1)Оң қанат(Барунгар) 2)Сол қанат(Жоңғар) 3) Орталық қанат(Кул)
Жеке басын қорғайтын таңдаулы мыңдық – Кешіктен
Енисей қырғыздары мен Сібір орман халықтарын бағындырды.1207-1208 жылдары.
Енисей қырғыздары мен Сібір орман халықтарын бағындырған- Жошы
Таңғұттар мемлекетін, Тұрфан князьдігін және ұйғырларды бағындырды- 1207-1209ж.ж.
1211-1215 жж. Моғол армиясы Қытай жеріне баса көктеп кірді
1218 ж.Мұхамед Хорезмшахпен арасында қандай келісім жасасты? сауда жөнінде
Отырар опаты болған жыл: 1218 жылы
1219 жылы Шағатай мен Үгедей қоршауға алған қала - Отырар
1219ж. Мәуренахрға басып кіруін тездетті? 1218ж. Отырардағы сауда керуенінің өлтірілуі
1223 ж. Калка өзенінде монғолдарға кімдердің күші қарсы тұрды? Орыстар мен қыпшақтар
1211-1215ж. Қытайға жорығында қолға түсірді – Соғыс техникасын
1217 жылы Күшліктің Жетісудағы иеліктерін басып алуына кімді аттандырды Жебе ноянды.
1219 жылы Ертістен Сырдарияға қарай қаптайды-150мың қолмен
Отырар қақпасын ашқан-Хорезм шах жіберген Қараша хажиб
Мұсылман діні үшін Қарақытайлармен күресіп Арслан хан көмекке шақырған Монғол ханы- Құбылай
Монғолдар Жетісу жеріне енді- 1218ж.
Шығыс Түркістан мен Жетісуды алғаннан кейін көз тікті- Қазақстанның оңтүстігі мен Орта Азияға
Сырдарияның төменгі ағысындағы қалаларды бағындыруға аттанған-Жошы
1219жСырдың жоғарғы ағысындағы қалалар мен Бұқараны алуға аттанған- Төле
3 ай бойы қарсылық көрсеткен қала- Сығанақ
15 күндей қарсылық көрсеткен қала-Ашнас
Жер бетінен жойылып кеткен Жуас(Гоба) қала- Баласағұн
Жетісудағы 200-ден астам елдімекеннің ХІІІ-ХІVғ.ғ.аман қалғаны-20-ға жуық
Сыр бойындағы қалалар монғолдардың иелігіне көшті:1219-1220 жылдар
Монғол-ң қолына түскен Сыр бойы қалалары-Үзкент, Баршынкент
Қазақстан жерінде құрылған Монғол ұлыстарының саны- 3
Жошыға тиісті ұлыс қай жерлерді қамтыды? Ертіс өзенінен батысы Еуропаға дейін.
Қазақстан жерінен үлес алмаған Төле
Төлеге қараған аймақ- Монғолия территориясы
Шағатай ұлысына тиісті жерлер- Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Қазақстан, Орта Азия
Үгедей ұлысына тиісті жерлер- Б.Монғолия, Алтай, Тарбағатай, Ертістің жоғарғы ағысы.
Шағатай ұлысының орталығы- Алмалық
Шағатайдың жазғы ордасы- Құяш(Іле өзенінің бойында)
Үгедей ұлы хан атағын алғаннан кейінгі тұрған ордасы-Қарақорым
Шыңғыс тұқымдарының арасындағы талас шиеленісе бастады- 1259ж. Мөңке қайтыс болғаннан кейін
Шыңғысхан империясында басқару жүйесі басталды:Ондықтан
Батысқа жорық жасауға шешім қабылдаған монғол құрылтайы өтті:1235 ж
балаларына бөліп берген жерлерді Інжу деп атаған, оның мәні: Жасау
1201ж Аргун өзенінде өткен құрылтайда таққа отырған Жалайыр билеушісі өзін жариялады:"Гурхан"деп
антропологиялық процесстердің жаңа өзгеріске ұшырау себебі: Монголдардың жаулап алуы
Діни қысым жасамау ұранын басшылыққа алған –Жебе ноян
Сыр бойындағы қалалардың қатігездікпен жаулап алынғаны туралы мәлімет Отырыр қаласында жүргізілген археологиялық зерттеу жұмыстары
Сібір жерінің Жошы ұлысы құрамына енгенін жазған- Рашид ад-Дин
Алтын Орда
Негізін қалаушы:Батый Астанасы:Сарай-Бату
Орыс деректерінде Алтын Орда атауы пайда болған уақыт- ХҮІғ. Аяғы
1227-1255 жылдары билеген - Батый хан
Батый ханның есімі тарихи деректерде айтыла бастайды-Батысқа жорық жасау шешімінен кейін
Батый ханның әділдігі туралы жазған парсы тарихшысы- Жувейни, Мұсылман деректерінде
Батый-ң Алтын Орда-ң экономикасын арттырып, қала-ң жандануына көңіл бөлгенін жазған- Орыс деректері
«Батый ордасына саудагерлер барлық жерлерден келіп жатты, олар түрлі тауарларды әкеледі. Ол тауарлардың барлығын алғызып, оның үстіне бағаны артығымен төлетіп отырған»-деп жазған- Парсы тарихшысы Жувейни
Батыйдың Батысқа жасалған 7 жылдық жорық уақыты- 1236-1242ж.ж.
1262ж Беркеге достық қарым-қатынас жасау үшін өз елшісін жіберді: Мәмлүк Сұлтаны Бейбарыс
Мәмлүк мемлекетінің 4 сұлтаны болған- Бейбарыс
Берке хан Исламды қабылдап, мешіт салдырды- Әзірбайжан жерінде
Беркенің исламды қабылдаудағы мақсаты-Мұсылман елдерімен қарым-қатынасты күшейту
Берке хан байланысын күшейткен Орта Азиядағы қалалар-Үргеніш, Бұхара
Кавказ жерінде жорықта қайтыс болған -Берке
1266-1280ж.ж. Беркеден кейін Алтын Орда тағына отырған- Меңгу Темір(1266-1280)
Меңгу Темірдің Византиямен келісімінің нәтижесі-Жерорта теңізі қалаларымен сауда жақсарды
Меңгу Темірдің Византияға қарсы жорығы- 1271ж.(египетпен байлан кедергі келтірген)
Бүкіл монголдық құрылтайға қатысудан бас тартқан Алтын Орда ханы: Берке(1237-1266)
Саяси жағынан мемлекеттік беделінің көтерілуіне зор үлес қосқан-Тохты хан(1290-1312ж.ж.
Иран,Кавказ елдерімен сауда байланыстарын жандандырып, Египетпен байл орн-Тохты хан
Алтын Орданың гүлденген кезі- Өзбек пен Жәнібек хандар тұсында
Қалалық өмірдің дамуына қатты көңіл бөлген хан-Өзбек
Египет сұлтанына жазған хатында өз елінде дінсіздердің азайғанын хабарлағанын-Өзбек хан
Ислам діні мемлекеттік дін болып жарияланды- Өзбек хан тұсында
Билік үшін тартыс уақыты- 1357-1380ж.ж.
1357-1380ж.ж. тартыста таққа отырған хандар саны- 20-дан астам
Куликово шайқасы өткен уақыт- 1380ж.
Куликово даласында Мамай жеңіліс тапты- Дмитрий Донской бастаған орыс әскерінен
Тоқтамыстың Мәскеуді өртеп жіберген уақыты- 1382ж.
Тоқтамыс бірнеше рет шабуыл жасаған жерлері-Мауеренахр мен Кавказ
Алтын Орданың ХҮғ. орта-да ыдырау нәтижесінде п.б хандықтар-Ақ Орда, Ноғай Ордасы, Сібір, Қазан, Астрахань, Қырым
Соңғы билеушісі- Шейх Ахмед
Мемлекет ретінде жойылды- 1502ж.(Шейх Ахмед өлген соң)
Іс жүргізу жазуы- Ұйғыр жазуы
Іс-қағазын жазушылар- Білікшілер(хатшылар)
Азаматтық істерге билік жүргізген- Уәзірлер
Ұлыстар бөлінген әкімшілік буын- Ұсақ үлестер
Азаматтық басқару билігі берілген түрік әулетінен шыққан әкімдер-Мәлік
Салық жинаушылар, халық санағын Ұйымдастырушылар- Даруға
Әскери істерді басқарғандар- Беклербек
Әскери бақылау жүргізіп, кейде салық жинаумен айналысқандар-Басқақтар
Мұсылмандық мемлекетке айнала бастаған уақыты-ХІҮғ.
Алтын Ордада қызметкерлердің негізін құрағандар-мұсылмандар мен буддистер
Қай ханнан кейін аласапыран төңкеріс(Ұлы дүрбелең) басталды- Жәнібек
ХІҮғ. 60ж. астанасы Сарайда 1 жылда ауысқан хандар саны- 4
Мыңдықтар бағынды: нояндарға
Нояндар бағынды; беклербекке
Кавказ бен Қырымды Қарақорым, Қытаймен байланыстырылған: Сарайшық қаласы
Батыйхан Шайбани ханға қосшы етіп берген тайпалар: найман, бұйрық, қарлұқ
Шыңғыс тұқымдарының қай ғасырдан бастап толық түркіленіп кетті: XIV ғ
Дешті Қыпшақтың солтүстігінен Батыс Еуропаға дейінгі жерлерді билеген-Батый
Ақ Орда
Алтын Ордадан біржола бөліне бастаған уақыты: XIV ғ. II ширегі
Тәуелсіз хандық болып жарияланды - Ұрұс хан тұсында
Ұрұс хан Сығанақ қаласында теңге соқтырған уақыты- 1368-1369ж.ж.
1374-1375ж Еділ бойына аттанып, Сарай-Батуды, Кама бұлғарларын бағындырған-Ұрыс хан(1376ж өлген)
Орда Ежен билік құрған мемлекет: Ақ Орда
Орда Ежен хандығын үисін руынан шыққан қандай би арқылы басқарған – Майқы би
Ақ Орданың аумағы иелігін қамтыған:Орда Ежен мен Шайбани ханның
Барақтың мақсаты: Сырдария бойындағы қалаларды қайтару
ХІІІғ.-ХҮғ. басында Шығыс Дешті-Қыпшақта өмір сүрген- Ақ Орда
Жошы ұлысының жері бөлінген әскери қанат- 2(оң және сол)
Жошы ұлысының сол қанатын басқарып шығыс бөлігінде билік жүргізген-Орда Ежен
Қазақстан аумағында Монғолдардан кейін құрылған алғашқы мемлекет- Ақ Орда
Жошы ұлысының сол қанатын құрайтын құрылымнан дербес мемлекет ретінде қалыптасқан- Ақ Орда
Ақ Орда мемлекет ретінде өмір сүру ұзақтығы- 240ж.
Қазақ мемлекетінің құрылуында зор тарихи роль атқарған мемлекет-Ақ Орда
1327-1328ж.ж.Сығанақ қаласында теңге соқтырған Ақ Орда ханы- Мүбәрәк
Өзбекпен күресте жеңіліс тауып, Қырғыздар мен Алтайға кетуге мәжбүр болған- Мүбәрәк
Ұрұс хан жазалаған Маңғыстау билеушісі- Тоқтамыстың әкесі Түй-Қожа
Тоқтамыс Темір-Мәлікті жеңіп, Сығанақты біржола алған уақыты- 1379ж.
Тоқтамыстың Мамай ордасын басып алған уақыты- 1380ж.
1395ж. Тоқтамысқа қарсы Әмір Темір Ақ Орда тағына отырғызды- Қойыршақ Оғланды
Ұлықбекті жеңіп, Сырдария бойындағы көптеген қалаларды өзіне қайтарған Ақ Орда ханы- Барақ
1428ж. Шығыс Дешті-Қыпшақтағы билік Жошының осы ұрпағына өтті- Әбілқайыр Шайбани
Қалалық мәдениеті дами түскен тұсы- Ерзен хан кезінде
Өмір сүруін тоқтатты:XV ғ. басы
Ақ Орданы әлсіреткен жағдай:Ақсақ Темір жорықтары
Соңғы ханы: Барақ
Астанасы: Сығанақ
1354-1364ж.ж. билік үшін тартыста қаза тапқан Ақ Орда хандарының саны- 12
Әмір Темірдің Ақ Орданы әлсіретуді көздеген мақсатына табылған себеп: Түй – Қожаның ұлы Тоқтамыстың Темірге қашып баруы
1376ж Әмір Темірдің Тоқтамысты таққа отырғызған жері-Сауран
Тоқтамыстың Ұрысханның баласы Темір Мәлікті жеңіп, Сағанақты бір жола қолына алды: 1379ж
Ақ Орда ішкі-сыртқы жағдайын бөліп қарастыруға болады: 3 кезеңге
Отырар ,Сауран, Жентте мешіт соғып,Сығанақты Орта Азия мен Шығыс Дешті Қыпшақтың басты сауда орталығына айналдырған -Ерзен
жазғы жайылымы: Алтай, Ұлытау, Орал тауларының бөктерінде
қыстайтын аймақтары: Арал бойы, Сыр бойы, Шу бойы
Жердің шұрайлысына иелік етті: ірі билік иелері
Дулат әміршісі Қамараддин хан тағына отырғызған Тоғылық Темірдің ұрпағы: Қызыр-Қожа оғлан
Отырарда мешіт-медресе салған: Ерзен
Ұрыс хан ұрпақтары 15 ғ Ақ орда жерінде құрған мемлекеті-Қазақ хандығы
Диқаншылық пен жартылай мал шаруашылығына қолайлы болды- Сығанақ қаласы
Моғолстан( ХІҮғ. ортасы- ХҮІғ. Басы)
Негізін қалаған:Тоғылық Темір хан Астанасы: Алмалық
Ең қуатты тайпа- Дулаттар
Моғолстан мемлекетінің орталық аймағы- Жетісу
Мемлекетінің құрылуына басты рөл атқарған әмір, дулат тайпасының ақсүйегі: Поладшы
Тоғылық – Темір тұсында бір күнде қанша мың адам ислам дінін қабылдаған: 160 мың
Есен-бұғаның хан тағында отырған уақыты: 1433-1462 ж
Темір әулеті Әбу Сайдтан көмек сұраған-Жүніс хан
Қай ханның тұсында ыдырай бастады: Абд-ар-Рашид хан
Этносаяси құрамында үйсіндердің орнына уақытша аталған тайпалар: Дулаттар
ХІҮғ. Ортасы Шағатай ұлысының ыдырауының нәтижесінде Шығыс бөлігінде құрылған- Моғолстан
Территориясы- Оңт.Ш. Қазақстан және Қырғызстан
Монғол сөзінің «н» әрпі түсіп қалып, Моғол, Моғолстан деп аталу көзі- Шығыс деректерінде
Моғолстан мемлекетінің құрылған уақыты- 1348ж.
М.Дулати жазуы бойынша Шағатайдың дулат әмірі Поладшыға берген жері- Маңлай Сүбе
Ш.Түркістаннан Ферғанаға дейінгі кең байтақ жерді алып жатқан өлке- Маңлай Сүбе
«Моғолстан аумағының ұзындығы мен көлденеңі 7-8 айшылық жол»- деген еңбек- Тарих-и-Рашиди
Дулат тайпасының мұралық лауазымы жоғары атағы- Ұлыс бегі
Тоғылық Темірдің бұйрығымен дінді қабылдамаған әмірлер мен бектер- Өлім жазасына кесілді
1360-1361ж.ж.2 рет жорығының нәтижесінде Мәуреннахрдың тағына Тоғылық- Темір кімді отырғызды- Баласы Ілияс-Қожаны
Ташкентте 1365ж. 22-маусымда болған шайқас- Батпақ шайқасы(2 жақтан 10000 адам қырылған)
Батпақ шайқасынан кейін Ілияс Қожа қоршап ала алмаған қала-Самарқан
Қамараддин таққа отырғызған Тоғылық Темірдің соңғы ұрпағы-Қызыр қожа оғлан
Әмір Темірдің Моғолстанға алғашқы жорығы- 1371-1372ж.ж.
Моғолстанға аттанған Әмір Темірдің әскер саны- 120000(жүз жиырма мың)
Жетісу мен Ыстық көлдегі жерлерді басып алу үшін Абдрашидтің Қазақ хандығына соғыс бастаған кезең: XVI ғасырдың 50-60 жылдары
1462ж. Есен Бұғаның қаза болуына байланысты таққа отырған- Жүніс хан
Жетісу жерінде, Түркістанның бір бөлігінде ХIVғ қалыптасқан мемлекет – Моғолстан
Мемлекет басқаруда Моғолстан ханына кім көмектесті – Ұлысбек
Әмір Темірдің Моғолстанға алғашқы жорығы: 1371-1372 ж
1371-1372 ж Әмір Темір қай қаланың түбіне дейін жетті: Алмалық
1375-1377 ж Әмір Темірдің 2-ші жорығы кезінде қай жерге дейін жетті: Шарын өзеніне дейін
Әмір Темірден жеңілген Қамараддин қашып құтылды: Шығыс Түркістанға, Үш Тұрфанға
Әмір Темір ұрпақтарынан тәуелсіздікке қол жеткізген Қызыр Қожа ханның мұрагері: Мұхаммед хан
Ферғана үшін таласта Ұлықбекке қарсы Ахмед Мырзаға көмектесіп жеңіске жеткен: Мұхаммед
Моғолстандағы тақ үшін күресте Қызыр Қожаның ұлы Шер-Мұхаммедті қолдаған: Ұлықбек
Моғол мемлекетіне енген қазақстанның аймақтары-Жетісу мен Оңтүстік
Моғол хандығында алғашында өздерінің басымдығын көрсеткен монғол тайпалары-Арлат,чорас,калучи
Моғол хандығының тағына 6 рет өз адамдарын отырғызған дұғлат ұлысбегі-Хұдайдат 16ғасырда Моғолстанның ішкі-сыртқы істерінде үлкен ықпалы болған қазақ сұлтаны: Ескендір
Әмір Темір жорықтары
Барлас тайпасынан шыққан Тарағай бектің баласы- Әмір Темір(1336-1405ж.ж.)
Мәуреннахрды басып алған жылы- 1370ж.
Билік еткен жылдары- 1370-1405ж.ж. (35 жыл)
Территориясы: Мәуреннахр
Әмір Темір қайтыс болған қала: Отырар(1405ж.)
Әмір Темірдің Тоқтамысты пайдаланудағы мақсаты- Ақ Орданы да, Алтын Орданы да басып алу
Әмір Темір мен Тоқтамыс арасындағы Құндызшадағы шайқас уақыты: 1391 ж
Әмір Темір мен Тоқтамыс арасындағы Терек өзеніндегі шайқас уақыты: 1395 ж
Астанасы- Самарқан
Әмір Темір жорықтарының Қазақ жеріне тигізген әсері: Экономикасының, мәдениетінің дамуына адам айтқысыз зардабын тигізді
1371-1390ж.ж. Әмір Темір Моғолстанға жорық жасады- 10 шақты рет
1376ж. көктемде Қамар ад-Динге қарсы 30 мыңдық әскер аттандырды-Қыпшақ әмірі Сасы Бұғаны
1377ж. Бұғым шатқалында 2 рет Әмір Темірден күйрей жеңілген Моғолстан әмірі- Қамар ад-Дин
Моғолстан Әмір Темірге толық тәуелділікке түсті- 1390ж. жорықтардан кейін
1371-1377ж.ж. Әмір Темір Моғолстанға алғашқы жорықтары жүрді- Сайрам, Талас арқылы
Әмір Темір жаулаған мемлекеттер саны- 27
Ақ Орда үшін 1374-1375ж аралығында Сауран түбінде шайқаста жеңіліс тапқан: Тоқтамыс
Тоқтамысты жеңген Ұрыс ханның үлкен ұлы: Тоқтақия
Әмір Темірден жеңілген Ұрыс ханның ұлы: Мәлік Оғлан
Әмір Темірдің Хорезмге кеткенін пайдаланып бүлік шығарған қыпшақ әмірі: Сасы Бұға
Ақ Ордамен Моғолстан Ақсақ Темірге қарсы одақ құрды: 1380 ж аяғында
Ноғай Ордасы
Алтын Орданың ыдырауы , Қазақстанның солтүстік – батысында құрылған бірлестік –Ноғай Ордасы
Территориясы: Еділ мен Жайық аралығы
Солт шығ-да Батыс Сібір ойпаты,солт батыс Қазан қаласы, оңтүс батысы Арал мен Каспий аралығында көшіп жүрген-Ноғайлар
Негізін қалаған: Едіге(билік етті 1396-1411 жж 15 жылдай)
Билеушінің титулы: Хан
Екінші аты:Маңғыт елі
Астанасы Сарайшық қаласының іргесі қаланған уақыт: X ғ.
ХІІІ ғ 2-жартысында Жайық өзенінің жағасында салынған қала- Сарайшық
Ноғай Ордасының ыдырай бастау уақыты:XVI ғ.
Қазақ ханы Жәнібек тұсында ноғайлар мен қазақтарды «Екі туысқан Орда» деген: Ш. Уәлиханов
Ноғайлы кезеңіндегі күйлер- «Ақсақ құлан», «Жошы ханның жортуылы», «Шора батыр», «Әмір ақсақ», «Қамбар».
Сарайшық қаласы орналасқан өзен- Жайық
Алтын Орда әскерінің қолбасшысының атымен аталған мемлекет – Ноғай ордасы
Сарайшықтың гүлденген дәуірі- ХІІІ-ХІҮғ.ғ.
Қасым хан тұсында Қазақ хандығының біраз жылдар астанасы болған- Сарайшық
1580 ж. Сарайшық-ң қирау себебі: Дон, Еділ казактарының шапқыншылық салдарынан
Алтын Орданың, Қазақ және Ноғай хандары жерленген қала- Сарайшық
Алтын Орданың бес ханының тұсында қолбасшы болған- Ноғай(1260-1306)
Алтын Ордадан бөлініп шықты- Нұрад – диннің тұсында(1426-1440ж.ж.)
Едігенің титулы- «Беклербек», «Ұлы Әмір»
Билік- Мұрагерлік жолмен
Басқарудың жүйесі- Ұлыстық
Едіге ХІҮғ. 90ж. үздіксіз соғыс жүргізді – Тоқтамыспен
Ноғай Ордасында хан көтеру кімнің келісімінсіз қабылданбайтын - Едіге ұрпақтарының
«Едіге жырын»(эпосын) шығарған- Маңғыт елі
Едігенің кезінде Ноғай Ордасының жері ұлғайды- Б.Сібір ойпатына дейін
Едігенің Ноғай Ордасын билеген жылдары-1396-1411ж.ж.
Б.Сібірде Едігенің билігін мойындаған тайпа- Тайбұға
Ноғайлар ХҮғ. ортасында- Сырдарияның орта ағысына дейін жетті
Қазан, Астрахань хандықтарының Ресейге қосылу уақыты- 1550ж. ортасы
Ресей үкіметінің Қырым хандығын құлатқаннан кейін Ноғайларды қуғынға ұшыратуы- ХҮІІІғ. соңы
ХҮІІ-ХҮІІІғ.ғ. Орыс мемлекетімен, Қырым және Қазақ хандықтарымен сауда-экономикалық, саяси тығыз байланыста болған ел- Ноғай Ордасы
Отырықшылыққа көшкен кедейлер- Тұмақтар
Ноғай Ордасымен шекарасы ортақ емес мем-т – Моғолстан
Алтын Орда дәуірінде Кавказ бен Қырымды Қарақорым, Қытаймен байланыстырған қала-Сарайшық
1446 жылы Үзкент қаласына билік жүргізген: Уақас би
Шығыс Дешті қыпшақтардың саяси өміріне белгілі болған Едіге ұрпақтары: Мұса Мырза, Жаңбыршы
Ноғайларға қоныстарын бірнеше рет өзгертулеріне тура келді-Туркия мен Ресей соғысы кезінде
Қыш күйдіру,темір қорыту цехтары, ақша жасау шеберханалары болған қала – Сарайшық
Қыпшақтар бөлінген бірлестіктер- құлан қыпшақ, қытай- қыпшақ, сағал қыпшақ, маджар қыпшақ, торайғыр қыпшақ
XVIII ғасырлардың соңында Қырым хандығы құлағаннан кейін, Ресейдің қуғынына ұшырап, аман қалған ноғайлар көшіп кетті-Туркия,Салт.Кавказ, Қазақ елі мен Башқұртқа
Батыс Сібір
Б.Сібір тайпаларымен көрші қонып, оларға елеулі ықпал еткен қазақ тайпалары- Қыпшақтар
Б.Сібір бірлестігінде басты роль атқарған- Керейттер
Батыс Сібірді паналап сонда қайтыс болған хан-Тоқтамыс
Астанасы: Қызыл-Тура (Чимги Тура)
Шыңғысханның құрметіне астанасы Тураны Чимги Тура деп атаған- Тайбұға
Тюмень қаласы орнында ертеде орналасқан – Чимги Тура(Қызыл Тура) қаласы
Көшім хан тарата бастаған дін:Ислам
Орыс патшасы ІІІ Иванмен өзара сауда қарым – қатынасын орнатқан хан: Ибақ
Көшім Қ Жалаиридің «Жылнамалар» жинағында осы әулеттің ұрпағы:Шайбани
Б.Сібір Әбілқайыр ханның қарамағына өтті- 1428ж.
Жәнібек, Кереймен одақтасып, Әбілқайырдың мирасқоры ШайхХайдарды өлтірген- Ибақ хан
Шайх Хайдар өлгенен кейін Астраханға қашып кеткен ұлы-Мұхамед Шайбани
1481-1484ж.ж. Орыс мемлекетіне екі рет елшілік жіберген Б.Сібір ханы- Ибақ
1495ж. Ибақ ханды өлтіріп, Б.Сібірдің билеушісі болған- Мұхаммед хан
Ноғай Ордасының бірқатар рулары құрамына енді- Кіші жүздің
Б.Сібір территориясы Монғол шапқыншылығынан кейін қаратылған ұлыс- Жошы ұлысы
Б.Сібір жері- Шайбанилардың Батыс тармағы
Көшілді Қазақ ақсүйегіне жатқызған тарихшылар: Н.Карамзин, А.Левшин
Көшімнің Сібірге Қазақ даласынан келгенін жазған жылнамашы-Есипов
Көшілді Шайбани ұрпағы екенін растайтын еңбек: Әбілғазының «Түрік шежіресі»
Көшім жасақтарының ең осал жері: Дәрімен атылатын қарудың жоқтығы
Көшіммен ұрыста Ермақ қару жарақ , азық-түлік қоймасын басып алған жер: Қарашы түбінде
Ермак Көшім хан қолын мылтықпен зеңбірек астына алып үлкен шығынға ұшыратты: Искер түбінде
Әбілқайыр өлгенен соң Батыс Сібірде билік өтті- Ибақ ханға