6. Текста вулăр, чăвашла куçарăр.

Sağırın Hasta Ziyareti

İyi kalpli sağır bir adam, bir gün komşusunun hasta olduğunu öğrenmişĕ Kendi kendine,

_ Komşum hastalanmışĕ Gidip ziyaret etmem, hâl ve hatırını sormam gerekĕ Ama ben sağır biriyimĕ O da hasta, pek fazla konuşamazĕ Zaten hastaya bilinen sorular sorulurĕ Hasta da bilinen cevapları verirĕ

«Nasılsınız.» derim, «Teşekkür ederim, iyiyimĕ» derĕ

«Ne yiyorsun.» desem, bir yemek adı söyler, ben de ona «Âfiyet olsun!» derimĕ

Size hangi doktor bakıyor. desem, bir doktor adı söyler, ben de «Çok iyi doktordurĕ» derim, olur biter diye düşünürĕ Vakit kaybetmeden hastayı ziyarete giderĕ

_ Nasılsınız. derĕ Hasta inleyerek,

_ Ölüyorum! diye cevap verince sağır adam,

_ Oh oh, çok memnum oldum, derĕ Hasta,

_ Bu da ne demek, adam ölümüne memnun oluyorum diyor, diyerek kızarĕ Sağır adam,

_ Ne yiyorsunuz. diye sormaya devam ederĕ Kızgın hasta,

_ Zehir! derĕ Sağır ise, hastanın bir yemek adı söylediğini sanarak,

_ Afiyet olsun! derĕ Hasta büsbütün çileden çıkarken sağır adam sorularına devam eder,

_ Tedavinizle hangi doktor ilgileniyor. Hasta,

_ Hadi be defol! Azrail geliyor, derĕ Sağır kendinden emin bir şekilde,

_ Çok bilgin, deneyimli bir doktorĕ İnşallah yakında çaresini bulur, deyince hasta dayanamazĕ

_ Kahrol! diye bağırırĕ

Sağır ise, komşuluk hakkını yerine getirmenin huzuruyla hastanın yanından uzaklaşırĕ (Mesnevî’den uyarlanmıştırĕ)

7. Скобкăри сăмахсене кирлĕ падежра лартăр.

1ĕ (Genç) röntgen filmi çekildiĕ 2ĕ (Ciğerleri) hasta olan kadın, doktorunu bekliyorĕ 3ĕ Elimdeki (kâğıt) gösterdimĕ 4ĕ Onun (sanatoryum) yatması lâzımĕ 5 (Dişim) ağrısından bir şey yapamıyorumĕ 6ĕ Oraya değil, (karşındaki) bak! 8ĕ Mütehassıs doktor röntgen (filmi) inceledi mi. 9ĕ Başka çantaya koy, başkasının (raporu) karışmasın! 10ĕ Nasıl ayakta (durduğunuz) şaşıyorumĕ

8. Ыйтусене çирĕплетсе хуравлăр.

1ĕ Kapısının önü kalabalık mıydı. 2ĕ Randevunuz var mıydı. 3ĕ Dün doktora gittiniz mi.4ĕ Doktorun kapısında çok mu beklediniz. 5ĕ Doktora dişinizin ağrısından mı şikâyet ettiniz. 6ĕ Dişiniz iltihaplandı mı. 7ĕ Avurdunuz şişmedi mi.

9. Ыйтусене хирĕçлесе хуравлăр.

1ĕ Ağustos ayında mı sanatoryuma gidecek. 2ĕ Geçen yaz şehirde miydi. 3ĕ Ciğerlerinden hasta olan İhsan Bey doktora gitti mi. 4ĕ Onu Esat Bey mi tedavi ediyor. 5ĕ Doktorun verdiği ilâçları kullanıyor mu.

10. Çак сăмахсемпе предложенисем тăвăр.

Çene, kemik, hayret etmek, inlemek, kalp, ağlamak, topallamak, böbrek, sağırĕ

11. Панă тĕслĕхсемпе усă курса альтернативлă ыйтусем йĕркелĕр.

1ĕ Tedaviden geçti, geçmediĕ 2ĕ Doktorun muayenehanesinde bekleyelim, kapısındaĕ 3ĕ Cemal, ameliyat olacak, tedaviden geçecekĕ 4ĕ Derin nefes alabiliyorsunuz, alamıyorsunuzĕ 5ĕ Doktorun elinde, röntgen filmi, kan tahlili raporuĕ

♦ Пĕлсе тăма!

Турккă чĕлхинче хăш-пĕр причасти формисем япалан яланхи паллине палăртма пултараççĕ. Тĕслĕхрен: unutulmaz günler – манăçми кунсем, dayanılmaz bir acı – чăтайми ырату, sözünde durur bir adam – хăй сăмахне тытакан çын.

Кун пек причастисем хутлă сăмахсен тытăмĕнче те тĕл пулаççĕ: güler yüzlü – кăмăллă (кулакан питлĕ), çıkmaz sokak – тухайми урам (тупик), çıkar yol – тухмалли çул, kaynar su – вĕрекен шыв, içilir su – ĕçмелли шыв, yanardağ – вулкан.

Причастисенчен хăшĕ-пĕрисем япала ячĕ пек çÿреме пуçланă: gelir _ тупăш (тухăç килни), gider – тăкак, yaramaz – харсăр (ача).

Хăш-пĕр причастисем уйрăлми тачă çыхăннă сăмах пĕрлешĕвĕсенче тĕл пулаççĕ: inanılmaz derecede – тĕлĕнмелле, шутласа илмелле мар, güvenilir bir tarzda – шанчăклă, yeter derecede – çителĕклĕ.

Sözlerle deyimler, karaciğer _ пĕвер, mütehassıs _ специалист, incelemek _ тĕпче, çene _ янах, kemik(gi) _ шăмă, ameliyat odası _ операци пÿлĕмĕ, büsbütün _ пачах, hayret etmek _ тĕлĕн, şişmek _ шыç, sanatoryum _ санатори, gerekmek _ кирлĕ пул, ağrımak _ ырат, inlemek _ йăнăш, başka türlü _ урăх тĕрлĕ, imkân _ май, mümkün _ майлă, tedavi etmek _ сыват, müzmin, ilâç(ci) _ эмел, kalp(bi) _ чĕре, müdahale etmek _ хушша кĕр, ağlamak _ макăр, bağlı _ çыхнă, tesir etmek _ витĕм кур, topallamak _ уксахла, bu sefer _ ку хутĕнче, kan _ юн, kanamak _ юн юх, tahlil etmek _ тишкер, rapor _ справка, her zamanki gibi _ яланхи пекех, ayakta durmak _ ура çинче тăр, şaşmak _ тĕлĕн, geçirmek _ чăт, sersemlemek _ тĕлĕн, sararmak _ сарал, böbrek(gi) _ пуре, taş _ чул, susmak _ шăплан, nefes almak _ сывла, bacak(gi) _ ура, kaybetmek _ çухат, mezar _ масар, kör _ куçсăр, körlük _ куç курманни, sağır _ хăлха илтменни, gömlek _ кĕпе, халат, sıhhat(ti) _ сывлăх, sıhhî _ сывă, muayene etmek _ пăхкала, anlaşılmak _ палăр, паллă пул, komşu _ кÿршĕ, ziyaret etmek _ кайса кур, hatır _ ăс-тăн, тăн, biri _ пĕри, fazla _ нумай, ытларах, düşünmek _ шутла, шухăшла, ziyaret _ визит, inlemek _ йăнăш, kızarmak _ хĕрел, kızgın _ хĕрÿллĕ, çile _ йывăрлăх, ilgilenmek _ интереслен, emin _ шанчăклă, şekil _ форма, сăн, bilgin _ ученăй, deneyim _ опыт ирттерни, yakın _ çывăх, çare _ май, dayanmak _ таян, kahrol _ кăравул, getirmek _ илсе кил, huzur _ лăпкăлăх, uzaklaşmak _ уйрăлса кай, аяккалла кайĕ

Çирĕм улттăмĕш урок _ Yirmi Altıncı Ders

-Madan/-meden аффикслă деепричасти

Анлă обстоятельство

-(Y)ıncaya kadar форма

,мĕт наклоненийĕ

• Турккă чĕлхинчи -madan/-meden аффикслă деепричасти (вăл -arak/-erek аффикслă деепричастин хирĕçлев аспекчĕн формипе синонимлă) чăваш чĕлхинчи -масăр/-месĕр (хăш чух _ -иччен) аффикслă формăпа тÿр килет. Тĕслĕхрен: Ben gözIerimi ayırmadan ona bakıyordumĕ_ Эпĕ ун çине куç сиктермесĕр (куçăмсене илмесĕр) пăхрăм. Bir şey söylemeden gittiĕ – Вăл пĕр сăмах каламасăр кайрĕ. İşlerimi bitirmeden eve dönmeyeceğimĕ _ ,çĕмсене пĕтермесĕр эпĕ киле таврăнмăп. Öğrenciler zil çalmadan dersaneye girdilerĕ _ Студентсем шăнкăрав янăриччен класа кĕчĕç.

• Турккă чĕлхинчи пирке пĕлтерĕшлĕ анлă обстоятельствăсем (-dığı için, -acağı için) чăваш чĕлхинче обстоятельство пулакан пăхăнуллă предложенипе е ахаль обстоятельствăпа тÿр килеççĕ. Тĕслĕхрен: Sizin dostunu olduğu için onu severizĕ Эпир ăна сирĕн тус пулнă пирки (тус пулнăшăн) юрататпăр. Osman hastalandığı için bugün konsere gelemediĕ _ Осман чирленĕ пирки паян концерта килеймен.

• «Глагол -(y)ıncaya kadar, -(y)ınca kadar» форма вăхăт пĕлтерĕшлĕ пулать. Тĕслĕхрен: Işıklar sön-ünceye kadar bahçede kalıyorduĕ _ Çутăсем сÿниччен(ех) вăл садра юлчĕ. Oğuzhan gel-inceye kadar burada bekleĕ _ Огузхан киличчен кунта кĕт.

• Турккă чĕлхинче глаголăн ĕмĕт наклонени форми -( y)a -(y)e аффикспа пулать. Сăпатлану тĕслĕхĕ:

Çирĕплетÿ аспектĕнче

Ben yazayım _ Эпĕ çырăттăм

Sen yazasın _ Эсĕ çырăттăн

O yaza _ Вăл çырĕччĕ

Biz yazalım _ Эпир çырăттăмăр

Siz yazasınız _ Эсир çырăттăр

Onlar yazalar _ Вĕсем çырĕччĕç

Хирĕçлев аспектĕнче

Ben yazmayayım _ Эпĕ çырмăттăм

Sen yazmayasın _ Эсĕ çырмăттăн

O yazmaya _ Вăл çырмĕччĕ

Biz yazmayalım _ Эпир çырмăттăмăр

Siz yazmayasınız _ Эсир çырмăттăр

Onlar yazmayalar _ Вĕсем çырмĕччĕç

Глагол çумне -(y)dım, -(y)dın, -(y)dı…» аффикссем хушăнсан ĕмĕт наклонени форми иртнĕ вăхăт сĕмĕ туянать. Сăпатлану тĕслĕхĕ:

Çирĕплетÿ аспектĕнче

Ben yazaydım _ Эпĕ çырăттăмччĕ

Sen yazaydın _ Эсĕ çырăттăнччĕ

O yazaydı _ Вăл çырĕччĕ

Biz yazaydık _ Эпир çырăттăмăрччĕ

Siz yazaydınız _ Эсир çырăттăрччĕ

Onlar yazaydılar _ Вĕсем çырĕччĕç

Хирĕçлев аспектĕнче

Ben yazmayaydım _ Эпĕ çырмăттăмччĕ

Sen yazmayaydın _ Эсĕ çырмăттăнччĕ

O yazmayaydı _ Вăл çырмĕччĕ

Biz yazmayaydık _ Эпир çырмăттăмăрччĕ

Siz yazmayaydınız _ Эсир çырмăттăрччĕ

Onlar yazmayaydılar _ Вĕсем çырмĕччĕç

Alıştırmalar