4.2. Szyszynka

Szyszynka wydziela melatoninę. Hormon ten może być wydzielany do krwi lub do płynu mózgowo-rdzeniowego. Działa na komórki skóry oraz reguluje wydzielanie hormonów gonadotropowych FSH i LH. Kontroluje w ten sposób dojrzewanie płciowe organizmu. Melatonina jest wydzielana przede wszystkim od wpływem ciemności – wpływa na ośrodki snu i czuwania wywołując u człowieka uczucie senności.

2.3. Tarczyca

Tarczyca składa się z dwóch połączonych ze sobą płatów. Komórki tarczycy wychwytują z osocza krwi jod potrzebny do syntezy hormonów: tyroksyny (czterojodotyroniny, T₄) i trójjodotyroniny (T₃). Hormony tarczycy podwyższają tempo przemiany materii poprzez zwiększanie wchłaniania glukozy w jelicie. Przyspieszają syntezę białek. Kontrolują wzrost organizmu zwiększając wydzielanie somatotropiny oraz pracę serca. Są niezbędne dla prawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego – mają wpływ na rozwój cech psychicznych.

Niedobór hormonów tarczycy u dorosłych powoduje obrzęk śluzakowaty skóry, spowolnienie tempa pracy serca, spowolnienie tempa metabolizmu, apatię, a nawet choroby psychiczne. U dzieci niedobór T₃ i T₄ powoduje zahamowanie wzrostu oraz niedorozwój umysłowy: debilizm, matołectwo, kretynizm.

Nadmiar hormonów tarczycy powoduje chorobę Gravesa-Basedowa, której objawami są: wytrzeszcz gałek ocznych, rozwój wola, pobudliwość, wychudzenie, drżenie mięśni i przyspieszona praca serca.

2.4. Przytarczyce - gruczoły przytarczyczne

Przytarczyce wydzielają kalcytoninę i parahormon, parę hormonów działających antagonistycznie:

1. parathormon (PTH) – reguluje ilość wapnia i fosforu w organizmie. Zwiększa poziom jonów Ca²⁺ we krwi uwalniając go z kości. Zwiększa wchłanianie jonów Ca²⁺ w jelicie oraz w kanalikach nerkowych. Ułatwia wydalanie fosforanów z moczem. Niedobór parathormonu wywołuje tężyczkę – chorobę spowodowaną obniżonym poziomem jonów Ca²⁺ w osoczu krwi. Objawami tężyczki są przykurcz mięśni i nadmierne pobudzenie nerwowe.

2. kalcytoninę – hormon ten jest wytwarzany w komórkach tarczycy, przytarczyc oraz w grasicy. Obniża on poziom jonów Ca²⁺ we krwi, ponieważ ułatwia jego przenikanie z osocza krwi do kości.

2.5. Grasica

Grasica jest narządem zbudowanym z kory i rdzenia, otoczonym torebką łącznotkankową. Grasica powiększa się do 2 roku życia, pozostaje duża do  końca okresu dojrzewania, po czym zmniejsza się. Wydziela tyrozynę i tymulinę – hormony, które kształtują procesy odpornościowe kontrolując rozwój węzłów chłonnych i śledziony oraz proces nabywania kompetencji immunologicznej przez komórki tych narządów. Tymozyna i tymulina kierują procesem różnicowania się i dojrzewania limfocytów T (limfocytopoezą). Wytworzone w grasicy limfocyty zasiedlają pozostałe tkanki i narządy układu limfatycznego. Po tym okresie układ odpornościowy człowieka może sprawnie funkcjonować nawet po usunięciu grasicy.

2.6. Trzustka

Hormony trzustki powstają w wyspach trzustkowych nazywanych też wyspami Langerhansa. Występują tam dwa rodzaje komórek:  i . Wytwarzają one hormony, które kontrolują poziom cukrów w organizmie (rys. XX).

W komórkach typu  wytwarzany jest glukagon, który podnosi poziom glukozy we krwi, ponieważ przyspiesza rozkład glikogenu w wątrobie. Nadmiar glukagonu wywołuje hiperglikemię.

W komórkach typu  jest wytwarzana insulina, która obniża poziom glukozy we krwi, ponieważ ułatwia przemianę glukozy na glikogen w wątrobie. Ponadto insulina pobudza syntezę białek i tłuszczów w wątrobie oraz mięśniach.

Rys. XX. Schemat regulacji wydzielania insuliny i glukagonu (na schemacie nie uwzględniono funkcji podwzgórza)

Niedobór insuliny wywołuje cukrzycę typu 1 nazywaną cukrzycą insulinozależną. Często jest to choroba o podłożu autoagresywnym, która atakuje ludzi młodych. Objawami choroby są:

• hiperglikemia – wzrost stężenia glukozy we krwi ponad normę, która wynosi od 80 do 100 mg%;

• cukromocz – obecność glukozy w moczu;

• kwasica ketonowa wywołana gromadzeniem się kwasów tłuszczowych i związków ketonowych we krwi (w zaawansowanych stadiach choroby);

• zwiększone pragnienie,

• wielomocz i odwodnienie organizmu.

Z czasem zmiany chorobowe pojawiają się także w nerkach, gałkach ocznych i innych narządach organizmu.

Nadmiar insuliny w organizmie obniża poziom glukozy we krwi wywołując hipoglikemię.