10. Текста вулăр, чăвашла куçарăр. Çавăн евĕрлĕ текст хатĕрлĕр.

Ben evden saat 7’de çıkıyorumĕ Saat 8’de enstitüye geliyorumĕ İlk ders saat sekizde başlıyor, 10’da bitiyorĕ Teneffüs on beş dakikaĕ Derste ben Türkçe öğreniyorum, okuyorum, Türkçeden Çuvaşçaya çeviriyorum, yazıyorumĕ Teneffüste ben kütüphaneye gidiyorumĕ Orada ben gazete okuyorum, konuşuyorumĕ Dersler üçte bitiyorlarĕ Eve saat dörtte dönüyorumĕ

11. Диалога вулăр, куçарăр. Çавăн йышши диалог тăвăр.

Senin adın ne? (Sizin adınız ne?) – Benim adım Aybi.

Memnun oldumĕ – Ben de.

Sen nerede okuyorsun? – Ben Çuvaş Devlet Pedagoji Üniversitesinde okuyorum.

Hangi fakültede okuyorsun? – Çuvaş Filoloji Fakültesinde okuyorum.

Kaçıncı sınıftasın? – Üçüncü sınıftayım.

12. Вулăр, чăвашла куçарăр.

Mustafa evde midir? – Evet, evdedirĕ Evde ne yapıyor о. – Kitap okuyorĕ Ayşe de evde mi? – Evet, evdeĕ O ne yapıyor? – Çay içiyorĕ Sen ne yapıyorsun? – Ben de çay içiyorumĕ İbrahim ne yapıyor? – Yemek yiyorĕ(yemek)

Aynur doktor nereye gidiyor? – Hastaneye gidiyorĕ

Siz ne zaman eve gidiyorsunuz? – Şimdiĕ (Sonraĕ) Onlar ne zaman işe başlıyorlar? – Onlar yarın erkenden işe başlıyorlarĕ

Öğrenciler şimdi nereye gidiyorlar? – Öğrenciler şimdi dersaneye gidiyorlarĕ

Onlar orada ne yapıyorlar? – Onlar orada Türkçe öğreniyorlar, okuyorlar, Türkçeden Çuvaşçaya çeviriyorlar, yazıyorlarĕ

Öğrenciler teneffüste nereye gidiyorlar? – Kütüphaneye gidiyorlarĕ Kütüphanede onlar ne yapıyorlar? - Gazete okuyorlarĕ

Bugün nelir? – Bugün çarşambadırĕ

♦ Пĕлсе тăма!

-Ca(-ce), -ça(-çe) – наречи тăвакан аффикс:

neÇce (мĕнле чĕлхепе;);

TürkÇçe (турккăлла; турккă чĕлхи), ÇuvaşÇça (чăвашла; чăваш чĕлхи), RusÇça (вырăсла; вырăс чĕлхи);

çocukÇça (ачалла)ĕ

Усă курмалли сăмахсемпе сăмах пĕрлешĕвĕсем: teneffüs – тăхтав, konuşmak – калаç, оkumak – вула; вĕрен, başlamak – пуçла, yapmak - ту, çıkmak – тух, çalışmak – ĕçле, yazmak – çыр, öğrenmek – вĕрен, çevirmek – куçар, görmek – кур, gitmek – кай, yarın – ыран, kimse – кам та пулин, çay – чей, içmek – ĕç, hastane – больница, ne zaman – хăш вăхăтра, хăçан, sınıf – курс, fakülte – факультет, erken – ирех, Çuvaş Devlet Pedagoji Üniversitesi – Чăваш патшалăх педагогика университечĕ, hangi – мĕнле, хăш, kaçıncı – миçемĕш, üçüncü – виççĕмĕшĕ Bugün hangi gün? Bugün günlerden ne(dir)? – Паян мĕн кун;

Çиччĕмĕш урок – Yedinci Ders

Хальхи вăхăтри глаголăн хирĕçлев аспекчĕ

Шут тата йĕрке хисеп ячĕсем

• Глаголăн хирĕçлев аспекчĕн форми ударенисĕр -ma/-me аффикспа пулать, вăл глагол тĕпĕпе -mak/-mek аффикс хушшинче тăрать. Сăмахра ударени -ma/-me аффикс умĕнхи сыпăк çине ÿкет.Тĕслĕхсем:

Girmek (кĕр) gir+me+mek (ан кĕр)

Konuşmak (калаç) konuş+ma+mak (ан калаç)

• Хальхи вăхăт форминче -ma/-me аффиксри а, е сасăсем умĕнхи сыпăкри уçă сасăпа пĕрпекленеççĕ, аффикс тăватă вариантлă пулать: -mı, -mi, -mu, -mü.

Тĕслĕхрен:

Oku+ma+mak (ан вула)

Ben okumu+yorum.(Эпĕ вуламастăп).

Sen okumu+yorsun. (Эсĕ вуламастăн).

O okumu+yor. (Вăл вуламасть).

Biz okumu+yoruz. (Эпир вуламастпăр).

Siz okumu+yorsunuz. (Эсир вуламастăр).

Onlar okumu+yorlar. (Вĕсем вуламаççĕ).

öğrenmemek

Ben öğrenmi+yorum.(Эпĕ вĕренместĕп).

Sen öğrenmi+yorsun. (Эсĕ вĕренместĕн).

O öğrenmi+yor. (Вăл вĕренмест).

Biz öğrenmi+yoruz. (Эпир вĕренместпĕр).

Siz öğrenmi+yorsunuz. (Эсир вĕренместĕр).

Onlar öğrenmi+yorlar.(Вĕсем вĕренмеççĕ).

Dönmüyor. (Вăл таврăнмасть.) Konuşmuyorum. (Эпĕ калаçмастăп.)

• Хирĕçлев аспектĕнчи глаголăн ыйту формисем ят сăмахсенни евĕрлех пулаççĕ. Виççĕмĕш сăпатра çеç уйрăмлăх пур: глагол форминче нумайлă хисеп аффиксĕ ыйту татăкĕ умĕн тăрать. Тĕслĕхрен: Onlar öğrenci mi(dirler). Onlar okumuyor(lar) mı. Onlar okumuyor mu.

Ыйтуллă предложенире сăпатсем тăрăх ыйту татăкĕ çеç улшăнать, хирĕçлев аспектĕнчи глагол форми улшăнмасть:

Ben çıkmıyor muyum. (Эпĕ тухмастăп-и.)

Sen çıkmıyor musun. (Эсĕ тухмастăн-и.)

O çıkmıyor mu. (Вăл тухмасть-и.)

Biz çıkmıyor muyuz. (Эпир тухмастпăр-и.)

Siz çıkmıyor musunuz. (Эсир тухмастăр-и.)

Onlar çıkmıyorlar mı. (Вĕсем тухмаççĕ-и.)

• Предложенире пĕр йышши сказуемăсем темиçе пулсан сăпат аффиксĕ юлашкинчен тăраканни çумне çеç хушăнма пултарать: Enstitüden çıkıyor, otobüse biniyor, eve gidiyoruzĕ (Эпир университетран тухатпăр, троллейбус çине ларатпăр, киле каятпăр.)

• Йĕрке хисеп ячĕсем шут хисеп ячĕсем çумне тăватă вариантлă -(ı)ncı/-(i)nci/-(u)ncu/-(ü)ncü аффикс хушăннипе пулаççĕ. Тĕслĕхрен: bir + inci = birinci (пĕрремĕш), üç + üncü = üçüncü (виççĕмĕш), altı + ncı = altıncı (улттăмĕш), dört + üncü = dördüncü (тăваттăмĕш), üç yüz seksen yedinci (виççĕр сакăрвун çиччĕмĕш). Ку аффикс хисепе пĕлтерекен ытти хăш-пĕр сăмах çумне те хушăнма пултарать: kaç? (миçе?), kaçıncı? (миçемĕш?)

Хăнăхтарусем _ alıştırmalar