10. Ыйту татăкĕпе усă курса ыйтуллă предложенисем тăвăр.

Bilet yoktuĕ Vaktimiz vardıĕ Ali köydendiĕ Kütüphanedeydikĕ Sen öğrenciydinĕ Ağabeyi doktorduĕ Evimiz küçüktüĕ Memurdunĕ Ali köylüydüĕ Kitap vardıĕ Siz odadaydınızĕ Mektup Ahmet’tendiĕ Haber ondandıĕ

♦ Пĕлсе тăма!

Adınız nedir. _ Сире мĕнле чĕнеççĕ. Сирĕн ятăр мĕнле. Эсĕ мĕн ятлă;

Kaç yaşındasın. – Эсир миçе çулта.

Çĕнĕ сăмахсем: mektup _ çыру , haber _ хыпар, vakit _ вăхăт, ağabey _ аслă пичче, kardeş _ йăмăк, abla _ аппа, yardım _ пулăшу, pek _ питĕ, karı _ арăм, evli _ мăшăрлă, çoktan _ тахçантанпа, bekar _ хусах, авланман, yıl _ çул, istemek _ пуласшăн, gibi _ пек, (dan) ibaret _ тăрать, daire _ хваттер.

Вун иккĕмĕш урок _ On İkinci Ders

Глаголăн иртнĕ вăхăт форми

İçin хыç сăмах

• Глаголăн иртнĕ вăхăт форми ударениллĕ -dim, -din, -di,

-dik, -diniz, -diler аффикссемпе пулать. Ку аффикссем сингармонизм законне пăхăнаççĕ, сакăр вариантлă пулаççĕ. Сăпатлану тĕслĕхĕсем:

Çирĕплетÿ аспектĕнче

Ben yazdım - Эпĕ çыртăм Biz yazdık - Эпир çыртăмăр

Sen yazdın - Эсĕ çыртăн Siz yazdınız - Эсир çыртăр

O yazdı - Вăл çырчĕ Onlar yazdılar - Вĕсем çырчĕç

Хирĕçлев аспектĕнче (ударени -ma(-me) аффикс умĕнхи сыпăк çине ÿкет.)

Ben yazmadım - Эпĕ çырмарăм Biz yazmadık - Эпир çырмарăмăр

Sen yazmadın - Эсĕ çырмарăн Siz yazmadınız - Эсир çырмарăр

O yazmadı - Вăл çырмарĕ Onlar yazmadılar - Вĕсем çырмарĕç

Çирĕплетÿ аспектĕнче (ыйтуллă форма)

Ben yazdım mı. _ Эпĕ çыртăм-и. Biz yazdık mı. _ Эпир çыртăмăр-и.

Sen yazdın mı. _ Эсĕ çыртăн-и. Siz yazdınız mı. _ Эсир çыртăр-и.

O yazdı mı. _ Вăл çырчĕ-и. Onlar yazdılar mı. _ Вĕсем çырчĕç-и.

Хирĕçлев аспектĕнче (ыйтуллă форма)

Ben yazmadım mı. _ Эпĕ çырмарăм-и.

Sen yazmadın mı. _ Эсĕ çырмарăн-и.

O yazmadı mı. _ Вăл çырмарĕ -и.

Biz yazmadık mı. _ Эпир çырмарăмăр-и.

Siz yazmadınız mı. _ Эсир çырмарăр-и.

Onlar yazmadılar mı. _ Вĕсем çырмарĕç -и.

• İçin хыç сăмах тĕп падежри япала ячĕсем тата камăнлăх падежĕнчи местоименисем хыççăн тăрать, вĕсене ытти сăмахсемпе çыхăнтарать. Тĕслĕхсем: Bu kitabı senin için aldıkĕ – Ку кĕнекене эпир сан валли илтĕмĕр. O üç dolar için dört saat çalıştıĕ – Вăл виçĕ долларшăн тăватă сехет ĕçлерĕ. Bu çantayı oğlum için aldımĕ – Ку сумкăна ывăлăм валли илтĕм.

• Bir сăмах, чăваш чĕлхинчи пекех, хисепе тата паллăмарлăха пĕлтерме пултарать. Тĕслĕхрен: bir kitap _ пĕр кĕнеке, bir adam _ пĕр çын; bir ev _ пĕр (темĕнле, паллă мар) кил.

Alıştırmalar

1. Çак глаголсене иртнĕ вăхăтра сăпатлăр:

1) çирĕплету аспектĕнче: okumak, istemekĕ

2) хирĕçев аспектĕнче: almak, etmek

3) çирĕплету аспекчĕн ыйтуллă форминче: gitmek, konuşmak

4) хирĕçлeв аспекчĕн ыйтуллă форминче: çalışmak, vermek

2. Ыйтусене хуравлăр.

Bütün gün mü çalıştı. Okulu bitirmediniz mi. Nereye gittiler. Dün ne yaptınız. Sinemadan saat kaçta döndünüz. Tramvayla mı geldiniz. İşe saat beşte mi başladık. Dün akşam sen mi bize yardım ettin. Dün sinemaya gittiniz mi. Oğlumuz dün akşam sokağa çıktı mı. Bugün gazete okudun mu. Biz o subayla konuştuk mu. Seninle bunu konuşmadık mı. Çocukları daha dönmediler mi. Sualinize cevap vermedim mi. Dün dersleriniz saat üçte mi bitti. Bugün gazete aldık mı. Bu sabah kardeşimle konuştunuz mu.

3. Чăвашла куçарăр.

İlk dersi ne zaman okumaya başladınız. – Dün efendimĕ Neler öğrendin. – Bazı yeni şeyler öğrendimĕ Niçin evden çıkmadın. – Hastaydımĕ Ali işine başladı mı. – Bence başlamadıĕ Sen enstitüye girdin mi. – Girdimĕ Ne dedin. – Bir şey demedim benĕ Sen gazeteyi okumadın mı. – Okudumĕ Bedri’ye, “akşam gel”, dedin mi. – Dedim ya!

4. Скобкăри глаголсене иртнĕ вăхăт форминче лартăр.

Ders 45 dakika (devam etmek)ĕ Sen defteri (istememek). Siz işinize (devam etmek). Ne (olmak). Siz öğretmenimizi (görmemek). Sen nerede (oturmak). Onlar bir şey (yapmak). Siz evden ne zaman (çıkmak). Kim (gelmek). Ders (bitmek) artık. Ben işimi (bitirmek)ĕ Sen ona niçin (yardım etmemek).

5. Точкăсем вырăнне кирлĕ хыç сăмахсем (için, evvel, sonra, ile) лартăр.

Bir saat … buradaydıĕ Mektubu kalem … yazdımĕ Dersten … kütüphaneye gittikĕ Kitabı senin … almadımĕ Bugün … bilet yok, dedilerĕ Birkaç gün ĕĕĕ buradayızĕ Enstitüye gitmek ĕĕĕ tramvaya bindiĕ O sizin ĕĕ ĕberaber mi gidiyor.

6. Текста вулăр, чăвашла куçарăр.

Dün sabah Mehmet epey erken uyandıĕ Yataktan kalktı, pencereyi açtı, 15 dakika jimnastik yaptıĕ Sonra yatağı topladı, ellerini yüzünü yıkadı, giyindiĕ

Mehmet'in kahvaltısı birkaç sandviçle bir sütlü kahveden ibarettiĕ Kahvaltıdan sonra biraz gazete okuduĕ

Saat 7ĕ15 te onun odasına dostu Sinan girdiĕ O da Mehmet'le aynı enstitüde okuyor, aynı apartmanda oturuyorĕ

Dostlar sokağa çıktılarĕ Enstitüleri apartmanlarına yakın değildi, onun için otobüsle gittilerĕ

İlk dersleri Türkçe idiĕ Öğretmen onlara birçok sualler sordu, onlar bunlara cevap verdilerĕ Dersin sonunda öğretmen onlara iki vazife verdiĕ

Son ders saat ikide bittiĕ Derslerden sonra dostlar lokantaya gittiler, yemek yedilerĕ Yemekten sonra sinemaya gittilerĕ

Film iyi idiĕ Dostlar çok memnun kaldılarĕ

Mehmet’le Sinan akşam eve döndüler, derslerine çalıştılarĕ