9Ĕ Точкăсем вырăнне кирлĕ сăмахсем лартăр.

1ĕ Memur bana iki makbuzĕĕĕ 2ĕ Azĕĕĕ unutuyordum, odayı toplamak sana düşüyorĕ 3ĕ Küçük hanım, buranın istihbaratĕĕĕ nerededir. 4ĕ Annem, yolculukĕĕĕ ne içine koyayım. 5ĕ Çocuklar babasının etrafınıĕĕĕ 6ĕ Ne yapsın. Bavullarını bagaja mıĕĕĕ. 7ĕ Hayır, okumadım bu kitabı, yalnızĕĕĕ 8ĕ Buradaĕĕĕ almaĕ Durak yakındırĕ

10Ĕ Точкăсем вырăнне кирлĕ падеж аффиксĕсене лартăр.

1ĕ Öğrenciler öğretmen ĕĕĕ etrafını aldılarĕ 2ĕ Vapurun kalkmasıĕĕĕ kaç dakika kalıyor. 3ĕ Birbirimiz ĕĕĕ mektup yazacağız, değil mi. 4ĕ Paltonu askıĕĕĕ mı astın. 5ĕ Kapıĕĕĕ kilitlemedin mi yoksa. 6ĕ Üniformalı memur bavullarımı kompartıman ĕĕĕ yerleştirdiĕ

11Ĕ Ыйтусене хуравлăр.

Bu yaz bir tren yolculuğu yaptınız mı. Kaç kişiydiniz. Evinize yakın istihbarat bürosu var mı. O zaman eşiniz izinli miydi. Ailece yolculuk yapmayı sever misiniz. Bindiğiniz vagonun numarası neydi. Vagonun önü kalabalık mıydı. Vagonların pencereleri açık mıydı. Tren kalkınca ailece lokantaya gittiniz mi. Tren deniz kıyısı boyunca mı ilerliyordu. Pencereden dışarı baktınız mı. Tren durunca hamalı çağırdınız mı. Yolculuğunuzdan memnun kaldınız mı.

12Ĕ Текст тăрăх ыйтусене хуравлăр.

Osman Bey kimdir. Osman Bey aldığı izinden faydalanarak ne yapmaya karar verdi. Ekspres için bilet alabildi mı. Saat kaçta taksiyle istasyona gittiler. Araba nerede durdu. Osman Bey taksi parasını verdikten sonra yanına kimi çağırdı. Binecekleri vagonun önünde kimler duruyordu. Açık pencerenin arkasında duran üniformalı memur ne yapıyordu. Vagonun kondüktörü ne yapıyordu. Tren ne zaman kalktı. Tren ne zaman İstanbul'a vardı.

13Ĕ Турккăлла куçарăр.

Вĕсем станцие миçе сехетре кайрĕç; Кондуктор вагон алăкĕ умĕнчеччĕ. Вăл мĕн тăватчĕ; Вĕсем купене кĕчĕç те ларчĕç. Купе питĕ илемлĕ. Виççĕмĕш шăнкăрав янăрарĕ. Поезд тапранчĕ. Пассажирсем пĕр-пĕрне: «Телейлĕ çул пултăр!», _ терĕç. Вĕсем ресторан вагона кайса каçхи апат çирĕç.

14Ĕ Тĕслĕхпе усă курса сăмах майлашăвĕсем тăвăр.

Тĕслĕх: içeri girdik, mağaza – 1) içeri girdiğimiz mağaza 2) içeri gireceğimiz mağazaĕ

1ĕ Okudun, kapağı renkli bir romanĕ 2ĕ Seyrettim, mağazanın vitrinleriĕ 3ĕ Beğendiniz, basmaĕ4ĕ İçeri aldık, genç kızĕ 5ĕ Yanaştılar, tezgahĕ 6ĕ Konuştun, gençĕ 7ĕ Vitrinde gördüler, siyah satenĕ 8ĕ Vitrinden indirttiniz, mavi çiçekli pazenĕ 9ĕ Tezgâhtar çıkardı, pembe renkli kumaşĕ 10ĕ Tezgâhtara kestirdik, pijamalıkĕ 11ĕ Para uzattım, veznedeki bayanĕ 12ĕ Bozuk verdin, kasiyer hanımĕ

15Ĕ Панă сăмахсемпе тата сăмах майлашăвĕсемпе усă курса альтернативлă ыйтусем йĕркелĕр.

1ĕ Birinci mevki, ikinci mevki, aldıĕ 2ĕ Osman Bey, bavullarını, vagona, kendisi götürdü, hamala verdiĕ 3ĕ Osman Bey, yataklarını, kondüktöre, hemen, biraz sonra, yaptırdıĕ 4ĕ Tren İzmit'te, durdu, durmadıĕ 5ĕ Ertesi günün sabahı Osman Beyler, lokantaya gittiler, kompartımanlarında kaldılarĕ 6ĕ Osman Bey çay ısmarlarken, kendisi için, sade, komple, söylediĕ

♦ Пĕлсе тăма!

-lan/ -len, -laş/ -leş _ глагол тăвакан аффикссем: şen (хаваслă) _ şenlenmek (хаваслан)* hazır (хатĕр) _ hazırlanmak (хатĕрлен)* yakın (çăвăх) _ yakınlaşmak (çывăхлан)* güzel (илемлĕ) _ güzelleşmek (илемлен).

Sözlerle deyimler, yolculuk _ çулçÿрев, yolcu _ пассажир, tren _ поезд, demiryolu _ чукун çул, istihbarat (bürosu) _ ыйтса пĕлмелли бюро, izin (zni) _ кану, yataklı vagon _ çывăрмалли вагон, lokantalı vagon _ апат çимелли вагон, şirket _ фирма, mevki(yi) _ класс (транспорт çинчен), yalnız _ пĕччен, kompartıman _ купе, bitişik _ юнашар, kaydetmek _ паллă ту, makbuz kesmek _ квитанци пар, vezne _ касса, az kaldı unutuyordum _ кăшт çеç манмарăм, yolculuk eşyası _ çул çинче кирлĕ япаласем, bavul _ чăматан, yaklaşmak _ çывăхар, çağırmak _ чĕн, hamal _ япаласем йăтакан, турттаракан, taşımak _ йăт, куçар, derhal _ тÿрех, -in etrafını almak _ çавăрса ил, seçmek _ суйла, bagaja vermek _ багажа пар, üniforma _ ятарлă форма, yerleştirmek _ вырнаçтар, duymak _ илт, kondüktör _ проводник, -a göz gezdirmek _ хăвăрт пăх, ceket _ пиншак, asmak _ çак, askı _ вешалка, kampana _ шăнкăрав, hız almak _ хăвăртлăхне ÿстер, hayırlı (iyi) yolculuklar _ телейлĕ çул пултăр, hayırlı geceler _ ырă каç пултăр, yatağını yapmak _ вырăн сар, birazdan _ часах, kitlemek (kilitlemek) _ питĕр, kilit _ çăра, ertesi gün _ тепĕр кун, ilerlemek _ малалла кай, arkada kalmak _ хыçалта юл, gezinmek _ уçăлса çÿре, hava almak _ сывла, hareket etmek _ куç, yavaşlatmak _ хулленлет, vedalaşmak _ сывпуллаш, merdiven _ картлашка, sen bilirsin _ хăвăн ирĕк, sandık _ сунтăх, sayın _ хисеплĕ, sürü _ кĕтÿ, bırakmak _, müsabaka _ ăмăрту, vaziyetli _, dinmek _ , vezne _ учрежденисенчи касса, kasa _ магазинсенчи касса, ailece _ пĕтĕм çемйипе, beraberce _ пурте пĕрле, kalkmak _ тапран, çay sade _ чей, çay komple _ чей (кунта чейпе пĕрле çăкăр, çу, варени е пыл параççĕ), hayırlı yoluculuklar, iyi yoluculuklar _ телейлĕ çул пултăр.

Çирĕм виççĕмĕш урок _ Yirmi Üçüncü Ders

Вăхăт пĕлтерĕшлĕ анлă обстоятельство (-Dığı-acağı zaman (vakit)

-(I)n/-(i)n/-(u)n/-(ü)n аффикслă глагол

«Глагол Ç -ivermek…» форма

• Вăхăт пĕлтерĕшлĕ анлă обстоятельство -dığı-acağı zaman (vakit), -dığı/ -acağı zaman сăмахсемпе пулать. Тĕслĕхсем: Ali bahçede oynadığı zaman kardeşi evde derslere çalşıyorĕ _ Али пахчара вылянă вăхăтра (чух) пиччĕшĕ килте уроксем тăвать. Odaya girdiğim zaman babam kitap okuyorduĕ _ Эпĕ пÿлĕме кĕнĕ вăхăтра (чух) аттем кĕнеке вулатчĕ.

,çсем пĕр вăхăтра пулса иртнине кăтартма -dığı zaman форма вырăнне -ken аффикслă деепричастипе усă курма пулать. Тĕслĕхрен: Ali bahçede oynarken kardeşi çalışıyorĕ _ Али пахчара вылянă чух пиччĕшĕ килте уроксем тăвать.

• «Глагол Ç -ivermek…» форма (вариантсем, -ıvermek

(-ıvermek/-yıvermek, -ivermek/-yivermek, -uvermek/-yuvermek,

-üvermek/-yüvermek) ĕç хăвăрт е кĕтмен çĕртен пулнине кăтартать. Тĕслĕхрен: yazıvermek – хăвăрт çыр, okuyuvermek – хăвăрт вула. Saat onda yataga girerek uyuyuverdiĕ – Вăл ултă сехетре вырăн çине выртса хăвăрт çывăрса кайрĕ.

• -(I)n/-(i)n/-(u)n/-(ü)n аффикспа глаголăн таврăну залогĕн форми пулать. (Чăваш чĕлхинче глагол çумне -ăл/-ĕл, -ăн/-ĕн аффикссем хушăнса пулнă глаголсене малтан таврăну залогĕн форми тенĕ пулсан халĕ вĕсене çĕнĕ сăмахсем шутне кĕртеççĕ.)

Тĕслĕхрен: yıkamak(çу) _ yıkanmak(çăвăн); soymak(хыв) _ soyunmak(хывăн), giymek(тăхăнтарт) _ giyinmek(тăхăн), taramak(тура) _ taranmak(туран), sevmek(сав) _ sevinmek(савăн), görmek(кур) _ görünmek(курăн).

Alıştırmalar