-ляй!

Ха-ля-ля-ля, ля-ля-ляй,

Ха-ля-ляй, ля-ля-ляй! Ха-ля-ляй, ха-ля-ля-ля-ляй,

Ха-ля-ля-ля, ля-ля-ляй,

Ха-ля-ля-ля-ляй, ляй! Ха-ля-ля-ля-ляй, ляй, ха-ля-ля-ляй, ха-ля-ля-ля-ляй,

Ха-ля-ляй, ха-ля-ляй,

Ха-ля-ля-ля, ха-ля-ляй! Ха-ля-ля-ля-ляй, ляй, ха-ля-ля-ля,

Ляй,ляй, ха-ля-ля-ля-ля, ля-ля-ля-ля-ляй! Ха-ля-ля, ха-ля-ляй!

Біржан сахнаның арғы жағынан

Базарың құтты болсын, ардақт(ы) елім, ардақт(ы) елім,

Қоянды, Қоянды ту көтерген думан жерім, ау!

Қарқара, сұлу көкшежер шоқтығы, жер шоқтығы.

Сар(ы) арқа, Сар(ы) арқа алтын ана, асқар белім, ау!

Сахнаға Біржан шығады. Біржанның әні

Мөлт еткен көз жасындай күміс көлім,

Күміс көлім, майд(а)ескен, майд(а) ескен

Қоңыр салқын жібек желім, ау

Көкшетау, Оқжетпесті мекендеген,

Мекендеген, Телқара, Телқара елге

атанып өскен жерім, ау!

Хор: жер шоқтығы Көкшетау, тал, қарағай,

Бақшабау бауырыңда сексен көл,

Иісің жұпар аңқид(ы)-ау. Бауырыңда

Сексен көл, иісің жұпар аңқид(ы)-ау!

(Үйден Жанбота, Жиенқұл нөкерлерімен шығады. Олар көрінікті жерге отырып Біржан мен Сараның айтысын тыңдайды.)

Сара: О, халайық, тамаша! Нөкерімен жараса, жетісудың

Бұлбұлы, ақын Сара келеді.

Хор: ақын Сара, сал Біржан, Сар(ы) арқада қос қылаң, екі саңлақ бас қосты,

Көрген жұртта жоқ арман, жоқ арман, жоқ арман

Сара: Арқаның ааты шулы ардагері, шайқасса шықсын былай

Біржан сері, сал Біржан.

Жетісу (а) жел жетпеген саңлағына, ер(е) алмай біразырақ шықсын тері, сал Бір

жан. Ей! салысатын

Жанбота: Ер шекіспей, бекіспес, қағысатын жер осы. Ей! Салысатын

Жанботаның нөкерлері

Ер шекіспей, бекіспес, қағысатын жер осы. Ей! Салысатын

Жанбота:Жер, ағытатын жер, осы жер, аянба, Саражан!

Жер ағытатын жер, осы жер, аянба, Саражан!

Жер, ағытатын жер, осы жер, аянба, Саражан!

Айтыс

БІРЖАН: Саражан, бала жастан

Қыздың өрі, іздесең,

келіп тұрмын Біржан сері.

Әуелі қазақшалап көріселік,

бері кел, жасың

кіші менен гөрі.

Сара: Ежелден (а)

Сен басылған желді көрік, таң қалам

Сәулетіңді сенің көріп, сал Біржан.

өлеңді (а) қолқа қылсаң ағытармын,

ендеше көрісейін қолым беріп,

сал Біржан.

Хор: ер шекіспей, бекіспес, қағысатын жер келді.

Ер шекіспей, бекіспес, қағысатын жеркелді, жер келді, Сара

Жан, сал Біржан, сал Біржан, сал Біржан. Сара, Біржан, Са

Саражан, Саражан!

сал Біржан, сал Біржан, сал Біржан, Сара, Біржан,

Саражан, Саражан!

Ра, Біржан, Сара!

Ра, Біржан, Сара!

Біржан. А-Ау, төскейден жұрт таң қаларжелгеніме,

жеңбесем қуанбаймын келгеніме!

Ақ марал, осы жолы алдырмай кет, Алтайдың душар болдың

Мергеніне. Қыз сөзі батқан сайын жаным

кірер, қарамай қатты сөйле өлгеніме,

ау, ақын Сара!

Сара: Жасың үлкен ей, Біржан,

өзің аға, (ай), қымбаттығың

белгілі білсең баға. Асқақтама,

сал Біржан, құтылмассың бұл тордан.

Терең көлдің қамысты сұқсырымын

ілдірмеймін қаңғырған қаршығаға. Асқақтама,

сал Біржан, құтылмассың бұл тордан.

Хор: ер шекіспей, бекіспес, қағысатын жер келді.

Ер шекіспей, бекіспес, қағысатын жер кел

Сал Біржан! Сал Бір

Сал Біржан, Саражан, Саражан!

Сал Біржан. Сал Бір

Саражан!

Сара, Біржан!

Сара, Біржан!

Біржан: а-ау, сөзімді, Сар(а), отырсың сынай алмай,

айтқаным кетті саған ұнай алмай.

Көзіңді өл(е) өлегнше бір ашпассың,

Мырзаңды Жиенқұлдай құдай алмай.

асқақ ән, адуын сөз, салдық

Сәнің, табиғат берген екен бір басыңа.

қоянды жәрмеңкесін думандаттық, Біржан мен Сара

даус(ы) ай бір қосыла,

бір қосыла!

Бір қосыла!

Сара: Ей, Бір-жан, арындайсың

сөз асыра, бас ұрдым

өнеріңе, кел қасыма.

асқақ ән, адуын сөз, салдық

сәнін, табиғат берген екен бір басыңа.

қоянды жәрмеңкесін думандаттық, Біржан мен Сара

даус(ы) ай бір қосыла,

Хор: Ақын Сара, сал Біржан, Сар(ы) арқада қос қылаң. екі саңлақ үн қосты

Көрген жұртта жоқ арман, жоқ арман, сал Біржан,

Көрген жұртта жоқ арман, жоқ арман, сал Біржан.

Сал Біржан!

Жан, Саражан. Сара, Біржан, Сара, Біржан. қыздыр

Сал Біржан, Сара, Біржан, Сара, Біржан. Қыздыр

Бұл думанды, әнге бас, көрген жұртта жоқ арман. қыздыр

Бұл думанды, әнге бас, бас, бас, бас, жоқ ар

Жанбота: Тоқтат!

Тоқтат! Кесейін бе тіліңді? Жын

Қуған пері, қаңғыбас! Кімге тілің тигіздің? Ел ақтаған алаяқ

Айдармын алысқа, етермін ақ табан.

Біржан: Айдатар деп болыстан, қорқып Біржан саса

алмас. Селт етпес ер жүректі,

өресі жетіп баса алмас.

Жанбота: Тарт тіліңді, тарт тіліңді

Сара: доғар! Қысқарт!