1-билет

Тарих (араб сөзі-зерттеу,оқиғалар жөнінде әңгіме) адамзаттың басынан өткен заманалар туралы шежіре шертеді. Адамзат тарихы бірнеше қоғамдық құрылыс сатысынан өткен: 1.Алғашқы қауымдық құрылыс. 2. Құл иеленушілік құрылыс. 3. Феодалдық құрылыс. 4.Капиталистік құрылыс 5. Социалистік құрылыс. ’’Біздің заманымыз -өткен заманның баласы,келер заманның атасы’’деген сөзді Ахмет Байтұрсынов осындай қисынға орай айтқан.’’Тарихы жоқ халық әкесіз-шешесіз бөбек іспеттес.Олар бәрін басынан бастап үйренуге мәжбүр.

28. Бірінші Петр. 1715, шілдесінде И. Д. Бухгольц. 1715, қазанда ,Ямышев көліне, Ямышевск бекініс салды. Бухгольцтің Ом өзенінің 1716,20,мамырда Омбы бекінісінің, Батыс Сібір генерал-губернаторы М. Гагарин Ертіс бойында ,Павел Северский, Василий Чередовты .1717,П.Северскийдің,Железинск,В.Чередовтың,Колбасин.Чередов,Семипалат,Семей,1718,Семей , 1720, И. М. Лихарев,Өскемен.1730,8,кыркүйекте,Уфаға,Әбілқайырдың,Сейіткүл Қойдағүлов,Құлымбет Қоштаев,Анна Иоановнаға. 1731,19,Әбілқайыр,бүкіл қазақ халқына, Ресей қол астына. 1731,30, сәуірінде,А. И. Тевкелев. 1731,10, қазанда,қазақсұлтандары,рубасыларының ,шешім кабылданды.1731,15,желтоқсанда,Тевкелевпен,Ортажүздіңханы, ант беріп, «өзінің мөрін басты».

1734,10,тамызда,Ұлы жүзді,құжатқа кол қойды.

1734,10,маусымда,Анна Иоановна ,Әбілқайырға,Ор өзенінің,хат жолдап, .салатын жерге И. К. Кириллов,А. И. Тевкелевті,Жайық бойынан 14 қамал.1740,Орынбор экспедициясынъң бастығы генерал-лейтенант князь В. А. Урусов Орынборға елшілік тап-сырмамен келіп, 19 тамыз бен 1 кыркүйек аралығында Нұралы, Ералы сұлтандармен, Жәнібек, Бөкенбай жөне Есет батырлармен, кейінірек Орта жүздің ханы Әбілмәмбет жөне Абылай сұлтанмен келіссөздер жүргізді. Оның барысында Кіші жүз бен Орта жүздің 399 өкілі Ресейге қарайтындығы жөніндегі шартқа қол қойды. 1740-1743 жылдардың өзінде ғана Кіші жүзбен Оңтүстік Оралдың жерлері түйісетін манда қазақтардың қоныстарын тарылытқан, көптеген жаңа бекіністер салынды... 1742 жылы тамыз айында Әбілқайыр хан үшінші рет Ресейге бодандығы жөнінде ант берді. Неплюев Кіші жүздің бағындырылуын тездету мақсатында «Қосалкы жоспар» әзірлеп, Сенаттың бекітуіне ұсынды, оны сенат 1744 жылгы 1 наурызда бекітті. Осы жоспарға сәйкес барлық ағымдагы істер И. И. Неплюевтің өзіне жүктелді. Әбілқайыр ханның билігін әлсірету үшін Неплюев қарақалпақтар мен башқұрттарды Кіші жүз қазақтарына айдап салды, сөйтіп ұлтаралық кайшылықты қоздырды.1744 жылы Орынбор губерниясы құрылып, оның бірінші губернаторы болып генерал И. И. Неплюев тағайындалғаннан кейін, онымен Әбілқайыр арасында араздық басталды 1848 жылы 1 тамызда Үлкияк жөне Торғай өзендерінің арасында болған кактығыс кезінде Барақ сүлтан тобының Әбілқайыр ханды өлтірумен аякталды. Кіші жүзде 1749 жылы хан болып Әбілкайырдың баласы Нуралы сұлтан сайланды. XVIII ғасырдың орта кезінде Ресейге Кіші Жүздің біраз бөлігі, Орта жүздің тек аз бөлігі кірді.1742 жылғы 19 казандағы жарлығы бойынша Жайық өзені жағасының камалдар маңында қазақтардың көшіп-қонуына тыйым салындыҚазақ даласында патша өкіметінің отарлау саясаты үш бағытта: біріншіден, гарнизондар мен күшейтілген бекіністі әскери шептер кұрылысын салу, екіншіден, саяси әкімшілік реформалар жасау, үшіншіден, қазақ даласын өзіне біржолата косу, ал Орта Азия хандыктармен сауда-саттықты кеңейту жолымен жүргізілді. Патша үкіметінің қазақ елінің басына төуелділік ноқтасын біржола кигізуі 1822 жылдан 1867 жылга дейін созылды. Патша үкіметінін отаршылдық саясатының екінші кезеңі басталды.. 1744 жылы Орынбор қаласы, 1752 жылы 1764 жылы қазақтардың Ертіске 10 шакырымнан және орыс бекіністеріне 30 шакырымнан жақын жерде көшіп жүруіне тиым салынды. 1815 жылы Орта жүз ішіндегі Уәлидің билігін өлсіретуге тырысып, екінші хан етіп Бөкейді тағайындады. Орта жүздің хандары Бөкей 1817 жылы, Уәлихан 1819 жылы қайтыс болган соң, патша екіметі жаңа хан сайлатпай, Орта жүзді бірнеше әкімшілікке бөлді. Орта жүз жекелеген әкімшіліктерге бөлініп, Омбы қаласының ішкі округтері деп саналды. Округтер болыстарға, болыстар ауылдарга бөлінді. Болысқа бөлудің негізіне рулық емес, территориялық бөліну принципі алынды.. Ауыл старшындары қазақтардан сайланды. Болыстыққа сұлтандар тагайындалып, бұл кызмет шын мәнісінде атадан балаларға мирас болып калдырылып отырды.

1821 жылгы көтеріліс айрыкша тегеурінді болды, оган Түркістан, Шымкент, Әулиеата маңындағы казақ шаруалары катысты. Көтерілісті Тентектөре басқарды, оньщ басшылығымен 12 мыңға жуык көтерілісші шайкасты. Көтерілісшілер Сайрам каласын басып алып, оны өздерінің әскери-стратегиялык тірегіне айналдырды.Олар Қазақстанның оңтүстігі мен Қырғызстан жерін өзіне каратуды көздеді. Ал оңтүстік қазақтары Қазақстанның баска жүздерімен бірге біртұтас елдікті сактап, Ресеймен бірігуге ұмтылды. 1818 жылы Ұлы жүз қазақтары өздерін Ресей кол астына қабылдауын сұрап, патша өкіметімен келіссөз жүргізді. 1819 жылдың 18 каңтарында Сүйін Абылайханов сұлтан өзіне караган 55462 адаммен Ресейге адал болатыны жөнінде ант берді. 1824 жылы I Александр Ұлы жүздің Жетісуда кешіп-конып жүрген 14 сұлтанын (165 мың ер адамы бар) Ресейдің кол астына кабылдауы туралы куәлікке кол койды. 1830 жылы патша Үлы жүздің косылган аудандарын баскару үшін 1848 жылы Батыс-Сібір генерал-губернаторына багынатын үлкен Орданың приставы лауазымы белгіленді. Жетісу өлкесінде 1847 жыл мен 1867 жыл аралығында казак-орыстар түратын 14 станица бекіністері салынды,

55. ХХ ғ 20-30жж Қаз-ғы сауатсыздыкпен курес? Билим жане гылымнын дамуы. РК(б)П-ның Х, ХІ съездері КСРО-дағы мәдени құрылыстың жүзеге асырылуына алғышарттар жасады. 1924ж. сәуір айында ҚазАКСР-інде «Сауатсыздық жойылсын» қоғамы ұйымдастырылды. Ол еңбекшілердің қолдауымен ерікті мүшелік негізінде жұмыс істеді. 1921-27жж. республикада 200 мыңдай адам оқыды. 1928ж. аяғына қарай жалпы республикада сауатты адамдар 25%, қазақтар 10%-дай ғана болды. ҚАКСР басшылғы 1931ж. 15 жастан 50 жасқа дейінгі сауатсыз еңбекші халқына жалпыға бірдей мәндетті б.беруді енгізді. 1936ж. сауатсыздықты жою пункттерінде жарты миллионнан астам адам оқыды. 1939ж. республика халқының сауаттылығы 65%-ға, оның ішінде қазақтардыкі 40%-ға жетті. Алматы, Қарағанды, Орал, Әулиеата, Риддер, Шымкент қалалары мен Қарсақбай, Степняк өнеркәсіпті қоныстары жаппай сауатты аймақтарға айналды.

ЖЭС жағдайында барлық мүмкіндіктерді пайдалан отырып, кеңес үкіметі ағарту ісін дамытуға барынша күш салды. 1926 ж. мамырда республика басшылығы «ҚАКСР бірыңғай мектептерінің жарғысын» қабылдады. 1930-31 оқу жылында – отырықшы аудандарда, 1931ж. көктемінен бастап көшпелі халыө бар аудандарда жалпыға бірдей оқу енгізілді. Оқушылар үшін оқуға қажеттінің барлығын жасады (интернат, шәкіртақы, киім-кешек беру).

Мәден құрылыс үрдісін жеделдетуге ұлттық зиялылар қауымының көптеген қайраткерлері елеулі ықпал жасады. Олар ана тілінде бірегей оқулықтар мен оқу құралдарын жасауға белсене қатысты.

20-жылдарда қазақ мектепетеріне арналған оқулықтар мен оқу әдістемелік әдебиетті жасауға С.Сейфуллин, С.Садуақасов, Ғ. Мүсірепов, М. Дулатов, М. Жолдыбаев, М. Жұмабаев, Қ. Кемеңгеров және басқалар да белсене қатысты. Қазақ тіліндегі оқулықтарды әзірлец мен шығаруды ҚАКСР мем–к баспасы жанындағы құрамына А. Байтұрсынов, Ә. Бөкейханов, С. Садуақасов, Х. Болғанбаев, Ж.Аймауытов енген редакциялық алқа мүшелері ұйымдастырып отырды. Басуға ұсынылған алғашқы кітаптар қатарында Абай өлеңдері мен А. Байтұрсыновтың мысал, жұмбақтар жинақтары болды. Сол кезде Том университетінің студенті болған Қ. Сәтпаев орта мектепке арналған қазақ тіліндегі алғашқы алгебра оқулығын, Бөкейханов география оқулығын құрастырды.

Білім беру ісіне 1931-32 жж. аштық кері әсерін тигізді. Соғыс қарсаңында мұғалімдер саны 44 мыңнан асып түсті.

1928ж. Қ-нда тұңғыш педагогика институты ашылды. 1931-32 жж. Орал және Қызылорда пединституттары ашылды. 1925-32жж. ішінде педтехникумдар саны 14-тен 29-ға жетіп, оларда 4821 оқушы оқыды. 1931ж. наурызында Алматы медицина институты, 1934 ж. ҚазМУ ашылды. Оралда, Семейде, Петропавлда, Ақтөбеде, Қарағандыда, Қостанайда мұғалімдер институты ашылды. ҰОС қарасаңында Қ-нда 20 ЖОО, 118 орта арнаулы оқу орны жұмыс істеп, оларда 40 мыңдай адам оқыды. Орта оқу орындары кен, қаржы, мұнай, ауыл шаруашылық техникумдары болды.

20-30 жж. – Қ-н ғылымының қалыптасқан кезеңі. Қ-нды зерттеу қоғамы (1920ж.құрылған) өлкенің тарихын, географиясын, этнографиясын, экономикасын зерттеудің және жаратылыстану ғылымының орталығы болды. Қоғамның жұмыстарына Асфендияров, Затаевич, Диваев, Жұбанов, Байтұрсынов, Аймауытов, Жолдыбаев, Чулошников, Якубовский белсене қатысты.

КСРО ҒА-ның кешенді эскпедициялары бүкіл Қ-н тер-нда статистикалық-экономикалық, топырақ-ботаникалық, геологиялық, археологиялық және т.б. көптеген зертеулер жүргізді.

Бұл жылдардағы мәлени мұра арсында қазақ әдебиеті ерекше орын алды. Оның бастауында Сейфуллин, Байтұрсынов, Аймауытов, Дулатов, Жұмабаев, Майлин, Жансүгіров, Мұқанов, Мүсірепов тұрды.

1913ж. М.Жұмабаевтың «Шолпан» атты жинағы шықты. Мағжанның эпикалық мазмұнда жазылған «Батыр Баян», «Ертегі», «Қойлыбайдың қобызы», «Жүсіпхан» атты дастандарында халқымыздың т-хындағы белесті оқиғалар, біртуар қайраткерлер жырланды. Сейфуллиннің «Көкшетау», Мұқановтың «Сұлушаш», И.Байзақовтың «Құралай сұлу» сияқты үздік шығармалары қазақ кеңестік әдебиеіне қосылды. Сейфуллиннің «Тар жол, тайғақ кешу» романы қазақтардың 1916 ж. көтеріліске, Қазан төңкерісіне, азамат соғысына қатысуларын, осыған байланысты оқиғаларды сипаттайды. Қазақ прозасы Б.Майлиннің «Қартқожа», Аймауытовтың «Қартқожа», С. Мұқановтың «Жұмбақ жалау», С. Ерубаевтың «Менің құрдастарым», Ғ. Мұстафиннің «Өмір және өлім» сияқты көркем шығармаларымен толықты.

Қазақ драматургиясы жанрында да зор табыстарға қол жетті. Әуезовтың «Айман-Шолпан», «Түнгі сарын», Б.Майлиннің «Жалбыр», Ғ. Мүсіреповтың «Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш-Баян Сұлу», Ж. Аймауытовтың «Мансапқорлар», «Ел қорғаны» жіне т.б. дүниеге келді.

М. Әуезов театр саласын дамытты. Затаевич 1925ж. «Қазақ халқының 1000 әні», 1931ж. «Қазақ халқының 500 әні мен күйі» деген жинақтиар жариялады. 20-жылдардың ортасында Әміре Қашаубаев өзінің бұлбұл дауысымен бүкіл Еуропаны таңғалтты.

1926 ж. қаңтар айында Қызылордада тұңғыш кәсіби театр ашылды. 1933ж. Алматыда ұйғыр, 1937ж. Қызылордада корей театры ашылды.

30 жылдары «Востоккино» тресінің Аламты бөлімшесі көптеген деректі фильмдер түсіріп, 1938 ж. «Амангелдні» тсірді.

1934 ж. қазақ мем-к музыка театры ашылды. «Айман-Шолпан» алғашқы қойылым болды. 1934ж. Құрманғазы оркестрі құрылды. 1934ж. қазақ филормониясы құрылды.

Хлудов пен Қастеев қазақтың бейнелеу өнерін өрге сүйреді. Бұл кезде көптеген м-т үйлері, кітапханалар, клубтар ашылды

2-билет

2 Қазақ-н тас дәуірінде. Қазақс-н аумағындағы ежелгі адамдар іздері ерте палеолит (б.з.д 800-140мың ж) кезеңіне жатады. 1958 жылы археолог Х.Алпысбаев Қаратау жотасынан (Орт.Қаз-н) көптеген тұрақтар тапты. Ерте тас дәуірі. Ерекшеліктері: Алғашқы адамдардың тас еңбек құралдарын жасай білуі,аң аулау,терімшілікпен айналысуы, тобыр болып бірігуі,сүйектен еңбек құралдарын жасауы нәт-де бөлектенуі.Климаттың жылы және құрғақ болуы. Ерте тас дәуір-де тас құралдар жасау тәсілі-жарып түсіру техникасы , малтатас мәдениеті д.а Орта тас дәуірі.- ( б.з.д 140-40 мың ж) ежелгі адамдар оңт-те Қаратау жотасынан, солтүстікке Есіл өзенінің орта ағысынан, шығыста Ертіс өзенінің жоғарғы ағысына дейінгі аралықты мекендей бастады.Осы кезеңде тас өңдеу әдісі жетілдіріле түсті. Еңбек құралдарын дөңгелек тастан нуклеус жасау кең тарады: өзектастың шетінен ортасына қарай жару арқ. Тас жарықшақтарын алу. Ерекшелік-і: от алуды үйрену,алғашқы діни сенімнің қалыптасуы,аналық рулық қоғамның белгілерінің байқала бастауы, неандрталь адамның пайда болуы.Кейінгі тас дәуірі.-(б.б 35-30мың ж,12-10 мың ж аралығы)Бұл адамзаттың кең тарап қоныстанған және нәсілдер мен нәсілдік топтардың құрылған кезеңі. Ерекшілік-і: қазіргі адамға ұқсас кроманьондықтың қалыптасуы,жеңіл найза,ілмекті сүңгі жасап,баспана сала білді,өнер мен діни сенім дамыды,аналық рулық қауым белгілері орнай бастады. Мезолит дәуірі..бұл кезең зерттелген,сондықтан Қаза-н жерінен табылған ескерткіштер де сирек.Ерекшк-і: климат жылынып,мұз еруі басталды,ірі жануарлар азайып,кішігірім аң-құстар пайда болды,жебелі садақ,бумеранг, балық аулау құралдары,қайық шықты,дәнді дақылдарды өсіруге қадам жасалып, жануарлар қолға үйрете бастады.Садақ пен бумеранг ойлап табылды. Неолит дәуірі.бұл кезеңде эконом-қ және қоғамдық өрлеу басталды:Жабайы жануарлардаы қолға үйрету, жер өңдеудің қарапайым түрімен айналысу,шарушылық еңбек қалыптасып,өнім өндіру. Ғылымда бұл құбылыс неолит төңкерісі д.а. Ерекше-і: жерді өңдеу,мал шаруашылығымен айналысу, қыш ыдыс жасау , тігін тігу,кен өндіру. Алғашқы тобыр төменгі палеолиттің ертеректегі екі басқышына-шелльге дейінгі және шелль кезеңдеріне сәйкес келеді. Ашель заманында жаңа әлеуметтік организм-алғашқы қауымға қажетті алғышарттар біртіндеп толысып жетіле бастайды.Мустье дәуірінде олар дүниежүзі мәдениетінің қазыналы қорына қосылды

29.Абылай ханның мемлекеттік қызметі. Абылай ханның 18ғ 2-ші жартысындағы ішкі және сыртқы саясаты.

Қ-нның тәуелсіздік үшін күресіндегі Абылайдың тарихи орны.

Абылай – Орта жүз сұлтаны Уәлидің ұлы, Түркістан билеушісі болған Абылайдың (қанішер) немересі.

13 жасында А-йдың ішкі тартыстарда әкесі қайтыс болады. ол ерте өмірге араласып, батырлығымен, ақылымен көзге түседі. Он бес жасынан бастап сыртқы жауларға қарсы соғыстарға қатысады. А. қ-қтардың негізгі жауы жоңғалар екенін түсінгендіктен, ресейлік бағытты ұстанады. 1748 жылы Орта жүз ханы Әбілмәмбет пен А. Сұлтан Ресейге бағыну туралы ант қабылдайды. Бірақ орта жүздің көбі тәуелсіз болды. Соған қарамастан біраз сұрақтар шешілді: қазақ-орыс сауда қатынастары кеңейіп, орыс керуендерінің қауіпсіздіктері қамтамасыз етілді.

А. Жоң,ар хандығының әскери қуатын айтарлықтай әлсіретті. Көреген саясаткер ретінде ортаазия хандықтарының жаугершілік әрекеттерін ауыздықтап отырды. Қытайлықтар жоңғарларды жойғаннан кейін қ-қтар үшін шығыстан қауіп сейілді. Қ-қ хандығына жаңа - Маньчжур-Цинь империясы тарапынан қауіп төнгендіктен, А. 1756 ж. Қытайға да бодан болуға келісті.

Жоңғар және цинь басқыншыларына қарсы күресте қазақ қоғамын біріктіруде А-йдың рөлі зор. А. Қазақ жерлерінің территориялық бірлігін қайта жаңғыртты. А-йдың басты мақсаты – қос бодандық арқылы қ-қтардың тәуелсіздігін сақтау болды.

Дипломатиялық құралдарды ақылмен қолдана отырып, А. Тарбағатай, Алтай және Зайсан көлінің шығысындағы жерлерді қайтаруға күш салды. Ол келіспеушіліктерді бейбіт жолмен шешуге тырысып отырды. Қ-қтар Қашғариямен, Яркентпен сауда байланыстарын жөндеп, орыс көпестерімен саудада делдал болып отырды.

XVIII ғ-рдың 70-жылдары Ходжент билеушілеріне бір қатар соққылар берді. Ташкент қ-қтарға алым төлеп тұрды. Түркістан, Созақ А-йдың қоластына көшті.

1771 ж. Әбілмәмбет хан өлген соң А. үш жүздің ханы болып көтерілді. Бірақ Ресей оны тек Орта жүздің ханы ғана қылып бекітті (1778 ж. 24 мамыр). А. басқаруды ұрпақтарының арасында бөліп (30 ұлы, 40 қызы болған), хандықты басқаруда бірқатар өзгерістер жасады. Басқару формасы дара хандық билік болды, ал ұлыстарды ханның жақын сұлтандары басқарды. А. сот істерін қарауда билерге шектеу қойды, қуатты әскер құрды, егін шар-ғының дамуын қолдады.

Қазақ халқының мәдени және рухани м-тінің дамуына көп жағдай жасады. Әсіресе қ-қ халық музыкасына ерекше көңіл бөліп, өкінішке орай бізге дейін сақталмаған бірнеше күйлер шығарды.

1781 ж. күзде өмірден өтіп, Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауи кесенесінде жерленген.

1771 ж Абылай жалпы қазақтың ханы болып сайланды. Ол ең алдымен ішкі саяси жағдайды нығайту мақсатында іс-әрекеттер жүргізді. Биліктің орталықтандыруын нығайтуға ұмтылды. Абылай жүздер мен үлкен бірлестіктерді басқаруды өз балаларына тапсырды. Сонымен қатар, ханның рөлі де арттырылды. Абылай хан қылмыскерлерді өлім жазасына кесуге үкім шығару құқығын өзі алды. Билер кеңесі мен рубасы- ақсақалдар съезінің құқықтары біраз шектелді. Ішкі саяси мәселелерді шешуде Абылай ханның халық арасындағы беделінің өте жоғары болуы да өзіндік әсер етті. Абылайдың сыртқы саясатыда икемділігімен және ымырышылдығымен сипатталды. Оның Ресей мен Қытай сияқты күшті мемлекеттері мен қарым-қатынасының Орта Азия мемлекеттерімен қатынастарынан айырмашылығы болды. Отаршыл империялардың күш-қуатын түсінген хан, бір жағынан, Ресей протекторатын танудан бас тартпай, екінші жағынан, өз иеліктерінде екі державаның да ықпалының күшеюіне жол бермеуге тырысты. Абылайдың күш салуы арқасында Ташкент, Сайрам, Созақ,Шымкент қалалары қазақтарға қайтарылды. Сонымен Абылай ханның 18 ғ 70-шы жылдарындағы сыртқы саясаты Қазақ мемлекетінің бірлігін уақытша қалпына келтіруге, оның халықаралық аренадағы жағдайының нығаюына жеткізді. Абылай мұсылманша жақсы сауатты болды, оқып, жаза білді. Ол сирек кездесетін саясатшы, тамаша қолбасшы және дипломат болды. 1781 ж Абылай Ташкенттен Түркістанға келе жатқанда дүние салып, Қожа Ахмет Йассауи кесенесіне жерленді. Абылай қайтыс болғаннан кейін Ресейдің Орта жүз жеріне неғұрлым белсенді түрде енуіне жағдай жасалды. Абылай хан Қазақ хандығын ақыл парасатымен біріктірді. Қытай мен сауда-қатынастарының кеңеюі байқалды. Ресеймен сауда- қатынастары өте жоғары дамыды. Абылай Түркістанда орныққаннан кейін өз халқының пайдасына алым-салымдарды төлеткізіп, Қоқан бектерінің шапқыншылығынан қорғайтын «хан қорғаны» сынды атақты бекініс салғызды. 1745 ж көктемде Қалдан- Цареннің әскері Зайсан көлінің өңіріне кірді. Бұл мәліметті қабылдаған Абылай оларға қарсы Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай,Жәнібек батырлар басқарған үш түмен әскерін жіберді. Жаудан қазақ жерін толығымен азат ету міндеті тұрды. Жоңғарларға қарсы шешуші күрес аяқталуға жақындады. Аягөз өзені мен Қалмақ Толағай маңындағы шайқаста қазақтар жеңіске жетті. Абылай Пекинге елшілік жіберді. Абылайдың Қытай қамқорлығы орнатылды. Формалді түрде Ресейдің де, Қытайдың да қамқорлығын мойындап шын мәнәсінде ол Орта жүздің тәуелсіз билеушісі болды. Ұлы және кіші жүз билеушілері де Қытайға елшіліктерін жіберіп, өз елі мен жерлерін Цинь патшалығының шапқыншылығынан сақтады. 1762 ж қарақалпақтарға жорық жасап, Ұлы жүздің руларына және қоңыраттарға бұрығы заманнан қазақ жерлері болып табылатын жайылымдарды пайдалануға мүмкіншілік берді. 1765 ж Абылай Қоқанға қарсы және қоқандықтың қарамағындағы қырғыздарға қарсы әскерін жіберді. 1770 ж өткен Жайлау шайқасының нәтижесінде қырғыздар жеңіліске ұшырады. Петербургке Абылайдың елшілігі келіп, 1740 ж берілген шарт қайта бекітілді. Бірақ Абылайдың өзі келген жоқ. Абылай екі мемлекетке де бірдей екі жақтың қамқорлығында болу саясатын жалғастырып, кезекті елшілігін Пекинге де жіберді. Абылайдың қазақ халқының арасындағы беделі 1771 ж, оны Хан ретінде сайлағаннан кейін, едәуір өсті.

56 1928ж. Қ-нда тұңғыш педагогика институты ашылды. 1931-32 жж. Орал және Қызылорда пединституттары ашылды. 1925-32жж. ішінде педтехникумдар саны 14-тен 29-ға жетіп, оларда 4821 оқушы оқыды. 1931ж. наурызында Алматы медицина институты, 1934 ж. ҚазМУ ашылды. Оралда, Семейде, Петропавлда, Ақтөбеде, Қарағандыда, Қостанайда мұғалімдер институты ашылды. ҰОС қарасаңында Қ-нда 20 ЖОО, 118 орта арнаулы оқу орны жұмыс істеп, оларда 40 мыңдай адам оқыды. Орта оқу орындары кен, қаржы, мұнай, ауыл шаруашылық техникумдары болды.

20-30 жж. – Қ-н ғылымының қалыптасқан кезеңі. Қ-нды зерттеу қоғамы (1920ж.құрылған) өлкенің тарихын, географиясын, этнографиясын, экономикасын зерттеудің және жаратылыстану ғылымының орталығы болды. Қоғамның жұмыстарына Асфендияров, Затаевич, Диваев, Жұбанов, Байтұрсынов, Аймауытов, Жолдыбаев, Чулошников, Якубовский белсене қатысты.

КСРО ҒА-ның кешенді эскпедициялары бүкіл Қ-н тер-нда статистикалық-экономикалық, топырақ-ботаникалық, геологиялық, археологиялық және т.б. көптеген зертеулер жүргізді.

Бұл жылдардағы мәлени мұра арсында қазақ әдебиеті ерекше орын алды. Оның бастауында Сейфуллин, Байтұрсынов, Аймауытов, Дулатов, Жұмабаев, Майлин, Жансүгіров, Мұқанов, Мүсірепов тұрды.

1913ж. М.Жұмабаевтың «Шолпан» атты жинағы шықты. Мағжанның эпикалық мазмұнда жазылған «Батыр Баян», «Ертегі», «Қойлыбайдың қобызы», «Жүсіпхан» атты дастандарында халқымыздың т-хындағы белесті оқиғалар, біртуар қайраткерлер жырланды. Сейфуллиннің «Көкшетау», Мұқановтың «Сұлушаш», И.Байзақовтың «Құралай сұлу» сияқты үздік шығармалары қазақ кеңестік әдебиеіне қосылды. Сейфуллиннің «Тар жол, тайғақ кешу» романы қазақтардың 1916 ж. көтеріліске, Қазан төңкерісіне, азамат соғысына қатысуларын, осыған байланысты оқиғаларды сипаттайды. Қазақ прозасы Б.Майлиннің «Қартқожа», Аймауытовтың «Қартқожа», С. Мұқановтың «Жұмбақ жалау», С. Ерубаевтың «Менің құрдастарым», Ғ. Мұстафиннің «Өмір және өлім» сияқты көркем шығармаларымен толықты.

Қазақ драматургиясы жанрында да зор табыстарға қол жетті. Әуезовтың «Айман-Шолпан», «Түнгі сарын», Б.Майлиннің «Жалбыр», Ғ. Мүсіреповтың «Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш-Баян Сұлу», Ж. Аймауытовтың «Мансапқорлар», «Ел қорғаны» жіне т.б. дүниеге келді.

М. Әуезов театр саласын дамытты. Затаевич 1925ж. «Қазақ халқының 1000 әні», 1931ж. «Қазақ халқының 500 әні мен күйі» деген жинақтиар жариялады. 20-жылдардың ортасында Әміре Қашаубаев өзінің бұлбұл дауысымен бүкіл Еуропаны таңғалтты.

1926 ж. қаңтар айында Қызылордада тұңғыш кәсіби театр ашылды. 1933ж. Алматыда ұйғыр, 1937ж. Қызылордада корей театры ашылды.

30 жылдары «Востоккино» тресінің Аламты бөлімшесі көптеген деректі фильмдер түсіріп, 1938 ж. «Амангелдні» тсірді.

1934 ж. қазақ мем-к музыка театры ашылды. «Айман-Шолпан» алғашқы қойылым болды. 1934ж. Құрманғазы оркестрі құрылды. 1934ж. қазақ филормониясы құрылды.

Хлудов пен Қастеев қазақтың бейнелеу өнерін өрге сүйреді. Бұл кезде көптеген м-т үйлері, кітапханалар, клубтар ашылды.

3-билет

3 Қазақстан қола дәуірінде .Андронов және Бейғазы Дәндыбай мәдениеті. Біздің заманымыздан бұрынғы екі мың жылдықта мал және егіншілік шаруашылығымен қоса металл өңдеу кәсібі дами бастады.Мұның өзі Қазақстан жеріндегі әлеуметтік-экономикалық жағдайларды өзгертуге жол ашты.Мал өсіруші тайпалар ірі және қуатты бірлестіктер құрды. Қару енді жабайы аңдарды аулау үшін ғана емес,сонымен қатар тайпалардың соқтығыстарында да жиі қолданылды,қару жасау бірте-бірте металл өңдеудің дербес саласына айналды. Б.з.б.2 мың жылдықтың ортасында Қазақстан тайпалары қола заттарын жасауды меңгерген. Қола-әр түрлі өлшемдегі мыс пен қалайының, кейде сүрменің күшаланың, қорғасынның қорытпасы. Мал өсіруге мықтап көңіл бөлген. Сөйтіп, Б.з.б 2 мың жылдықтың аяғында-1 мың жылдықтың басында дала халықтары шаруашылықтың жаңа түрі-көшпелі мал шаруашылығына ауысады. Қола дәуіріндегі экономикалық басты екі бағыттағы: мал шаруашылығы мен металл өңдеу кәсібінің тез дамуы, ең алдымен еркектердің еңбегін қажет етті. Мұның өзі қоғамда еркектер рөлінің күшеюіне әкелді. Сөйтіп, аналық рудың орнына аталық ру пайда болды. Қоғамдық өмірдегі ірі өзгерістер өндірістік күштердің өсуіне, қоғамдық еңбектің мамандануына, патриархаттық қатынастың дамуына байланысты еді. Жеке отбасылар бөлініп оқшауланды, меншік ұлғайып кеңейді, рулық қауым ішінде мүлік теңсіздігі көрініс бере бастады. Қола дәуірінде Сібірдің, Қазақстанның және Орта Азияның кең-байтақ далаларын тегі және тарихи тағдырының ортақтығы жағынан туыс тайпалар мекендеді. Олар қалдырған ескерткіштердің табылған жері: Сібірдегі Ачинск қаласы маңындағы Андронов селосының атымен ғылымда шартты түрде «Андронов мәдениеті» деп аталды.Андронов мәдениетінің негізгі орталықтарының бірі- Қазақстан жері. Архиологиялық деректерге қарағанда, Андронов мәдениеті дәуірінде халықтың басым көпшілігі отырықшылықта өмір сүрген. Өзендердің, көлдердің жағасындағы жайылымы мол жерлерге орналасқан рулық-патриархаттық отбасылардың үйлері мен үлкен жертөлелері болған. Олардың жанаынан әр түрлі шаруашылық жайлар мен мал қамайтын орындар салынған. Өйткені, бұл кезде мал бағу кәсібі басымырақ еді. Тайпалар малшылық-егіншілік пен аралас шұғылданды. Андронов мәдениеті дәуірінде адамдар металдан еңбек құралдарын, қарулар және сәндік заттар жасауды жақсы білген. Андронов мәдениетінің алғашқы ескерткіштерін 1914 ж А.Я.Тугаринов ашты. Андронов мәдениеті қола дәуірінің алғашқы кезеңін Б.з.б 15-10 ғ түгелдей қамтиды. Беғазы -Дәндібай мәдениеті Атасу өзенінен Ертіске дейінгі байтақ даладан табылған көптеген ескерткіштерімен сипатталынады. Олардың қатарына Ақсу-Аюлы -2, Ортау-2, Байбала-2, Бесоба, Бұғылы-3 кешендері жатады. Бұл ескерткіштерге тән нәрсе, бір жағынан, Андроновтық дәстүрлердің сақталуы, екінші жағынан, мәдениеттің жаңа элементтерінің, тұрпаты ерекше бәйіттік тамдардың, жатаған, домалақ ыдыстардың пайда болуы. Беғазы мәдениеті жерінде жерленгендерден мүлік теңсіздігінің болғанын да байқаймыз. Қазақстан жерінде мал шаруашылығымен қатар неолит дәуірінен бастап егіншілік дамыған. Мәселе, Усть-Нарым қонысында табылған қыстырма орақтар егіншіліктің болғанын көрсетеді. Тастан астық үгетін құралдар: астық түйгіштер, тоқпашалар, келілер, келсаптар жасалған. Әр түрлі рудаларды өндіру, тас пен сүйекті пайдалану аса маңызды рөл атқарған. Б.з.б 1 мың жылдықтың басында андроновшылар отырықшы болған, мал үй іргесінде жайылған. Қоныстарды мекендеушілерде керамика ыдыстарын жасау кеңінен дамыған. Оның бәрі шаруашылық пен тұрмыста пайдалануға арналды. Ыдыстарға әшекейлеп өрнек салынған. Мал шаруашылығының қарқынды дамуы қоғамдық алғашқы ірі еңбек бөлісін туғызды, басқалардан өз алдына бақташылар бөлініп шықты. Отбасылық қауым отбасылық-өндірістік ұжым болды. Қола дәуірінің соңғы кезкңінде рудың ыдырауы және одан жеке отбасылар шаруашылығының бөлініп шығуы нәтижесінде үйлердің пошымы өзгерген. Адамдардың тұрмысы мен әл-ауқаты түгелдей табиғатқа тәуелді болғандықтан, олар табиғат күшін киелі рух деп білген. Бұл күштер ең алдымен су,күн, от, жануарлар мен өсімдіктер дүниесі еді. Қола дәуірінің тайпалары ата-бабаларына сиынған және о дүниеге сенген. Қола дәуірінде күнге, отқа, суға, айға, жұлдыздарға және қорғаушы рухтарға арнап құрбан шалу ғадеті де болған.

30Қазақ-ң С.Датұлы баст.көтерілісі.Игельстром реформасы. Көтерілістің басты қозғаушы күші қарапайым көшпенділер болды. Сонымен қатар азаттық қозғалысқа патша өкіметінің қысымына шыдамаған би, старшын және батырлар қатынасты. Көтерілістің басты мақсаты- ғасырлар бойы Кіші жүз жерінде қалыптасқан жерді пайдалану жүйесін қалпына келтіру, Орал қазақ-орыс әскерінің қазақ жерлерін басып алуын тоқтату, Нұралы хан мен оның сарайындағы ақсүйектердің озбырлығына шек қою еді. Көтеріліс басында Кіші жүздің Байбақты руынан шыққан Сырым батыр (1742-1802ж) тұрды. 1783 ж бұл көтеріліс басталғанда- Сырым ақыл тоқтатқан, орнықты,елге өзін танытқан, сөзін тыңдатқан беделі зор адам болған. Батыс Қазақстанда ұлт-азаттық көтерілісі басталған кезде Сырым Байбақты руының старшыны болатын. 1783 ж көктемінде қазақтардың Орал бекінісі желісіне шабуылы басталды. Қазақ жасақтары Харитоновтың отрядына табанды қарсылық көрсетті, бірақ ол сәтсіздікпен аяқталды. 1783 ж тамыз айында әскери шайқастардың бірінде Сырым Орал қазақ-орыс жазалаушы отрядтың қолына түседі. Бірақ 1784 ж көктемде оның Нұралы хан 70 жылқы,350 сом күміс ақша беріп, босатып алуға мәжбүр болды.1784ж мамыр айында Сырым Датов орал қазақтарымен кескілескен ұрыстар жүргізді. Қараша айында Датовтың жасағында 1000-дай адам болды. 1785 ж көктемде қазақ даласына патша өкіметінің жазалаушы әскерлерінің шыққанын естіп, Сырым оларға тойтарыс беру үшін 2700 адамнан жасақ құрады. Оған 3,5 мың адамы бар Барақ пен Тіленшінің шоғыры қосылды. Оларды шекара бойына қалдырып, Сырым бес жүз жігітімен Сахарный бекінісіне шабуыл жасады.Бірақ оның жақындап келгенін білген казактар алдын-ала зеңбіректен оқ атып қарсы алды.Тұтқиылдан тиісемін деп келген Сырым бекіністі ала алмады.Ол жазалаушы шоғырлардың қимыл-қозғалысын бағып , жақын жердегі казактардың бекінісі мен шағын топтарына шабуыл жасап,берекетін кетіреді. Нұралының Сырымға қарсы әрекеті халықты жирендіріп,Сырымның беделі күшейе түсті. 1785 ж Орынбордан патша генералы Смирнов,Орал қаласынан Жайық атамандары Колпаков пен Пономарев бастаған әскер шоғырлары шығып,Сырым жасақтарын құртпақшы, көтерілісті баспақшы болды. Олар қазақ ауылдарын тонап, жазықсыз адамдарды тұтқындап елді зар илетті. Орынбор өлкесінің билеушісі Игельстром арқылы старшындармен кеңесіп,оның ішінде Сырым батырмен пікірлесіп,хандық тәртіпті жоюды ұйғарады.Cырым бұл шараны қолдады. Сырымды алдап-сулап бауырына тартуды көздеген патша әкімдері оны 12 ата Байұлы руларының аға старшыны етіп тағайындыды. Ол жергілікті старшындардың жыл сайын съез-мәслихатын өткізіп, онда халық мүддесіне қатысы бар мәселелерді талқылады. Қыркүйек айында Сырым жасақтары Елек қамалына шабуыл жасады.Бірақ ол сәтсіздікпен аяқталды. Көтерілісшілерді жазалау үшін Орал қазақ-орыс әскерінің атаманы Донсков жазалау тобын ұйымдастырды.1797 ж күзінде полковник Скворкин бастаған әскери топ Сырымды қудалауды күшейтті. Жазалаушыларға ханның туыстары,соның ішінде Бөкей сұлтан басқарған жасақтар қосылды. Алайда, Сырым жасақтарының Ойыл өзені бойына көшіп кетуі жазалаушылардың жоспарын іске асырмады. Оған Скворкин тобына қосылған қазақ старшындарының көпшілігінің өз жақтастарымен ауылдарына тарап кетуі де себеп болды. Сөйтіп, жазалаушылардың тағы да бір қимылы сәтсіздікке ұшырады. Жеңілу себебі: Қазақ феодадары мен старшындық топтар арсындағы алауыздық; руаралық қайшылықтар; көтерісші-ң нашар ұйымдасуы; қару-жарақ-ң аздығы;Сырымның көтер-ң әр кезеңінде мақсаттарын өзгертуі.Тарихи маңызы:Еділдің шығ-дағы ірі халықтық сипаттағы қозғалыс;руаралық қайшылықтардың басты мақсатқа жетуде зор кедергі болатынын дәлелдеді.Патша үкіметінің отарлау саясаты-ң түпкі мақсаты ең шұрайлы Жайық өңірін басып алу екендігін дәлелдеді;Қазақ өлкесіндегі ең ұзақ көтеріліс болып,14 ж созылды. Кіші жүздегі қайшылықты бақылап отырған барон О.А.Игельстром хандық билікті жойып,отарлауды тездетуді және әкімшілік билеуді іске асыруды ойластырған жоба ұсынды.Игельстром реформасы: Генерал-губернатор→шекаралық сот (патша чиновниктері,жергілікті шонжарлар)→Ауылдық буындар.П.Екатерина бұл жобаны бекітті

57 . Ұлы Отан соғысы басталуы сипаты. Қаз-н фашизм жоспарларында. Майдандағы ерліктер. Депортация немесе халықты зорлықпен көшіру-біздің елдің ең қайғылы беттерінің бірі болып табылады. Депортациямен байланысты оқиғалар жылы жабылды. Депортация соғыс алдында басталды. 1937 жылы Қ-н мен Орта Азияға корей халқы қоныс аударылды. Қоныс аударушылар Алматы облысы, Оңтүстік Қ-н, Ақтөбе облысы, Солтүстік Қ-н облысы, Қарағанда , Қостанай, Батыс Қ-н облысына қоныстандырылды. Бұл уақытта КСРО-ныңң оңтүстік шекараларынан Қ-нға курдтар, армяндар, түріктер жер аударылды. 1940-41 жылдары поляктар жер аударылды. Ұлы Отан соғысы басталғаннан кейін 1941 жылы 28 тамызда «Поволжье ауданында орналасқан немістерді қоныс аудару » туралы жарғы шықты. Жаңа жерге орналастыру үшін жер жыртуы мол аудандар, Новосібір және Омбы облыстары, Алтай өлкесі, Қ-н және басқа да республиканың жерлері бөлініп берілді. Міндетті түрде қоныстандырлыған жерде қашу үшін 20 жыл айдаудағы жұмсы берілетін болды. Немістердің қоныстану ерекшелігінің бірі мекен-жайлары ауылдық жерлер болған. Поволжьеде 1918 жылы Поволжьенің неістердің еңбек коммунасы құрылды, 1924 жылы Поволжье немістерінің автономды ССР-ге айналды. 1941 жылы ол таратылды. 1991 жылы 26 сәуірде «Қуғынға ұшыраған халықтарды ақтау туралы», 1991 жылы 18 қазанда «Саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы» заңдар қабылданған. 1944 жылы мамырда Мемлекеттік қорғаныс комитеті түбектен қырым татарларын жер аудару туралы қаулы қабылдады. Шешім бұл халықтардың фашисттік оккупанттармен қызметтестікпен мотивацияланды. 1943-44 жылдары Қ-нға Солтүстік Кавказ өкілдері жер аударылды: қалмық, балкарлықтар, чечендер, ингуш, карачай, түрік-месхетиндер. Омбы облысы, Новосібір облысы, Алтай аймағы, Красноярск аймағына қоныстандырылды. Солтүстік кавказ халықтары Сібір, Қ-н, Орта Азия, Оралдағы жұмыстарға жіберілді. Қарашайлар Оңтүстік Қ-н, Жамбыл облысына қоныстандырылды. Шешен, ингуштер Алматы, Қостанай, қарағанды, Ақмола, Солтүстік қ-н, Жамбыл, Оңтүстік қзақстан, семей облысына орналасты. Жер аударушылардың тағдыры қайғылы болды. Әйел, балалар, ақсақалдардың көп саны жолда қайтыс болды. Жаңадан қоныс аударушыларды басқа климаттық жағдай күтті.Қ-н территориясына қоныс аударғандар арнайы қоныс аударғандар статусында болды. Еңбекке бнйімді арнайы жер аударғандар қоғамдық жұмыс еңбегімен айналысуға міндетті болды.1942 жылы қаңтарда мысалы, немістер 15 жастан 55 жасқа дейін соғыс аяқталғанға дейін еңбек колонналарына біріктірілді. Арнайы қоныс аударушылар орналастырған жер ауданынан шығуға құқығы жоқ болды. Бұл қашу және қылмыстық жауапкершілікке тартылды. Арнайы қоныс аударушылар 3 күн ішінде НКВД-ға отбасы құрамында болған өзгерістер туралы хабарлауы қажет болды (баланың туылуы, мүшесінің қайтыс болуы немесе қашу). Көптеген отбасылар көпке бір-бірінен ажыратылған болды.

1953 жылы 13 желтоқсанда немістердің және отбасы мүшелерінің құқықтық жағдайлары алынды, бірақ Отанға қайтуға құқығын алған жоқ. 1964 жылы 29 тамызда немістерден барлық айыптар алынды. 1972 жылы оларға басқа аудандарға орналасу және отанға қайтуға рұқсат берілді

Қ-ндықтар Мәскеу (30 қыркүйек 1941ж. – 20 сәуір 1942ж.), Ленинград (8 қыркүйек 1941ж. –

27 қаңтар 1944ж. 871 күн) үшін шайқаста

-ҰОС алғашқы кезінде Қаз-нда 14 атқыштар және атты әскер дивизиясы, 6 бригада құрылды;

- Брест қамалын қорғаушылар ішінде қ-ндықтар болды.

- Дивизия комиисары Рыков 1941 ж. 20 қыркүйегінде 800 жауынгермен үш тәулік соғысып, қаза тапты.

- Мәскеу түбінде генерал-майор Панфиловтың 316 атқыштар дивизиясы.

- 1941 ж. қарашада 1075-атқыштар дивизиясы Дубосеково түбінде.

- Б. Момышұлы, ротаның саяси жетекшісі М. Ғабдуллин басқарған автоматшылар тобы.

Бородино түбінде неміс штабына басып кіріп, 5 неміс офицерін жойған Т. Тоқтаров КСРО Батыры атанды.

- Ленинград түбінде С. Баймағанбетов атақты Мотросовтың ерлігін қайталады.

- Қ-нда құрылған әскери бөлімдердің үштен бірі Ленинград түбінде шайқасты.

- 1941 ж. қыркүйегінде Жамбыл «Ленинградтық өрендерім».

Сталинград шайқасы (1942ж. 17 шілде – 1943ж. 2 ақпан)

- 1942 ж. жазында ұрыстар басталды.

- Осы жылы күзде Каспий өңірінде соғыс жағдайы енгізілді.

- Нұркен Әбдіров 1942 ж. 19 желтоқсанда әуе айқасында ұшағын жау шоғырына бағыттады.

- 300 фашистің тегеурініне 11 қаһарман төтеп берді. Жауынгерлер қорғаған төбе «Шығыстың 11 батырының төбесі» д.а.

- Дон мен Еділ жағасында жау топтарын қоршауға алу жөніндегі операция кезінде қ-ндық подполковник Позолотин басқарған 17-гвардиялық танк полкі ерекше көзге түсті.

- Қ-ндық партизандар 3,5 мың адамнан асып түсті.

Қайсенов, Ағаділова, Воробьева, Семенова.

Жауды батысқа тықсыру. Берлин операциясы (1945ж. 16 сәуірі мен 8 мамыры).

- С. Нұрмағамбетов, Съянов, Қайдоуов,Тұрарбеков, Көбеков, Т. Бигелдинов, Еремеев, Шелихов. Р. Қошқарбаев досы Булатовпен бірге Рейхстагқа Жеңіс туын тіккен. Ал Мәденов пен Қараманов 1008-атқыштар дивизиясының туын тіккен.

- Әрқайсысы 200-ден астам ұшуға шығып, әуе мен жерде 10-нан астам ұшақтарды, көптеген танкілерді, ұрыс техникасының басқа да түрлерін және жүздеген фашистерді жойған шабуылшы ұшқыштар Т.Бигельдиновке, Л.Бедаға және Иван Павловқа, жеке өзі 37 ұшақты және топтасқан ұрыстарда жаудың тағы да 6 ұшағын атып тсірген Сергей Луганскийге 2 мәрте КСРО батыры атағы берілді.

- М. Маметова, А. Молдағұлова

- 500 қ-ндық солдаттар, сержанттар, офицерлер КСРО батыры атанды.

- Қ-ндықтар Квантунь әскерлеріне қарсы соғысты.

- 1942 ж. қыркүйегінде «Қ-н комсомолы» 45 танк жасап, Сталинград майданына жіберді.

- Республикада танк колонналары мен авиция үшін 480 млн. сом жиналды.

- Рес-ка оқушылары 4 млн. сомнан астам ақшасын «Қ-н пионері» қорына аударды.

4-билет

58 Қазақстан – соғыс арсеналы. Қазақстандықтардың майданға көмегі.

Республика тасмалы үздіксіз жұмыс істеп, Қазақстан тылын майданмен және елдің өнеркәсіпті аудандарымен байланыстырып отырды. 1944 ж 20 мыңнан астам жүрдек поезд жөнелтілді.Қазақстанның ауыл-село еңбеккерлері өздерінің патриоттық және еңбек парыздарын айтарлықтай өтеді. 1941-1945 ж олар майдан мен елге 5829 мың тонна астық, 734 мың тонна ет және басқа азық-түлік, өнеркәсіп үшін шикізат берді.Республика еңбекшілері өздерінің жеке жинағанан майдан қорына 407 млрд. сом ақша берді. Олар майдангерлерге 2 млн. астам жылы киім, 1600 вагон сыйлық жөнелтті. Көмек Украина, Ленинград, Белоруссияға, Солт. Кавказға көрсетілді.

Жүз мыңдаған оқушылар егіс даласында жұмыс істеп, масақ, метал сынықтарын жинады. Олар өздері тапқан 4 миллион сомнан астам ақшасын «Қазақстан пионері» қорына аударды. Соғыстың соңғы кезеңінде «Қазақстан пионері» танк коллонасы жауды талқандауға қатысты.Үш күн ішінде Алматы жастары 400 мың сомнан астам ақша жинап Луганскийға жаңа истебительді табыс етті. Республика еңбекшілері майданға сыйлықтар, сәлемдемелер, жылы киімдер жинап жіберу ісінде жоғары белсенділік көрсетті.1943 ж республикадан заводтарды қалпына келтіру үшін 1439 комсомол жіберді.1942 ж қырқүйек «Қазақ-н комсомолы» деген жазуы бар 45 жауынгерлік машина Сталинград майданына жіберілді.Қазақстан еңбеккерлері танк колонналары мен авиация эскадрильяларын жасау үшін 480млн. сом тапсырды. Қазақстандықтар Ұлы Отан соғысы майданындағы ерліктері. Қазақстандықдар ерлік үлгісін көрсете білді-1941ж қырк. Дивизия комиссары, Ертіс өңірінің перзенті Рыков полтава облысы Шумейково тоғайында ерлікпен қаза болды. Киевтағы орталықтағы көшеге, катон орта мектебіне Рыков есімі берілді.

Соғыс тарихында алғаш рет Кеңес одағының батыры атағын алған қазақстандық-танк әскерлерінің генерал-мойоры Семенченко.

Қара теңіз флотының контр-адмирал атыраулық Владимирский батылдығымен ерекшеленді.

Жалғыз қалған саяси жетекші гранатамен 2 танкіні жойып, өзін-өзі атып қаза тапқан Вихревке Батыр атағы берілді.

Карпов қолбасшылық еткен атқыштар полкі мен аға лейтенант Мрмышұлы қолбасшылық еткен батальон жауынгерлері ерлікпен шайқасты. 1990ж қайтыс болғаннан кейін батыр атағы берілді.

Кеңес одағының батыры Т. Тоқтаров ерлігі:Бородино селосында неміс бөлімінің штабына кіріп, 5 офицердің көзін жойған.

Кеңес одағының батыры ротаның саяси жетекшісі Мәлік Ғабдуллин ерлігі: ол басқарған автоматшылар тобы жау танкісін жойып, бөлімшелерін жау қоршауынан алып щықты.

ЛЕНИНГРАД партия ұйымдастырушысы С. Баймағамбетов Мотросовтың ерлігін қайталап( жау дзотын кеудесімен жауып) Батыр атанды.

48-атқыштар дивизиясының мергені Дүйсенбай Шыныбеков Ораниенбайм алғы шебінде шайқасты.

СТАЛИНГРАД 1942ж 19 желт қарағандылық ұшқыш Н. әбдіров пономаревка ауданындағы әуе шайқасында ұшағын жау танкілері шоғырына құлатып, ерлікпен қаза тапты.

Полковник Ғани Сафиуллин басқарған 73 гв див жаудың 120 танкісі мен 800 автомашинасын жойып жіберді.

Оңт қазақстандық жауынгер Толыбай Мырзаев «павлов үйін» қорғауда ерлік көрсеті.

Жауынгер Қасым Аманжолов ерлікпен осы шайқаста қаза тапты.

Кеңестік шығыс әйелдері арасынан алғашқы болып Ленин орденімен ж/е алтын жұлдыз медалімен марапатталған қазақ қыздары. Мерген -әлия, пулеметші-Мәншүк.

Партизандар: Қ. Қайсенов. әбдірайымов. Ахмедяров. Шәріпов. Оразбаев. Саин. Жұмабаев.

Берлин операциясы: қатысушылар- Сағадат Нұрмағанбетов. Офицер Р. Қошқарбаев досы Булатовпен бірге рейхстаг терезелеріне алғашқылардың бірі болып жеңіс туын ілді.

Оралдық офицерлер К. Мәденов пен Қараманов 1008-атқыштар полкінің туын Берлин Ратушкасының төбесіне тікті.

Көкшетаулық батыр Янко гастеллоның ерлігін қайталады.

31

Патша үкіметінің 19ғ 20 жж реформалары:1822ж «Сібір Қырғыздарының жарғысы». 1822 ж.Орта жүзде хандық билікті жоюға бағытталған реформа. 1781 ж.Орта жүздің ханы Абылайдың қайтыс болып,билікке келген оның баласы Уәлидің қатігездігі халық наразылығын тудырды. II Екатеринаның атына хат жазған қазақ сұлтан,ақсақалдары Уәлиді хан тағынан тайдыру туралы өтініш жібереді. Үкімет сол кезде хан билігін жою жөн емес деп, әлсірету мақсатымен екінші ханды Бөкей сұлтанды тағайындайды.Ресей «бөліп алда билей бер» саясатын жүргізіп,оларды бір-біріне айдап салып,кедейленген өркөкірек хандармен өздерінің байлығы жөнінен бақталас ауқаты сұлтандарды өз жағына тартып отырды. 1817 ж –Бөкей хан,ал 1819 ж Уәли қайтыс болғанан кейін Орта жүзде хан тағайындалмады.Бұл жағдай Орта жүзде жаңа билеу жүйесін қажет етті. Жаңа реформаны әзірлеуді патша аса білімді тұлғалардың бірі Сібір генерал-губернаторы М.М.Сперанскиге жүктеді.Оның міндеті Орта жүзде хан мемлекеттілігін жойған жаңа зан актілерін енгізу болды Сперанский болашақ декабрист Г.С Батеньковпен бірігіп заң жобасын жасады.1822ж 22 маусымда патша «Сібір қазақтарының» жарғысын бекітті. Жарғы 10 тарау 319 парагр тұрады.Жарғының мақсаты –Қ-нның солт –шығыс өңірін әкімшілік ,сот,саяси жағынан басқаруды өзгерту, рулық-феодалдық тәртіптерді әлсірету болды. Жарғы бойынша Сібр екіге бөлінді:орталығы Тобыл болған.Бат Сіб орталығы Иркутск болған Шығ Сіб біріншісіне Тобыл,Томск губернияларымен Омбы облысы кірді,орта жүз аудандары «Сібір қазақтарының округі» Омбы обл құрамына енгізілді. Жарғы бойынша «Сібір қазақтарының округі» сыртқы және ішкі округтерге бөлінді. Бұлар-Қарқаралы,Көкшетау, Құсмұрын, Баянауыл,Аягөз т.б.Жарғы бойынша өзгерістер әкімшілік-аумақтық құрылымдарына қатысты болды:даладағы жаңа ұштаған –округ,болыс,ауыл бұрынғы рулық басқару жүйесін жою тиіс еді.Ауыл 50-70 дейін шаңырақ, болыс10-12 ге дейін ауыл, 15- 20 болысқа дейін болып белгіленді. 9 параграф бойынша көшпелілер өз еркімен ауысуы шектелді. Жарғыеың 15 параграфы бойынша ауылды-ауыл старшындары,болыстарды – болыс сұлтандары, округтерді – аға сұлтандар басқарды. Бұл Шыңғыс ұрпақтарының ықпалын әлсіретуге бағытталған шара еді.Үкіметтің жергілікті көшпелілер жөніндегі саясатында оларды егіншілікке ынталандыру «бақташылық өмірді жою» олардың жер жыртуға көшуін көтермелеу маңызды бағыт болды.параг177,178 бойынша отырықшылыққа көшкендерге 15 десятинаға дейін жер бөліп беруге рұқсат етілді Қылмыстық талап-арыз және обл басқармаға түскен шағымдарға негізделген жаңа сот жүйесі енгізілді 1822 ж «Сібір қырғыздарының жарғысы» алғашқы патшалық реформа ретінде бүкіл дәстүрлі билік құрылымын құлатып,әлеум,саяси және шаруашылық өмірдің барлық жақтарын қамтыды, патшалық Ресейдің отарлық саясаты кеңейді.

4 Сақтар Б.з.б. I мың жылдықтағы Қазақстан территориясын мекенднген көшпелілер – сақтар. Бұл сақтардың материалдық мәдениеті мен қоғамдық құрылысы жағынан оңтүстік Сібір тайпалары ж/е Ресейдің еуропалық бөлігінің далалық аймақтарын мекендеген скиф тайпаларымен ұқсастықтары бар.

Сақ тайпалырының атауы әр елде әртүрлі аталған:

• гректер – азиялық скифтер;

• парсылар құдіретті еркектер

• ирандықтар жүйрік атты

• Б.з.б. VII – IV ғасырларда сақ тайпалар одағы құрылды. Сақ қоғамының сипаты - әскери- демократиялық. 3 негізгі топқа бөлінген, әр топтың өзіндік дәстүрлі түстері болған:

• 1.Жауынгерлер- қызыл түс.

• 2.Абыздар- ақ түс.

• 3.Қауым мүшелері- сары ж/е көк түс.

• Тайпа көседерін жауынгерлер тобынан сайлаған. Мейрамдарда садақ атып сыналған садақшылардың ең мергені- тайпаны басқару құқыгын алған. Сақ тайпалар одағының билеушісі- патша.

• Сақ патшасы:

• Көктемде жерге алғашқы соқа салушы;

• Малшылардың үйретуші ұстазы;

• Құдайлардың қалаушысы, аспан мен жер арасындағы дәнекерші болып есептеледі.

• Қоғамдағы маңызды мәселер халық жиналысында талқыланып, оған әйелдер де қатысты. Сақ әйелдері қоғамдық өмірге белсене араласып, ерлермен бірге соғысу құқығына ие болды.

• Малға жеке меншік пайда болып, мүлік теңсіздігі шықты.

• Соғыс тұтқындары құлға айналдырылып, үй шаруашылығында жұмыс істеді. Грек тарихшысы Гередот деректерінде:

• б.з.б ғасырда сақ массагеттерінің патшайымы Томиристің парсы патшасы Кирмен соғысы ;

• б.з.б 519-518жылдардағы парсы патшасы 1 Даридің сақтармен соғысы

• б.з.б 4ғасырдағы Александр Македонскидің сақтармен соғысы жазылған.

• Сақтардың негізгі шаруашылығы-көшпелі мал шаруашылығы .Бұл дала тайпаларының өміріндегі үлкен экономикалық прогрэсс болып салынады. Сақтар мал шаруашылығының 3 түрін үйлестірді :

• Көшпелі мал шаруашылығы –Батыс және Орталық Қ-з

• Жартылай көшпелі мал шаруашылығы-Шығыс Қ-з, Жетісу,Батыспен Орталық Қ-з-ның бір бөлігі,Тянь-Шань, Алтай тауларының етегінде.

• Отырықшы мал шаруашылығы –Оңтүстік Қ-з, Шу,Сырдария,Келес өзендерінің бойында .Осымен бірге бұл жерлерде суармалы егін шаруашылығы басым болды.

Сақтар Алтай,Сібір, Шығыс және Еуропа халықтарымен сауда байланысын жасады.Б.з.б 1 мыңжылдықта Еуразия далаларында дәстүрлі халықаралық жәрменке өткізіліп тұрған

• Үйсіндер

Б.з.б. I ғ. аяғында Қазақстан далаларында сақтарды ығыстырған жаңа тайпалық одақтар пайда болды. Олар: үйсіндер, қаңлылар, сарматтар, алаңдар.

• Б.з.б. II ғ. –үйсін тайпалары Орталық Азиядан Жетісуға қоныс аударды. Б.з.б. 160 ж. шамасы – үйсіндер тиграхауда – сақтарының жерін мекендеген.

• Ертедегі қытай жазбаларында «усун» (көшпелі мемлекет) атауы б.з.б. II ғ-дан бастап кездеседі.

• Үйсіндер билеушісінің титулы – гуньмо (күнбегі). Тайпа көсемдері мен рубасылары – бектер. Басты байлық – мал мен жер.

• Астанасы:Чугучен (Қызыл Аңғар) қаласы (Ыстықкөл жағасы). Халқы-630 мың адам, тұрақты атты әскері -30 мың. Соғыс жағдайында 180 мың әскер жасақталған.

• Үйсіндердің негізгі орналасқан жері- Іле даласы. Территориясы: батысында Шу мен Талас өзендерінен Қаратауға дейін, шығысында Тянь- Шань тауы, солтүстігінде Балқаш көлінен Ыстықкөлге дейінгі аймақ. Мемлекет 3-ке бөлінген: шығыс, батыс, орталық.

• Үйсін қоғамындағы әлеуметтік теңсіздік археологиялық олжалардан айқын көрінеді. Қорғандар көлемі жағынан 3-ке бөлінеді:

• Үлкен диаметрі 80 м, биіктігі 15м.

• Орташа диаметрі 15м, биіктігі4м.

• Кіші - диаметрі 10 м, биіктігі 1 м.

• Қаңлы, ғұндармен жайылым, сауда жолы үшін соғысқан.

• Қаратал, Қарғалы, Қапшағай, Үңгірқара, Бесшатыр, Өтеген, Қалқан, Бетағаш ,Шелпек, Кеңсай.

• Қаратал кезеңі(б.з.б. III – I ғ.ғ.)

• Жетісу кезеңі:(б.з.б. I – III ғ.ғ.)

• Талғар, Ақтас, Сарытау, Ұзынқұлақ, Қызылқайнар, Күрті, Шошқалы.

• Шаруашылығы:

• Мал шаруашылығы үйсіндер өмірінде маңызы болған. Әсіресе жылқы өсіруге ерекше көңіл бөлген. Бай үйсіннің 4 -5 мың жылқысы болды.

• Үйсіндердің егін шаруашылығымен айналасқандығын суару жүйелерінің болғандығы дәлелдейді. Қарапайым суару жүйелері Жоңғар Алатауы, Шу- Іле бойындағы Шу аңғарында, Қырғыз Алатауының Талас аңғарында табылды. Көбінесе тары мен арпа еккен.

• Б.з. бас кезінде үйсіндерде отыршылық болып, ал б.з. III – V ғасырда бау-бақша шаруашылығы тәлімі егіншілік түрінде одан әрі дамыған.

• Үйсіндер мыс, қорғасын, қалайы, алтын кен орындарын пайдаланған. Темірді балқытып, одан пышақ, қанжар, семсер, жебе ұштарын жасаған. Зергерлік өнердің жоғары деңгейде болғандығын айқындайтын археологиялық олжалар:

• Ақтас зиратынан (Алматы обл.) табылған алқа.

• Қарғалыдан (Алматы обл.) табылған диадема (тәтті).

• Қаңлылар

• ^{Қаңлылар туралы мәліметтер б.з.б. II ғасырда қытай деректерінде жазылған.}

• Б.з.б. II ғасырда «халықтардың ұлы қоныс аударуы» деп аталатын оқиға нәтижесінде Орталық Азияда бірнеше жаңа мемлекеттік бірлестіктер пайда болды. Соның бірі – қаңлы мемлекеті.

• Б.з.б. III ғасыр – Қазақстанның оңтүстігіде қаңлылардың тайпалық бірлестігі құрылды.

• Территориясы: Қаратау жотасы- Сырдарияның орта ағысы. Қаңлылардың ең негізгі атамекені- Сырдария өзенінің орта ағысы. Астанасы: Битянь қаласы (Түркістан қаласының маңы). Халқы – 600 мың, 120 мың үй. Билеушінің титулы – хан. Бүкіл елді басқару ісін 3 уәзірі атқарған.

• Жазба деректерге қарағанда қаңлы елі 5 бөлікке бөлінген. Әр бөліктің кіші хандары болған, олар ұлы ханға бағынышты болған. Лауазымдық қызмет мұрагерлік жолмен берілді.

• Соғыс тұтқындары құлға айналдырылып, құл еңбегі ұсақ малды күту, мал өнімдерін өңдеу, кейде қолөнер кәсібі ж/е егін егуде қолданылды.

• Қауыншы мәдениеті:

• Ақтөбе, Шаушықұм, Жамантоғай, Төребайтұмсық.

• Пұшық-мардан, Көкмардан, Көктөбе, Шаштөбе, Кетман-төбе, Шөптөбе, Мардан- күйік, Ботайтөбе.

• Жетіасар, Алтынасар, Томпақ асар, Бидайықасар, Үңгірасар.

мәдениеті

• Отырар- Қаратау

• Шаруашылығы:

• Қаңлы тайпасының негізгі шаруашылығы – көшпелі мал шаруашылығы. Басты байлығы – мал. Көбінесе жылқы мен қой өсірген. Мал жайылымы Орталық Қазақстан далаларына дейін жеткен. Қыстаулары- негізінен Сырдария бойы.

• Жиналған өнім сақталатын орындар ұралар, астық сақтайтын қамбалар,н/се қыш құмыралар.

• Қосалқы кәсіпшілік – аңшылық пен балық аулау.

• Қаңлылар жеріндегі металл өндірісінің орталығы – Шаш-Илақ аймағындағы қоныстар. Ежелгі Құлата қаласы - металл өңдеудің ірі орталығы.

• Қаңлылардың сүйек ұстату ісі дамыған, сүйектен пышақ пен қанжар, семсерлерге қын жасалған.

Қорытынды

• Б.з.б. III – б.з. IV ғасырларда Қазақстан территориясында көшпелі ж/е жартылай көшпелі тайпалардың әуелгі таптық мемлекеттері пайда болды. Өндірістік қатынастардың дамуына байланысты сақ қоғамының орнына ірі әрі тұрақты таптық бірлестіктер құрылды.

• Жетісуда – үйсіндер;

• Сырдарияның орта ағысында – қаңлылар;

• Орталық ж/е Батыс Қ-з – ғұндар.

Сонымен, көшпелілер қоғамдық құрылымы мемлекттік деңгейге жеткен ж/е өзіндік материалдық мәдениеті мен өнері бар көшпелі өркениетті жасауда жоғары дәрежеге жетті.

5-билнт

32. Патша үкіметінің 19ғ 20 жж реформалары: 1824ж «Орынбор қырғыздарының жарғысы» .

Орынбор қазақтарының жарғысы – кіші жүздегі хандық билікті жоюға негізделген жарғы Бұл жарғының жобасы 1822 жылы Орынбор генерал-губернаторы Эссен жасады. Эссеннің жобасы сыртқы істер министрлігінің Азия департаментінде 1824 ж 20 наурызда бекітілді. Осы жылдан бастап Кіші жүз қазақтарын басқаруда Ресейдің отарлық әкімшілігінің жаңа жүйесі енгізілді. Жарғы бойынша екі басқару жүйесі енгізілді :шекаралық шепке жақын орналасқан қазақтарды басқару –шептік басқарма және далалық аймақта ,шекара сыртында өмір сүріп жатқан қазақтарды басқару-далалық басқарма .Бұл екі басқармада Орынбор шекаралық комиссияға бағынды. Шептік басқарма –дистанцияға бөлінді. Әрбір дистанцияның шептік дистанцияның басшысы басқарды. Оған бекініс коменданттары бағынды. Далалық басқарма Кіші жүз даласын 4 ке бөлді. Шығ,Орта,Батыс және Ішкі бөлік. Әр бөлікте 3 сатылы басқару болды :ауыл,ру,бөлік. Ауылды-старшындар, руды-билеушілер, бөліктерді аға сұлтандар және кеңес басқарды.Аға сұлтандарды қазақтар өздері сайлады,және олар отаршыл әкімшіліктің ең төменгі сатысы болып есептеді. «Орынбор қазақтарының жарғысы» Шекара комиссиясының міндеттері,оның шенеуліктерінің қызметі ,болыс билеушілері мен ауыл старшындарының басқару тәртібі,іс жүргізу, әр-түрлі қылмыстық істер бойынша қазақтарды соттау туралы, сондай-ақ,салықтың барлық түрлері де айтылған. Орынбор қазақтарының жарғысын енгізу Патшаға өз мақсатына жету үшін ,яғни кіші жүздегі хандық билікті жойып,ондағы басқаруды метрополиядағы басқару жүйесіне жақындату керек болды.

• 59 Ұлы Отан соғыс жылдарындағы ғылым, білім ж/е мәдениет.

• Соғыстың алғашқы жылдарында «КСРО Ғылым Академиясының Орал, Батыс Сібір ж/е Қазақстан байлықтары қорғаныс мұқтаждарына жұмылдыру жөніндегі комиссиясы құрылды». Бұл комиссияның ғылыми ұстанымдары Қазақстанның әскери экономикасын дамытудың негізіне алынды.

• Республикаға елдің аса ірі ғылыми күштері шоғырландырылды:

• Алматыда 20-дан астам ғылыми-зерттеу институттары орналасты.

• - КСРО Ғылым академикасының философия, география, физиология институттары;

• - УКСР Ғылым академикасының физика механика институты;

• - КСРО Сәулет академикасы т.б. бар.

• 1942 ж –Жезқазған мыс кен орындарын зертеген көп жылдық еңбегі үшін Қ.И.Сатпаевқа Мемлекеттік сыйлық берілді.

• Оқу – материалдық база нашарлап, мұғалімдер мен жоғарғы сынып оқушыларының бір бөлігі әскер н/се өндіріске кетті.

• 1945 ж-ғы қазан – КСРО үкіметі Қазақ Ғылым Академиясын құру туралы шешім қабылдады.

• Әдебиет пен өнер соғысып жатқан халықтың қуатты идеялық қаруы болды.

• Қазақстанның 92-ге жуық жазушысы мен ақындары майданда шайқасты. Қазақ поэзиясы соғыс тақырыбына арналды:

• - Ж.Жабаев – «Ленинградтық өренім»;

• 1941 ж-ғы 15 қараша – көркем фильмдердің біріккен орталық киностудиясы ұйымдастырылды.

• - Қ.Аманжолов – «Ақын өлімі туралы» аңызын;

• - Ж.Саин - Өлеңдер жинағын.

• Өнер қызметкерлері өз өлеңдері арқ. Жауынгерлерді рухтандырып, кеңес адамдарының жеңіске деген сенімін арттырды.

• Соғыс жылдары Қазақстан еңбекшілері жоқшылық пен ауырпалықтарға қарамастан Отанымызды фашизмнен қорғап, тылда жанқиярлықпен еңбек етті.

6-билет

6053.Қазақс-ң соғыстан кейінгі ж-ғы әлеуметтік-эком-қ дамуы (40ж аяғы- 50ж басы) Жаңа саяси жолды таңдау шаруашылықтағы бағдарлырды өзгертуді талап етті.Шарушы-ы экстенсивті жолмен дамыту өз мүмкіндігін сарқып,оны интенсивті дамыту жолына түсіру қажеттігі айқындала түсті.Еліміздің эконом-қ күш-қуатының өсуі үшін қажетті алғышырттар: Өндірісті басқарудың жаңа жолдарын іздестіру;Ғылыми-техникалық прогресстің қарқынын жеделдету;Басқаруды демократияландыру;Одақтық респуб-ң шаруашылық құқыларын кеңейту.Эконом-ң даму қарқыны өсіп,1954-1958 ж 730 өнеркәсіп орындары мен цехтар іске қосылды.Олар: Жезқазған байыту фаб-сы;Өскемен тау-кен жабдықтарын шығаратын машина жасау зауыт-ң 1-кезегі;Соколов-Сарыбай комбинатының алғашқы кезектері;Ақтөбе хром қоспалары зауыты;Шымкент гидролиз зауыты

33 Қ-нның Ресейге қосылуының аяқталуы. Қосып алу барысындағы бейбіт және зорлық әдістердің ара - қатынасы.

Қазақ-орыс қарым-қатынастарында Қ-н және Ресей екеуінің қызығушылықтары болды.

Ресейдің қызығушылықтары:

1. Сібір ханы Көшіммен күресте одақтас

2.Орта Азия рыноктарына шығу

3. Қ-н территориясы бойынша керуен маршруттарын қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Қ-нның қызығушылығы:

1.Жоңғарлармен күресте көмек

2. Экономикалық мәселелерді шешу. (Есіл, Ертіс, Жайық өзендерінде көшіп-қону мүмкіндігі)

3. Сауданы жандандыру

Өзін Ресей империясының сенімді өкілі екендігін алға тартып, дүние-мүлікке қызықтыру аркылы пара беру, уәделі келісімге көндіру, кей-кейде ашықтан-ашық қоқан-лоқы жасап қорқыту арқылы А. Тевкелев келіссөздерді ақыры өз пайдасына шешті. Ресей елшісі Әбілқайырдың төңірегіндегілерді Ресейдін қол астына өтуге көндірді.

1731 жылдың 10 қазан күні Әбілқайыр хан, сұлтандар және 13 рудан тұратын ірі билер мен батырлардың шағын тобы Ресей империясының қол астына өту туралы ант қабылдады. Бұл оқиға Ырғыз және Тобыл өзендерінің арасындағы Майтөбе деген шатқалда өтті.

Ант қабылдауға барлығы 29 қазақ старшыны қатысты. Ол ең алды- мен «хан партиясы» деп аталатын топтың мүшелері болатын. Бірінші болып Әбілқайыр хан, одан соң старшина Бөкенбай, Есет батыр, Құдаймендімырза ант қабылдады. Қазақ ақсүйектерінің едәуір тобы келіссөздер жүріп жатқан кезде дипломатиялық тапсырмамен келгендерге дүниеге қызығып, ашықтан-ашық сатылып кетті.

Қазақтардың Ресейдің кол астына өтуі, міне, осылай басталды. Әбілқайыр Ресей патшасының тағына адал болудың кепілі ретінде өзінің ұлдарының қатарынан Ресейге аманат жіберуге уәде етті.

Ресейдің дипломатиялық тапсырмамен келген елшілері Қазақстан аумағында бір жылдан астам уақыт бойы болды. Ол қазақ қоғамын егжей-тегжейлі жан-жақты зерттеді, қаншалықты мол мүмкіндіктер бар екенін байқап қарады. Тевкелев Кіші жүзде атқарған сәтті дипломатиялық қызметі үшін әуелі полковник, одан сәл кейінірек орыс армиясының генералы әскери шенін алды.

Ақырында оның ұрпақтары Орынбор өлкесіндегі ірі-ірі мұсылман помещиктеріне айналды, олардың мың-мыңдаған басыбайлы шаруалары болды. Ал башқұрт старшинасы Таймас Шайымовқа тархан атағы берілді.

Кіші жүздің билеушісі Әбілқайыр хан Ресейдің қол астына өтуді қабылдағаннан кейін Кіші жүз қазақтарының арасындағы беделі мен ықпалынан айырыла бастады. Бұл ретте Орта Азия хандықтарының билеушілері келеңсіз рөл атқарды. Өйткені олар бұл аймақта ислам дінінің ықпалы елеулі түрде әлсірейтін болды деп түсінді.

Ал Әбілқайыр Ресей мемлекетінің қол астына өтуден алған мәртебесіне көңілі толмай, Ресей аумағына шабуыл жасай бастады. Сондықтан да патша үкіметі кейінірек оны тағы да екі рет ант қабылдауға мәжбүр етті.