1Ĕ Сăмах майлашăвĕсене чăвашла куçарăр.

Bizim subayımız, senin kızın, onun kitabı, onların pilotları, sizin öğreniniz, onun babası, senin kalemin, sizin defteriniz, benim çocuğum, sizin kitabınız, senin odanĕ

2. Чăвашла куçарăр.

Derslerden sonra kütüphaneye gidiyoruzĕ Önce Osman çıkıyor, sonra benĕ Onlar önce okula gidiyorlarĕ Ben ondan iki gün evvel dönüyorumĕ Önce sen okuyorsun, sonra benĕ Ben sınıftan senden sonra çıkıyorumĕ

3ĕ Панă тĕслĕхпе усă курса сăмах майлашăвĕсем тăвăр.

Тĕслĕх: öğrencim – benim öğrencim

Kızımız, penceresi, köylüleri, sandalyem, okullarımız, fabrikaları, kütüphanelerinizĕ

4ĕ Чăвашла куçарăр.

Benim defterim nerede. Şu ev bizimdirĕ Babanız ihtiyar değildirĕ Kitabın bendedirĕ Masamız yenidirĕ Saatim dolaptadırĕ Kitabı yokturĕ Doktorsunuz kimdir. Evimizde telefon varĕ Bu kalem benimdirĕ Çanta senin, değil mi. Kızların okuyor mu. Kitabı yokturĕ Dersimiz sekizde başlıyorĕ Kutusu buradadırĕ

5. Турккăлла куçарăр.

Ку ялта больница пур. Леш урамра шкул пур. Ку хулара автобуссем пур. Ку çын вĕрентекен. Ку урам сарлака. Ку хулара трамвай çук. Ку аудиторире сакăр студент тата пĕр вĕрентекен пур. Ку хулара кинотеатрсем сахал мар.

6. Чăвашла куçарăр.

– Bu köyde orta okul var mı. – Hayır, bu köyde orta okul yoktur, ilk okul vardır, köy çok küçüktürĕ – Sen neredesin. – Ben okuldayımĕ – Sen evde misin. – Hayır, ben evde değilimĕ – Postane bu sokakta mıdır. – Hayır, postane başka bir sokaktadırĕ – Öğrenciler sınıfta mıdırlar. – Evet, öğrenciler sınıftadırĕ – Mehmet burada mıdır. – Hayır, Mehmet burada değildirĕ – Ali evde midir. – Ali sinemadadırĕ

7. Ыйтусене хуравлăр.

İkinci ders saat kaçta başlıyor. (On dakika sonra.) Kaçıncı dersten sonra eve gidiyorsunuz. Öğretmen kimden önce sınıftan çıkıyor. Kaç dakika sonra eve dönüyorsunuz. İki saat sonra ne yapıyorsunuz. Sen ne zaman gidiyorsun. Sonuncu ders ne zaman bitiyor.

8. Чăвашла куçарăр.

Sen ne yapıyorsun. – Ben çalışıyorum. – Sen nerede çalışıyorsun? – Ben bir üniversitede çalışıyorum. – Ben sabah erken üniversiteye gidiyorum, orada 8 saat çalışıyorum, akşam üniversiteden çıkıyorum ve eve dönüyorum. – Üniversite nerededir? – Üniversite uzak değil, bu sokaktadır.

Aynur nerede çalışıyor? – Bir atölyede çalışıyorĕ O atölyeye sabah erken gidiyor, atölyede 8 saat çalışıyor, akşam atölyeden çıkıyor ve eve dönüyorĕ – Atölye uzak mıdır? – Hayır, atölye uzak değil, bu sokaktadırĕ

Osman nerede yaşıyor? – Osman Edirne’de yaşıyorĕ – O nerede oturuyor? – O büyük bir apartmanda oturuyorĕ – Osman doktor mudur? – Hayır, o doktor değil, öğrencidirĕ – Osman nerede okuyor? – Osman orta okulda okuyorĕ Orta okul uzak mıdır? – Evet, orta okul uzakĕ

9. Турккăлла куçарăр.

• Эсир ку урокра мĕн тăватăр? Куçаратăр-и?

• Çук, куçармастпăр. Калаçатпăр.

• Мĕнле. Турккăлла калаçма çăмăл-и?

• Хальлĕхе йывăр.

• Эсир мĕнле калаçатăр? Вĕрентекен сире ыйту парать, эсир хурав паратăр, çапла мар-и?

• Паян иккĕмĕш урокра эсир мĕн тăватăр? Вулатăр-и, куçаратăр-и?

• Чăвашларан куçаратпăр.

• Эсĕ мĕнле куçаратăн (хăвăрт е хуллен) ?

• Хăвăрт куçармастăп. Йывăр.

• Уроксем хыççăн эсĕ ăçта каятăн?

• Киле.

10. Текста вулăр, чăвашла куçарăр.

Enstitüde

Saat 8.30 da bütün öğrenciler sınıftadır.

Birinci derste Türkçe okuyoruz. Bazı öğrenciler hata yapıyor. Ama bugün yanlışlar çok değil. Öğretmen bizden memnun(dur).

Sonra Türkçeden Çuvaşçaya çeviriyoruz. Alıştırmalar kolaydır, onun için çabuk yapıyoruz. Ama Çuvaşçadan Türkçeye çevirmek şimdilik zor. 45 dakika ne çabuk geçiyor! Gene zil çalıyorĕ Teneffüs.

Teneffüste bazı öğrenciler kütüphaneye gidiyor, oradan yeni gazete alıyor, okuyorlar.

İkinci derste 10-15 dakika yazıyoruz, sonra da konuşuyoruz. Öğretmen bize sorular soruyor, biz bunlara cevap veriyoruz. Ama şimdilik Türkçe konuşmak kolay değil. Onun için biz yavaş konuşuyoruz.

Ders bitiyorĕ Öğretmen bize, Hoşça kalın! Diyor. Biz de ona, Güle güle! Diyoruz.

11. Точкăсем вырăнне камăнлăх аффиксĕсене лартăр.

Bizim üniversite… büyüktür. Senin baba… köye gidiyor. Benim saat… pek güzel. Bugün sizin kaç ders… var. Onun kitap… yok mu? Onun baba… müdürdür. Senin kız… nerede okuyor? Sizin anne… çalışıyor mu?. Onların ev… şuradadırĕ Onların kaç defter… var.

12. Турккăлла куçарăр.

Вĕсен шкафĕнче нимĕн те çук. Санăн ручку манăн сĕтелте. Вĕсен пÿлĕмĕнче кам пур. Манăн сĕтелĕм çинче пĕр кĕнеке тата темиçе тетрадь пур. Сирĕн кĕнекĕр ăçта? Унăн сумки пукан çинче. Манăн сехетĕм сĕтел çинче. Пирĕн сĕтелĕмĕр çĕнĕ. Унăн хĕрĕ ĕçлемест. Сирĕн хĕрĕр вĕренет-и? Вĕсен килĕнче телефон çук.

Усă курмалли сăмахсем: bütün – пĕтĕм, gene – каллех, memnun – кăмăллă, beraber – пĕрле, uyumak – çывăр, gülmek – кул, gezmek – ирт, bilmek – пĕл, sabahleyin – ирхине, akşamleyin – каçхине, çoktan – нумайранпа, тахçанах, niçin – мĕншĕн, biraz – темиçе, bazan, bazen – хăш-пĕр чух, yazmak – çыр, apartman – нумай хутлă çурт, uzak – инçе, atölye – ателье, mağaza – лавкка, магазин, bazı – хăш-пĕр, kolay – çăмăл, yavaş – хуллен, çabuk – хăвăрт, geçmek – ирт, şimdilik – хальлĕхе, yanlış – йăнăш, zor – йывăр, artık – ĕнтĕ, soru sormak – ыйту пар, cevap vermek – хурав пар, хуравла, derse çalışmak – урок ту, ilk okul – пуçламăш шкул, orta okul – вăтам шкул, başka – урăх, tramvay – трамвай, onun için _ çавăнпа.

Тăххăрмĕш урок – Dokuzuncu Ders

Ыйтуллă предложенисенчи сăмахсен йĕрки

İle хыç сăмах

• Ыйтуллă предложенисенче ыйту сăмахĕ (чăваш чĕлхинчи пекех) сказуемăй умĕнче пулать. Тĕслĕхрен:

Bu çocuklar nereye gidiyorlar? – Ку ачасем ăçта каяççĕ?

Bu insan nereden geliyor? – Ку çын ăçтан килет?

Mehmet nerede çalışıyor? – Мехмет ăçта ĕçлет?

Siz evden ne zaman gidiyorsunuz? – Эсир килтен хăçан каятăр?

• Ыйту татăкĕ предложенире шухăш тĕшши пулакан сăмах хыççăн тăрать (чăваш чĕлхинче вара ыйту татăкĕ сказуемăй хыççăн, шухăш тĕшши пулакан сăмахĕ сказуемăй умĕн вырнаçать). Тĕслĕхрен:

Doktor mu geliyor? – Тухтăр килет-и?

Eve mi gidiyorsun? – Эсĕ киле каятăн-и.

Okuldan mı dönüyorsun? – Эсĕ шкултан таврăнатăн-и?

Ahmet İzmir’de mi bulunuyor? – Ахмет Измирте пулать-и?

Mustafa Bursa’dan İstanbul’a mı dönüyor? – Мустафа Бурсaран Стамбула таврăнать-и?

• İle хыç сăмаха хăй умĕн тăракан сăмахпа пĕрле те, уйрăм та çыраççĕ. Пĕрле çырнă чух вăл икĕ вариантлă пулать: уçă сасăсем хыççăн _ -yla(-yle), хупă сасăсем хыççăн _ -la(-le). Тĕслĕхрен: Hasan’la (Hasan ile) _ Хасанпа, arkadaşıyla (arkadaş ile) _ юлташпа.

İle хыç сăмах тĕп падежри япала ячĕ, камăнлăх падежĕнчи сăпат тата кăтарту местоименийĕсем хыççăн пулма пултарать. Ку хыç сăмах темиçе пĕлтерĕшпе палăрать:

_ ĕç хатĕрне палăртать:

_ Neyle yazıyorsun? _ Эсĕ мĕнпе çыратăн?

_ Kalemle (kalem ile) yazıyorumĕ_ Эпĕ ручкăпа çыратăпĕ

_ ĕçе кампа тунине кăтартать:

_ Oğuzhan’la (Oğuzhan ile) konuşuyorumĕ _ Эпĕ Огузханпа калаçатăп. Ali’yle (Ali ile) dönüyorumĕ _ Эпĕ Алипе таврăнатăп.

İle хыç сăмах сыпăнтару функцине те пурнăçлать: Öğretmen ile öğrenciler dersanededirĕ _ Вĕрентекенпе студентсем аудиторинче.

Alıştırmalar