Крыніцазнаўства гісторыі беларусі раздзел 1: Тэарыка-мтадалагічныя праблемы крыніцазнаўства гісторыі Беларусі

ПАНЯЦЦЕ ГІСТАРЫЧНАЙ КРЫНІЦЫ

Гістарычнымі крыніцамі з'яўляюцца ўсе рэшткі мінулага жыцця грамадства. Гэта прадукты дзейнасці людзей у галіне эканомікі, палітыкі, права, культуры, навукі, ідэалогіі, рэлігіі і г.д. Гэта рукапісы і друкаваныя кнігі, прылады працы і прадметы быту, манеты, зброя, фальклор і старажытныя звычаі, помнікі дойлідства і творы мастацтва, элементы старадаўняй мовы і геаграфічныя назвы.

Гістарычная крыніца – гэта аб’ект, які ўтрымлівае інфармацыю пра мінулае жыццё людзей і ўключаны ў працэс навуковага вывучэння.

Гістарычная крыніца – гэта помнік мінулага, які адлюстроўвае развіццё чалавечага грамадства і служыць асновай для яго навуковага вывучэння.

Гістарычная крыніца – адзінства аб’ектыўнага і суб’ектыўнага

ПРАДМЕТ І ЗАДАЧЫ КРЫНІЦАЗНАЎСТВА ГІСТОРЫІ БЕЛАРУСІ.

Прадмет: развіццё асобных відаў пісьмовых крыніц па гісторыі Беларусі ад іх узнікнення да нашага часу

Мэта вывучэння дысцыпліны: азнаямленне і асэнсаванне дакументальнай спадчыны мінулага.

МЭТА ВЫВУЧЭННЯ ДЫСЦЫПЛІНЫ – азнаямленне з асаблівасцямі, класіфікацый, этапамі развіцця розных відаў пісьмовых крыніц па гісторыі Беларусі і з найбольш значнымі пісьмовымі помнікамі.

ЗАДАЧЫ ВЫВУЧЭННЯ ДЫСЦЫПЛІНЫ:

• Даць веды па дысцыпліне

• Выхаванне павагі, але крытычных адносін да гістарычных крыніц

• Фарміраванне умення працаваць з гістарычнай крыніцай

ВЕДЫ, ЯКІЯ ПАВІНЕН НАБЫЦЬ СТУДЭНТ:

• Відавыя асаблівасці пісьмовых крыніц па айчыннай гісторыі

• Класіфікацыя розных відаў пісьмовых крыніц

• Этапы развіцця розных відаў пісьмовых крыніц

• Буйнейшыя пісьмовыя помнікі як крыніцы па гісторыі Беларусі

УМЕННІ І НАВЫКІ, ЯКІЯ ПАВІНЕН НАБЫЦЬ СТУДЭНТ

• Знешняя крытыка крыніц

• Вылучэнне ў гістарычнай крыніцы аб'ектыўнай і суб'ектыўнай інфармацыі

• Ацэнка рэпрэзентатыўнасці гістарычных крыніц

• Праца з публікацыямі дакументаў

• Прымяненне ведаў да напісання курсавых і дыпломных работ

КРЫНІЦАЗНАЎСТВА ГІСТОРЫІ БЕЛАРУСІ Ў СІСТЭМЕ СПЕЦЫЯЛЬНЫХ ГІСТАРЫЧНЫХ ДЫСЦЫПЛІН.

Дапаможныя гістарычныя навукі

Эпіграфіка

Нумізматыка

Генеалогія

Геральдыка

Дыпламатыка

Палеаграфія

Метралогія

Храналогія

Гістарычная геаграфія

і інш.

Крыніцазнаўства вывучае ўсю сукупнасць гістарычных крыніц ва ўсёй паўнаце заключанай ў іх інфармацыі.

КЛАСІФІКАЦЫЯ КРЫНІЦ ПА ГІСТОРЫІ БЕЛАРУСІ. ТЫПЫ І ВІДЫ КРЫНІЦ

Крыніцы, у залежнасці ад спосабу фіксавання (кадзіравання) і захоўвання імі інфармацыі, падзяляюцца 7 тыпаў:

1. Рэчавыя (археалагічныя): будынкі, прылады працы, зброя, посуд і інш., выяўленыя падчас археалагічных раскопак. Рэчавыя крыніцы даюць нам уяўленне аб жыцці і дзейнасці нашых далёкіх продкаў, галоўным чынам, у тыя часы, калі яшчэ не было пісьменнасці.

2. Этнаграфічныя крыніцы: адзенне, хатняя абстаноўка, народнае жыллё, абрады, святы і інш. Характарызуюць жыццё, быт, культуру беларускага народа.

3. Лінгвістычныя крыніцы: старажытныя словы і словазлучэнні ў нашай мове (Напрыклад, тапаніміка, якая з'яўляецца часткай навукі аб мове, расшыфроўвае сэнс і паходжанне геаграфічных назваў, абсалютная большасць якіх уваходзіць каранямі ў сівую даўніну. 3 часам гэтыя назвы трансфармаваліся, іх значэнне стала незразумелым, а часта і загадкавым. Даследуючы гэтыя назвы, тапаніміка рэканструюе часцінкі нашай гісторыі. Прыклад: Ваўкавыск).

4. Вусныя (фальклёрныя) крыніцы: песні, прымаўкі і прыказкі, паданні, легенды. Яны распавядаюць пра адносіны нашых продкаў да прыроды, паміж сабой, з суседзямі, аб барацьбе з чужаземнымі захопнікамі, аб пратэстах супраць прыгнятальнікаў.

5. Пісьмовыя крыніцы перадаюць інфармацыю аб мінулым з дапамогай графічных знакаў (рукапісы і друкаваныя кнігі).

У ХІХ–пачатку ХХ ст. узніклі яшчэ 2 тыпы гістарычных крыніц: фонадакументы і кінафотадакументы. Яны дапамагаюць у вывучэнні, галоўным чынам, апошняга стагоддзя гісторыі.

Асновай гістарычнай навукі з’яўляюцца пісьмовыя крыніцы. Гісторыю апошняга тысячагоддзя, г.зн. з таго часу, калі з’явілася пісьменства, мы вывучаем, галоўным чынам, на пісьмовым крыніцам.

Пісьмовыя крыніцы падзяляюцца на наступныя 8 відаў:

1. дакументы заканадаўства (помнікі права)

2. актавыя крыніцы (дамоўнага характару)

3. матэрыялы справаводства

4. статыстычныя матэрыялы

5. летапісы і хронікі

6. мемуарная літаратура і эпісталярныя крыніцы

7. літаратурныя і публіцыстычныя творы

8. перыядычны друк.

Гэтыя віды згрупаваны ў 2 групы:

1. Дакументальныя крыніцы

1. дакументы заканадаўства (помнікі права)

2. актавыя крыніцы (дамоўнага характару)

3. матэрыялы справаводства

4. статыстычныя матэрыялы

2. Апавядальныя крыніцы:

1. летапісы і хронікі

2. мемуарная літаратура і эпісталярныя крыніцы

3. літаратурныя і публіцыстычныя творы

4. перыядычны друк.

Крыніцазнаўчая эўрыстыка (ад грэч. – адшукваю, адкрываю) выпрацоўвае метады выяўлення крыніц у архівах

Задачы эўрыстыкі – выявіць усе крыніцы па тэме гістарычнага даследавання

Крыніцазнаўчая эўрыстыка

1. Бібліяграфічная эўрыстыка

2. Архіўная эўрыстыка

АРХІВЫ – СХОВІШЧЫ ДАКУМЕНТАЛЬНАЙ ПАМЯЦІ ПА АЙЧЫННАЙ ГІСТОРЫІ. ВЫЯЎЛЕННЕ АРХІЎНЫХ КРЫНІЦ

Ha вечнае захоўванне нашу няпростую гісторыю, веды аб мінулым змясцілі архівы і кнігасховішчы Беларусі, Расіі, Украіны, Літвы і Польшчы, з якімі Беларусь у мінулым звязвалі агульныя дзяржаўныя межы, а таксама іншых краін.

У Беларусі ёсць 2 архівы, у якіх захоўваюцца дакументы ранейшых стагоддзяў: НГАБ і НГАБ у Гродна.

Вялікая частка нашай дакументальнай спадчыны загінула ў час войнаў (асабліва велізарныя страты нанесла апошняя вайна) або ў розныя часы была вывезена за межы Беларусі, пры чым вывезена самавольна. Так нашы дакументальныя каштоўнасці апынуліся ў Польшчы, Расіі, Літве, Германіі, Швецыі, Англіі, ЗША, Ватыкане і інш. Архівы і бібліятэкі іншых краін цяпер не згаджаюцца з імі развітвацца. Найбольшая колькасць дакументаў па гісторыі Беларусі знаходзіцца ў Вільнюсе (ДГА Літвы, ДА Літвы), Санкт-Пецярбургу (РДГА), Маскве (РАСА, ДАРФ, РДВГА), Варшаве (ГАСА, ГАНА) .