1. Диалога вулăр, чăвашла куçарăр.

– Merhaba, Aynurĕ Nasılsın, iyi misin?

– Teşekkür ederim, iyiyimĕ Sen?

_ Ben de iyim… Ne var, ne yok?

_ Yeni bir şey yokĕ

_ Dersler nasıl geçiyor? Her şey yolunda mu?

_ Yolundaĕ Öğretmen bizden memnunĕ Güzel, diyorĕ

_ Bugün derste yazıyor musunuz?

_ Arapça yazmak zordur, onun için her gün 25 30 dakika yazıyoruzĕ

_ Sonra da konuşuyorsunuz tabi, değil mi?

_ Konuşuyoruz, konuşuyoruz ama, pek yavaşĕ Her şey yeniĕ

_ Tabi! Türkçe daha kolay, ama biz de şimdilik çabuk konuşamıyoruzĕ

_ Hata yapıyorsunuz demek.

_ Evetĕ Bazı alıştırmalar çok zorĕ

_ Öğretmen size çok mu soru soruyor.

_ Pek çok! Her öğrenci 8-10 soruya cevap veriyorĕ Bir grupta da 6 kişi varĕ

_ Bugün kaç dakika konuşuyorsunuz.

_ 35-40 dakikaĕ Ama bazı günler tam iki saat konuşuyoruzĕ

_ Ne güzel! Çok yazmıyorsunuz da onun içinĕ

_ Tabi, Türkçe yazmak kolayĕ

_ Bugün bütün gün enstitüdesin, değil mi.

_ Hayır, dersten sonra eve gidiyorumĕ

_ Akşam kütüphanedesin tabi.

_ Evetĕ

_ Ne zaman geliyorsun.

_ Saat 8’de oradayım artıkĕ

_ Demek, derslere beraber çalışıyoruz.

_ Tabi ya!

_ Allahaısmarladıkĕ

_ Güle güleĕ

2Ĕ Сказуемăйсене хирĕçлев аспектĕнче тăвăр.

Türkçeyi çabuk konuşuyorumĕ Öğretmen benden memnundurĕ Bütün alıştırmayı yazıyorumĕ Yavaş çalışıyorsunuzĕ Saat üçte eve gidiyorumĕ Kütüphaneden kitap alıyorumĕ Bu akşam derse çalışıyorumĕ

3Ĕ Сказуемăйсене хирĕçлев аспектĕнче ыйтуллă формăра тăвăр.

Saat üçte zil çalıyorĕ Bu kitaptan memnunumĕ Ondan soruyorsunĕ Lena hata yapıyorĕ Yavaş konuşuyorumĕ Mehmet yeni gazete okuyorĕ Dersaneye beraber gidiyoruzĕ

4Ĕ Ыйтусене хуравлăр.

Şimdi Çuvaşçadan mı çeviriyorsunuz. Kütüphaneden buraya mı geliyorsunuz. Bana mı soruyorlar. Kitap mı yazıyorsunuz. Türkçe güç mü. Tatarca kolay mı. Teneffüste Çuvaşça mı konuşuyorlar. Bundan sonra eve mi gidiyorsunuz. Şimdi sınıfta kimse var mı. Bize mi soruyorsunuz. Yeni bir şey var mı. Bu alıştırma kolay mı. Zil çalıyor mu. On dakika sonra kütüphaneye mi gidiyor. Sonra koridora çıkıyor muyuz.

5. Текста вулăр, чăвашла куçарăр.

Ailemiz.

Bizim ailemiz epey kalabalıktırĕ 6 kişiden ibarettirĕ

Babam köylüdürĕ Annemle beraber İzmir’e yakın bir köyde oturuyorlarĕ Babam artık epey ihtiyar(dır)ĕ 63 yaşında(dır)ĕ Ama hâlâ bahçede çalışıyorĕ

Annem de genç değil(dir)ĕ 58 yaşında(dır)ĕ Evde pek çok işi var, kızkardeşim ile beraber bunlara bakıyorĕ

Kızkardeşim evli(dir)ĕ Onun kocası tüccar(dır)ĕ Üç buçuk yaşında bir oğulları varĕ

Ağabeyim subay(dır)ĕ 38 yaşında(dır)ĕ Çoktandır, evli(dir)ĕ 3 çocuğu varĕ Şimdi onlar İzmir’de oturuyorlar, çünkü ağabeyim bir gemide çalışıyorĕ Karısı ilk okulda öğretmen(dir)ĕ

Kardeşim genç(tir)ĕ Bekâr(dır)ĕ İstanbul’da oturuyorĕ Üç senedir bir fabrikada teknisyen olarak çalışıyorĕ Kardeşim mühendis olmak istiyor, onun için de akşamları enstitüye devam ediyorĕ

Benim bir ablam da varĕ Şimdi iki çocuğu ile beraber Ankara’da oturuyorĕ Bir hastanede doktor(dur)ĕ

Benim adım Oğuzhanĕ 30 yaşındayımĕ Ailem üç kişiden ibaret, karım, kızım ve benĕ Biz Edirne’de oturuyoruzĕ Bizim güzel bir evimiz varĕ Kızımız küçük(tür), 3 yaşında(dır)ĕ

6. Сказуемăйсене çирĕплетÿ аспектĕнче тăвăр.

Bazı öğrenciler çalışmıyorlarĕ Şef sizi sormuyorĕ Bir şey okumuyorumĕ Sen hata yapmıyorsunĕ Derste çok yazmıyorsunuzĕ Benden sormuyorĕ Çuvaşçadan Türkçeye çevirmek zor değildirĕ Bu akşam eve gitmiyorumĕ

7ĕ İle хыçсăмахa кĕске формăпа улăштарăр.

Öğretmeniniz kimin ile (kiminle) kütüphaneye gidiyor. Bu genç kız ile beraber mi okuyorsunuz. Hayır, onun ile degil, Hasan ile beraber okuyorumĕ Okula troleybüs ile mi geliyorsunuz. Hayır, otobüs ileĕ Kurşunkalemin ile ne yapıyorsun. Baba ile kız Türkçe konuşuyorlarĕ Annesi ile beraber saat dokuzda geliyorĕ Sizin ile beraber mi çalışıyor.

8ĕ Ыйтусене хуравлăр.

İkinci ders ne zaman başlıyor. Bu akşam bana geliyor musunuz. Dördüncü ders saat kaçta bitiyor. Nasılsınız. Bütün gün çalışıyor musunuz. Şimdilik burada mısınız. Her öğrenci mi çeviriyor. Bugün dersler çabuk mu geçiyor. Derslere ne zaman çalışıyorsunuz.

9. Турккăлла куçарăр.

– Эсир мĕн ятлă?

– Лена ятлă.

– Эсир миçе çулта.

– 21 çулта.

– Эсир ĕçлетĕр-и.

– Çук, институтра вĕренетĕпĕ

– Института хăçан пĕтеретĕр.

– Кăçал.

– Эсир ăçта пурăнатăр.

– Шупашкарта.

– Сирĕн хваттер пысăк-и.

– Питĕ пысăк мар. Икĕ пÿлĕмлĕ.

– Вăл миçемĕш хутра.

– Тăваттăмĕшĕнче.

– Сирĕн аçăр ăçта ĕçлет.

– Вăл фабрикăра инженер.

– Аннĕр вара.

– Аннем халĕ ĕçлемест.

♦ Пĕлсе тăма!

-lı/-li/-lu/-lü аффикс паллă ячĕсемпе япала ячĕсем тăвать:

1) tuz+lu – тăварлă;

üç oda+lı – виçĕ пÿлĕмлĕ;

2) köy+lü – хресчен (ял çынни);

şehirÇli _ хула çынни;

nereÇli _ ăçти. (хăш вырăнти çын.)

ŞupaşkarÇlı _ Шупашкар çынни;

enstitüÇlü _ институт студенчĕ.

-çı/-çi/-cı/-ci аффикс япала ячĕсем тăвать:

kitapÇçı – кĕнеке сутакан çын (кĕнекеçĕ)

saatÇçi – сехет юсакан çын (сехетçĕ)

gemiÇci – кимĕпе çÿрекен çын (кимĕçĕ)

Усă курмалли сăмахсем: dost – тус, pek – питĕ, tüccar – сутуçă, yer – çĕр, вырăн, daire – хваттер, еpey – самай, kalabalıktır – йышлă, yakın – çывăх, şimdiye kadar – ку таранччен, çünkü – çавăнпа, gemi – кимĕ, hizmet etmek – салтакра пул, karı – арăм, koca – упăшка, teknisyen – техник, hâlâ _ халĕ, olarak – пулса.

Вуннăмĕш урок _ Onuncu Ders

Хушу наклоненийĕ

Тăву падежĕ

• Турккă чĕлхинче, чăваш чĕлхинчи пекех, хушу наклоненийĕн форми глагол тĕпĕпе пĕр килет: konuş – калаç, çık – тухĕ

Хушу наклоненийĕн нумайлă хисеп форми -ınız/-iniz/-unuz/-ünüz аффикс хушăннипе пулать: álÇınız – илĕр, gélÇiniz – килĕр, konúşÇunuz_ калаçăр. Ударени сăмах тĕпĕнчи юлашки сыпăк çине ÿкет. Ку аффиксăн кĕске варианчĕ те пур: -ın/-in/-un/-ünĕ Тĕслĕхрен: gélÇin _ килĕр, sórÇun _ ыйтăр.

Глагол уçă сасăпа пĕтет пулсан сăмах тĕпĕпе аффикс хушшине y кĕрсе ларать: oku(y) Çunuz _ вулăр, başla(y) Çınız _ пуçлăр.

Хушу наклоненийĕн хирĕçлев аспекчĕ -ma(-me) аффикс хушăннипе пулать: gitÇme(y)Çiniz _ ан кайăр, alÇma _ ан ил.

• Тăву падежĕн форми ударениллĕ -ı,-i,-u,-ü аффикспа пулать: Ыйтăвĕсем: kime. – кама. ne. – мĕн.

Сăмах тĕпĕ уçă сасăпа пĕтет пулсан падеж аффиксĕ умĕн (y) кĕрсе ларать: Bu öğrenci(y)Çi tanımıyorumĕ _ Эпĕ ку студента палламастăп. Üçüncü dersÇi okuyoruzĕ _ Эпир виççĕмĕш урок вулатпăр. Тăву падежĕнчи сăмах преложенире дополнени пулать. Вăл тăву падежĕн аффикслă форминчен те, аффикссăр форминчен те пулать. Падеж аффиксĕпе усă курнă тĕслĕхсем:

_ Yunus’u (çын ячĕ) görmüyorumĕ _ Эпĕ Юнуса курмастăп.

_ Oğuzhan seni (сăпат местоименийĕ) arıyorĕ _ Огузхан сана шырать. Bunu (кăтарту местоименийĕ) kime yazıyorsun._ Эсĕ кăна кама çыратăн.

_Turistler İstanbul’u (географи ячĕ) geziyorlarĕ _ Туристсем Стамбулпа паллашаççĕ.

_ Şu kitabı (япала ячĕ умĕн кăтарту местоименийĕ пур) okuyorumĕ _ Эпĕ леш кĕнекене вулатăп.

_ ĕçĕн объекчĕ малтанхи калаçуран паллă е калаканĕ ун çинчен пĕлет пулсан: Pencereyi mi açıyorsun. _ Эсĕ чуречене уçатăн-и.

_ kim местоименин тăву падеж форми çеç дополнени пулать, ne местоимени вара аффикспа та, аффикссăр та çÿреме пултарать. Тĕслĕхрен:

Kimi arıyorsunuz. _ Эсир кама шыратăр. Neyi arıyorsunuz. _ Эсиp мĕне шыратăр. Ne arıyorsunuz. _ Эсир мĕн шыратăр.

Пуплевре тăву падежĕн аффиксĕпе усă курман тĕслĕхсем: Şükrü kitap okuyorĕ _ Шÿкрÿ кĕнеке вулать. Osman bana bilet alıyorĕ _ Осман ман валли билет илет. Ben gazete alıyorumĕ _ Эпĕ хаçат илетĕп. Beş defter alıyorĕ _ Вăл пилĕк тетрадь илет. Birkaç subay görüyorumĕ _ Эпĕ темиçе офицера куратăп.

Alıştırmalar

1. Çак сăмахсене тăву падежĕн форминче тăвăр.

Kitap, şoför, çocuk, enstitü, memur, öğrenci, sporcu, masa, dolapĕ

2. Чăвашла куçарăр. Паллă тунă сăмахсен формине ăнлантарăр.

Her gün mü kitap okuyorsun. Bana mı sual soruyorsunuz. Orada bir şey görmüyorumĕ Siz de mi bunu öğreniyorsunuz. Ne yapıyorsunuz burada. Çok enteresan bir kitap okuyorumĕ Kitabını kime veriyorsun. Neden pencereyi açıyorsun. Babası ona defter, kitap alıyorĕ Seni soruyorumĕ Bunu sormuyorĕ

3. Точкăсем вырăнне кирлĕ çĕрте тăву падежĕн аффиксне лартăр.

Bülent yeni bir evĕĕĕ alıyorĕ Bu kitapĕĕĕ okumuyorumĕ Şu kutuĕĕĕ alıyorsunuzĕ Mustafa şimdi bir şeyĕĕĕ yapıyorĕ Paraĕĕĕben veriyorumĕ Ali’ye bir çantaĕĕĕ alıyorumĕ Senĕĕĕ soruyorĕ Buĕĕĕ da yazmıyorsunuzĕ

4. Ыйту сăмахĕсемпе тата ыйту татăкĕпе усă курса ыйтуллă предложенисем тăвăр.

Kitabı Türkçeden Çuvaşçaya çeviriyorĕ

Тĕслĕхрен: Kitabı Türkçeden Çuvaşçaya ceviriyor mu.

5. Глаголсене хушу наклоненийĕнче нумайлă хисеп форминче тăвăр.

Sorma, girme, oku, dönme, öğrenme, başla, konuş, çevir, bitir, çık, git, yap, çalışma, bak, geçĕ

6. Чăвашла куçарăр.

Sorma! Şuraya geçinĕ 5’te çıkĕ Evden çıkmayınĕ Git, git, buradadır o artıkĕ Türkçe konuşunĕ Sen çok konuşma! Geliyorum, deĕ Her şey yolunda, deyinĕ Saat 4’ten evvel gelme! Gelin, efendim, gelin! İşe başla! Ali’ye sorĕ Öğretmene sorunuzĕ Defteri Fatma’ya verĕ On para vermeĕ Bir şey demeyinizĕ

7. Скобкăри глаголсене хушу наклонени форминче тăвăр.

Siz bu kitabı (okumak)ĕ Sandalyeye (oturmak)ĕ Siz onu da (konuşmak)ĕ Sen 8 den evvel (gelmemek)ĕ Sen okula saat dokuzda (gelmek)ĕ Sen derse (çalışmak)ĕ Siz köye (gitmek)ĕ Siz ona bir şey (sormak)ĕ Sen bu parayı annene (vermek)ĕ Siz bütün gün (okumamak)ĕ

8. Текста вулăр, чăвашла куçарăр.

Benim çok iyi bir dostum varĕ Adı Oğuzhanĕ 30 yaşındadırĕ Bir üniversitede öğretmen olarak çalışıyorĕ

Oğuzhan evlidirĕ Ailesi üç kişiden ibarettirĕ Bir kızı varĕ O üç yaşındadırĕ Oğuzhan’ın karısı şimdi orta okulda çalışıyorĕ

Oğuzhan ailesi ile beraber 3 katlı bir apartmanda oturuyorĕ Onların dört odalı bir daireleri varĕ

Oğuzhan’ın kardeşleri varĕ Babası ile annesi köyde oturuyorlarĕ Babası ihtiyar değil(dir), 51 yaşında(dır)ĕ Annesi de genç(tir)ĕ