7-сынып
Түрік қағанаты(552-603)
Ерте орта ғасырларда алғашқы феодалдық мемлекет-Түрік қағанаты
Қазақстан жері Түрік қағанатының иелігінде болды – VIғ
VIғ ортасына дейін түріктер бағынған ел – Жужандар(Авар)
Бумын Түрік қағанатының билеушісі болды. Авар қағанатын жеңген соң
Ұлы Даланың шығыстағы қожасына айналды-Жужандарды женген соң
“Теле сөзінің мағынасы.Түрік
Шаруашылығы Көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы
Түркі ” этнонимі бірінші рет деректерде қашан кездесті - 542 ж
Түркі қолбасшысына қытай елшісі келген уақыт-545ж
Бұмын қызын сұратып жіберген жужан қағаны-Анағұй
552ж Бұмын қаған атақ алды-Елхан
552ж Бұмын қайтыс болған соң қаған атанған баласы-Қара Еске
Бұмын қаған қытай елімен саяси жағдайды нығайтты- Қытай әмірінің қызына үйлену арқылы
Түрктердің беделін басқа елдердің алдында көтерген оқиға- Бұмынның Қытай әмірінің қызына үйленуі
Букрат тауларында аварларды 2-рет женген түркі қағаны-Қара Еске
552-554жж Жужандарды біржола женген түркі қағаны-Мұқан
Ұлы Даланың шығыстағы қожасына айналды-Мұқан қаған кезінде
Қытайлардың 100 мың жібек матасын түріктерге төлеп отыруы осы қаған тұсында-Мұқан
Қытайлардың екі жағыменде жақсы болуды көздеген-Тобо қаған
Шығыстағы саяси ықпалының күшті болған жылдары-570-580жж (Тобо қаған)
Қарамағында Батыс Түрк тайпаларының 10 қолбасшысы болған Бұмын қағанның інісі-Иштеми
Ху елін (соғды) жаулап алған түрк қолбасшысы-Иштеми
Биліктерін батыс бағытта да жүргізе бастаған кезі-Иштеми қаған тұсында
Алтайдың теріскейіндегі тайпаларды бағындырған Түркі қағаны-Иштеми
Түрік қағаны Иштеми елшіліктер жіберіп келіссөздер жіберген елдер –Иран, Византия
Орта Азияның ішкі аймақтарына жорықтарын уақытша тоқтатуға себеп -Эфталиттердің қарсылығы
Арал теңізіне дейінгі жерге жетті-555жж
Түрктер эфталиттерді бағындырды-563-567жж
Солт Кавказ бен Қара теңіздің солт жағалауына дейін үстемдік етті-6ғ 70ж
Қытай,Иран,Византия сияқты мемлекеттермен терезі тең түскен кезі-6ғ 2жартысы
Қыстаулары орналасты –Іле, Шу, Талас,Ертіс,Сырдария бойлары және тау бөктерлері
Түрік қағанаты өз ішінде соғыстар басталды-581ж
Түркі жазба әдебиетінің ең атақтылары - «Күлтегін», «Тоныкөк»
Басты көлігі - Жылқы
Түркі тілдері сөздігінің» авторы - Махмұд Қашғари
Түркі тілдес тайпалардың бір-біріне жақындығын зерттеген белгілі ғұлама - М. Қашғари
Буддизм әсерін қай ғасырдан бастап сезінді 6ғ.
Жерорта теңізі елдеріне апаратын Жібек Жолы иесіне айналдыОрта Азияны жаулап алғаннан кейін.
Соғдылармен қандай жағдайға мүдделі болдыВизантиямен тікелей сауда байланысын жасауға.
Отбасына шапағатын тигізеді деп табынған: Ұмай анаға
Көрші тайпаларға щапқыншылық жасауының басты мақсаты Оларды құлға айналдыру.
568 жылы Византиямен Иранға қарсы одақ құру себебі: саудаға байланысты
Византиямен Иранға қарсы одақ құрылған жыл: 568 жылы
Қала туралы сөздер жиі кездесетін жазба ескерткіш Күлтегін
Отқа табынатыны туралы дерек беретін Византия елшісі-Земарх
Түріктер жаппай отырықшылыққа көше бастаған кез-7ғ бас кезінде
Қағанатының екіге бөлінген уақыты. 603ж
Батыс түрік қағанаты(603-704)
Солтүстік-батыс шекарасы – Еділ,Кубан
Оңтүстік-шығыс шекарасы – Іле,Шу
Солтүстік шығыс шекарасы- Есіл мен Ертіс
Оңтүстік батыс шекарасы-Тарым,Әмудария
Астанасы-Сұяб, Жазғы ордасы-Мыңбұлақ
Алғашқы қағаны-Тардуш (Дато)
Өзін Шығыс Түрктердіңде қағаны деп жариялаған- Тардуш (Дато)
Алтайдағы теле тайпасын басып алған қағаны-Тардуш
Дулулар дулат атауымен кездесетін дерек-Қытай
Самарқан қаласының билеушісіне қызын беріп оны өзінің орынбасары етіп жариялаған-Тон қаған
Шығыс шекарасын Алтайға, Батыс шекарасын Тарым мен Памир тауына жеткізген -Шегу
Батыстағы елдерді жаулап алуды ойластырған-Тон
Саяси күшейген кезі – Шегу мен Тон қағандар тұсында
Тон Византияға көмек беру үшін қалың қол аттандырды-627ж
Билік үшін тартыс басталды-630ж
Қытаймен болған ұрыста қолға түсіп қайтыс болған-Ешбар
«Он оқ будун» жүйесін енгізген – Ешбар Елтеріс
634 жылы Нүшеби тайпасының қолдауымен билікті қолға алған: Ешбар, Елтеріс
Билігі беріліп отырды: Мұрагерлік жолмен
Дулулар мен Нушебилер арасындағы соғыс – 640-657жж
Тан империясының басып кірген жылы – 659ж
Салық жинауға жергілікті адамдарды бекітіп,оларға “селиф”деген атақ берген-Тон
Жоғарғы билеуші, әскербасы-Қаған
Қағаннан кейінгі билік берілді-Ұлыққа
Ұлықты сайлаушы-Қаған
Салықты «қанмен өтейтін» түрінің мағынасы-Ондай әскери міндетті өтеуші адам майдан шебінің алдында жүрген
Яғбу,шад,елтебер атағы кімдерге берілген Қаған руынан шыққандарға
Қағанның негізгі тірегі – бектер
Сот істерін атқарушылар Бұйрықтар мен тархандар
“Тат”сөзінің мағынасы Құл
“Қара бұдындар”деген Қарапайым халықты
Шаруашылығы-Жартылай көшпелі мал шаруашылығы
«Қаған жасыл жібектен шапан киген, оның нөкерлеріде қамқадан шапан жамылған, тамаша көрініс» деп – Сюань Цзянь
Қарым қатынас жасаған елдер-Византия,Иран
Көне түркі жазуы қолданылмай, араб жазуының ығыстырған кезі – XI-XIIғ
Шығыс Түрік қағанаты(682-744ж.ж.)
Мемлекетін қалпына келтірген жыл- 682ж
Территориясы- Қазақстан, Орталық Азия, Ш.Түркістан, Оңтүстік Сібір.
Тұңғыш қағаны-Құтлық (Елтеріс)
Қолбасшы болып, түріктердің жауынгерлік даңқын асқақтатқан- Тоныкөк
Қуатты мемлекетке айналды-Құтлық, Қапаған тұсында
Қытаймен дипломатиялық келісім жасауға қол жеткізді-Білге қаған, Күлтегін.
741ж. осы қаған өлгеннен кейін әлсіреді- Білге қаған.
«Бек ұлдарың құл болды,Пәк қыздарың күн болды» – Күлтегін ескерткішінде
Түркеш қағанаты
Түркеш қағанатының мерзімі 704-756 жылдар
Алғаш қағаны-Үшлік
Үшліктің Таң империясына қарсы соғыста жеңіске жетті-704ж
Өзінің негізгі тайпаларын екі ордаға бөлген -Үшлік
Үшлік қаған қайтыс болды-706ж
Қағанаттың негізгі жер аумағы-Жетісу
Астанасы- Суяб,Кіші ордасы- Күнгіт қаласында болды
Күнгет қаласы қай жерде орналасқан Іле
Бөлінген аймақ саны 20
Әр аймақтың шығарған әскер саны- 7000(жеті мың)
Шекарасы қамтыған Шығыс Түркістандағы қалалар-Тұрфан, Бесбалық
Алғашқы деректі береді-Күлтегін ескерткіші және Қытай деректері
6 ғасырда мекен еткен аймақ-Шу мен Іле өзендері арасы
Түркеш-ң өз алдына билік құрған кезеңі туралы жазылған дерек –Күлтегін
Жазба деректерде Түркештер мекен еткен-Шу, Іле,Талас
Түркештердің талас тартысын пайдалануға тырысқан Шығыс Түрік қағаны-Қапаған
Арабтар “Сүзеген” деген -Сұлу(715-738)
Түркеш қағандығының тәуелсіздігі үшін үш жақта күрес жүргізген қаған: Сұлу
Сұлу қызын алған патшалық –Тибет
Сұлу баласына қызын берген Шығыс Түрік қағаны-Білге
Сұлу тұрғындарымен бірігіп Арабтарды қуып шықты қалалар-Бұқара,Самарқант
Сұлу ордасын көшірді:Тараз қаласына(Талас)
Билік басына қай қағанның келуімен нығайды – Сұлу
Түркештер бөлінді: сары және қара түркеш
Сұлу қағанның Тан империясына сәтті сапары- 717ж.
Сұлудың қарлұқтармен бірігіп, Тоқарстандағы арабтарды талқандауы- 737ж.
Соғды жеріндегі арабтарды қуып шыққан әскербасшы- Күли шор(720-721ж.ж.)
738ж. Сұлу қаған қаза болған жер- Навакет
Сұлуды өлтірген сары түркеш қолбасшысы- Баға Тархан
Сұлу-ң тақ мұрагері- Тұқарсан Құтшар
Қағандық мезгілі 1-2 жылға созылған -Тұқарсан Құтшар
Жазба деректерде ешбір хабар кездеспейтін қағаны- Тұқарсан Құтшар
Атлах шайқасында Арабтар қытайға қарсы күш біріктірді -Қарлұқтармен
Сары мен қара түркештер арасындағы талас-тартыс созылды- 20 жылға
Суябты Қытайлықтар басып алды- 748ж.
Атлах шайқасы болған жыл- 751ж.(5 күнге созылды)
Соңғы қағаны Жыпырдың билік кезеңі- 749-753ж.ж.
Күнгіт қаласында мекен еткен тайпа- Күнгіт
Атлах шайқасынан кейін Қытайлар Жетісудан біржолата кетті
756жылы Түркеш-ді құлатып,билікті өз қолына алған Қарлұқ
Соғдылардың Түркістан мен Жетісуға қоныс аударуы саудаға байланысты деп айтқан Бартольд
Соғдылардың Жетісуға қоныс аударуының басты үш себебі- Саудаға байланысты,Бұқара әмірі Абруйдың алым-салықты көбейтуі,Араб шапқыншылығы
Соғдылар Жетісуға қоныс аударған- 6-8 ғасырларда.
Зерафшан мен Қашқадария өзендерінің аралығын мекен еткен -Соғды
Соғдыларды Түркі қағаны жаулап алған уақытысы-6-7ғ
ХІ ғ.: «Соғдылықтардың ішінде түрікше сөйлемейтіндері жоқ»- деп жазған-М.Қашғари
«Суяб-ң батыс жағында бірнеше қала бар.Тәуелсіз, бірақ түріктерге бағынышты билеушісі бар» деп – Сюань Цзянь
Иран тілдес халық-Соғды
ІХ ғасырдың басында қарлұқтар жеңілген ел Ұйғыр қағанатынан
«Түркеш қағанының теңгесі», «түріктің көк ханының теңгесі» дег соғды жазуымен жазылған теңгелер табылған- Тараз.
704-766ж.ж. аралығында түркеш теңгелері соғылды- Таразда
Оғыз қағанаты IХ ғ. аяғы – ХI ғ. Басы
Этникасы құрылған аймақ- Жетісу
Алғаш мәлімет беретін - Әл-Якуби
ЖабғудыңАстанасы- Янгикент(Жаңа Гузия)
Территориясы- Сырдарияның орта және төменгі ағысы.
Янгикент орналасқан өзен- Сырдария
Сыр бойына Жетісудан ығысуының себебі- Қарлұқтардың қысымымен
Әскербасы- Сюбашы
Билеушісінің Жабғу
Жабғу әйелі- Қатын
Жабғудың ұрпақтары- Инал
Иналды тәрбиелеуші Атабектер
Жабғудың кеңесшілеріКүл-еркіндер
Халық жиналысы- жылына 1 рет
Шонжарлардың кеңесі- Қаңқаш
Мүлік теңсіздігінің негізі- Малға меншік
«Оғызнама» дерегінде бөлінген аймақ- 12
Батысқа қарай жорықтары туралы мәлімет- «Оғызнама»
Х-ХІ ғ-да әлсіреуінің, халық көтерілісінің жиілеуі- Салықтың жоғары болуы
Х ғ соңы мен ХІғ басында әлсіреуі осы жабғудың тұсында: Әли
965ж.хазарларға қарсы одақ құрды Киев Русімен
985ж Еділ бұлғарларына қарсы одақ құрды Киев Русімен
Мемлекетінің күшеюіне үлес қосқан Шахмәлік
Ең соңғы жабғу Шахмәлік Хорезмді бағындырды- 1041ж.
Шахмәлік көтеріліске шыққан салжұқтардың қолынан қаза тапты- 1043ж.
Тайпалар саны(М.Қашғари) 24(боз оқ, үш оқ)
Әл-Марвазидің дерегінде тайпа саны- 12
Тайпалық және рулық бөлімшелері аталды- Бой, оба, көк
Атақты тұқымдар мен әулеттер аталды- Ұрық
Күз айларында Ұлытау баурайында көшіп жүргенін айтқан Әл-Бируни
«Қойлары құйрықты келеді» деген мәлімет- Араб жазбалары
Тұрақты қысқы жайылымдары-Сырдың орта және төменгі ағысы, Арал теңізі жағалауы
Жазғы жайылым жерлері- Каспий теңізінің далаы аймағы
Сырдарияның төменгі ағысы қалалары- Жанкент, Жент, Жуара
Кәсіпшілік пен қолөнердің басты, дамыған түрі- Мал өнімдерін өңдеу
Өсірген мал түрі- Төрт түлік мал түрінің барлығы
ХІғ.Сырдария, Арал бойынан біржола ығыстырған- Қыпшақтар
Түркістан аймағындағы елтірі беретін қойларды өсіретінін жазған Ибн-Хаукәл
«Түрік қолөнерінің барлық түрін өзі істейді,... қару, жебе, ер-тұрман, қорамсақ, найза жасайды»-деп жазған-Араб тарихшысы әл-Жахиз
Әл-Идриси “ шеберлер темірден ғажайып бұйымдар жасайды”-деп жазған Оғыздар мен Қимақтарды
Қарлұқтар756-940ж.ж.
Негізгі топтасқан жерлері- Алтай тауы- Балқаш көлі.
Мәлімет беретін қытай жазбасы- «Таншу»
5ғ. Қарлұқтар қандай атпен белгілі -Болат(бұлақ)
Б.з. 5 ғ. Қарлұқтар қай тайпаның құрамында- Тирек
Араб-парсы деректері бойынша- қарлұқтар ежелгі түріктер
Қарлұқтардың орталығы- Суяб қаласы.
Көпшілік ақсүйек, шонжарлары тұрған екінші астанасы- Баласағұн.
Жетісуда билік еткен уақыты-200 жылдай
Тұңғыш қағаны-Білге Күл-Қадырхан
840ж. өзін қаған деп қарлұқтар бостандығын мәлімдеген- Білге Күл-Қадырхан(Испиджап қала билеушісі)
«Қаған қаласының халқы көп, бекінісі мықты, әскері және қару жарағы мол»- деп жазған- әл-Идриси
Жазба деректерге қарағанда өсірген мал түрі- Төрт түлік малдың барлығы
Қосалқы шаруашылығы- Аң аулау
Көсемдерінің 840ж. дейін иеленген лауазымы- Жабғу
Қарлұқ тапйпаларының көсемдері иеленген титул- Елтебер
746ж. қарлұқтар ұйғыр қағанатынан жеңіліп, қайда қоныс аударды- Жетісуға
Қытай деректері бойынша Алтай тауын мекендеген тайпа-Бұлақ
Саманилер басып алып мешіт соқтырған қала –Тараз
«Ғазауыт соғысын» ашып Испиджапты басып алып салық төлеп тұруға мәжбүр еткен-Саманилер
Саманилердің қысымымен Тараз билеушісі Оғұлшақ кетуге мәжбүр болды-Қашқар қаласына
«ҚарлұқтарТулис тауында тұрды және 9 оғыздарға құл болды. Мұнан кейін олар өздерінің билеушісіне қарсы көтерілді. Түркештерді жаулап алып, мұсылман елдеріне қарай жылжыды»- деп жазған- әл-Марвази
7-ғасырдың басында қарлұқтар құрамына кірген тайпалар- бұлақ, жікіл, ташлық.
9 тайпадан(3 жікіл, 3 бескіл, бұлақ, көкеркін, тухси) тұратынын жазған араб тарихшысы- әл Марвази
Әл Марвазидің деректерінде кездесетін қарлұқ рулары-лазана мен фаракия
«Қарлұқтарды қырып басып алдық» деп қарлұқтардың Шығ Түрік қағанаты құрамында болғанын білдіретін дерек-Күлтегін
Араб географы Ибн Хаукаль (Хғ.) мәліметтерінде: «жерінің батысынан шығысына жету үшін 30 күндей жүру керек» Бұл кімнің жері - Қарлұқтар
«Қарлұқ тұрған аймақ халық жиі қоныстанған және ең бай жерлер»- деген еңбек- «Худуд әл-Ғалам»
«Хұдұд әл-Ғалам» кітабында (Хғ.) кімдердің еліндегі 25 қала мен мекендер туралы айтылған- Қарлұқтар Қашғарияны жаулап алған жылдар- 766-775ж.ж.
Ұйғыр қағанатына қарсы соғысты- 20 жылға жуық
Енисей Қырғыздарымен бірігіп, Ұйғырларды талқандаған жылы- 840ж.
Саманилерге қарсы күресті басқарған- Базар Арслан мен Оғұлшақ (Білге Күл-Қадырхан балалары)
Арабтармен соғысы қанша уақытқа созылды- 2 ғасырға жуық.
712-713ж.ж арабтарға қарсы күресте кімдермен бірікті- Соғды,Шаш, Ферғана халқымен.
Атлах шайқасында(751ж.) қарлұқтар-Арабтар жағына шықты
Кең тараған діні- Мұсылман діні
Қарлұқ қоныстарынан бастау алған қала- Тараз
Исламға дейін зират басына қойылды-балбал тастар
Құлпытас орнату дамыды- VII-VIII ғ..ғ.
VІІІғ қарлұқ-қимақ қағанаттарында кең тараған киіз үйге ұқсас діни құрылыс: Дың ескерткіштері
Дың ескерткіштерінің көп сақталған жері-Орталық Қазақстан, Жетісу, Тарбағатай, Маңғыстау
Дың ескерткіштері тұрғызылған -Өлген адамның басына
Балық аулауға қажетті құрал атауларының кездесетін сөздік –Араб-Қыпшақ, Диуани лұғат ат түрк
Ақыртас ғимараты салына бастаған кезең:Қарлұқ қағанатының кезінде
940ж Баласағұн қаласын басып алып,Қарлұқ қағанатын құлатқан-Қашқардың түрік билеушілері Қарлұқтарды қырып басып алдық деген хабар кездеседі-Күлтегін жазуында
Шаруашылығы-2бағытта(жарткөшпелі, жарт отырықшы мал және отырықшы егін шаруашылығы).
Жазда жайлады-Алтай,Жоңғар Алатауларының немесе үлкен,кіші Қаратау
Қыстаулары- Балқаш,Іле,Талас,Шу,Сырдария өзендерінің жағасы
Қыстауларда тұрақты үй-жай, қара- күркелер салып тұрақтады-5-6 ай
Жетісу жерінен табылған түбінде күміс жазуы бар күміс зере жатады-v ғасыр
Қимақтар(9ғ соңы-11ғ басы)
Қимақ қағанатындағы ең ірі әрі ықпалды тайпа қыпшақтар
Орталығы қайда орналасқанЕртіс
Астанасы Имақия
Екінші астанасы Карантия орналасқан көлдің жағасы - Алакөл
Территориясы:Солтүстік шығыс, Орталық Қазақстан
Билеушісі- Қаған
Қағаннан екі саты төмен атақ- Ябғу
Жеке тайпа көсемдері- Шад-түтік
Шонжарларына берілген лауазымдар-«Ұлы қаған», «кіші қаған», «Ябғу-шад»
Тайпа көсемдерін білдіретін атау-Имек байғу,Қимақ байғу
Билік- Мұрагерлікпен берілген.
Ябғу мен шад түтіктерді тағайындаған -Қаған
Іс басқарушылар саны- 11
Қазақстанның солтүстік-шығыс,орталық аймағын алып жатқан қағанат:Қимақ
XI ғасырда дерек беретін тарихшы Гардизи
Қой, жылқы , сиыр етін сүрлеп алады-деп жазған- Гардизи
Беделі күшті болған тап: әскери қызметкерлер
Х ғ басында Шығыс Түркістандағы Жамлекес қаласын басып алған: Қимақтар
VІІ ғ басында Монголияның солт.батысын мекендеген: қимақ
Алтайдың солтүстік аудандары мен Ертіс өңіріне көшкен уақытысы-7ғ ортасы
840ж Ұйғыр қағ құлағаннан кейін эймур,байандур, татар, ланиқаз, ажлар, имек, қыпшақ тайпалары енді-Қимақ бірлестігіне
Х ғасырда тараған дін Ислам
9ғ қай тайпаның жерінің 1 бөлігін басып алды Тоғыз-ғұздардың
М.Қашғаридың дерегінде отырықшы кедейлер атауы- жатақтар
7 тайпадан тұратындығын,ең атақтылары қимақтар мен қыпшақтар екенін жазған- Гардези
Исламды қабылдаған Қимақ қағаны- Жанақ ибн-Хакан әл-Қимақи
766-840ж.қоныстанған аймағы- Б.Алтай, Тарбағатай, Алакөл ойпаты.
«Моңғолияның солт өмір кешкен қимақтардың ішінде қыпшақтар болған»-деп жазған- Сыма Цянь
Қамыстан қалам жасап, IX-X ғасырларда ежелгі түрік жазуымен жазғанын көрсетеді: Қимақтар
Әйелдерге арналған сәндік бұйымдармен өзге тайпалардан ерекшеленгендер- Қимақтар
Х ғ 2-ші жартысында қимақтарға шабуыл жасаған мемлекет Қарахан
Қарахандар қимақтарға шабуыл жасап жеткен-Ертіс өзені бойына
Зираттардан табылған қола айналардағы жазуларға қарағанда 9-10ғ қимақтар-Көне түрк жазуымен жазған
Ыдырауының басты себебі-1)Қыпшақтардың билік үшін таласуы2)Сыртқы қайшылық
Дамыған кәсіп түрі- көзешілік
Қарахан мемлекеті(942-1212)
Негізін салушы Сотук Богра хан(915-955)
Мемлекетінің негізін Сатұқ Боғра хан қалаған жыл - 942ж
Сатұқ Боғрахан туысы Оғұлшақты кімнің қолдауымен жеңді-Саманилер
Сатұқ Боғрахан туысы Оғұлшақты жеңіп бағындырған қалалары-Тараз Қашқар
Баласағұн қаласында билік жүргізген Сатұқ Боғра ханның екінші ұлы-Сүлеймен ілік
Сатұқ Боғра ханға ешбір қарсылықсыз берілген қала-Испиджаб
Басшысы: Хан
Хан кеңесшісі- Уәзірлер
Ханның мемлекеттік саяси-әкімшілік іс жүргізетін орны- Орда
Ордада тұрғандар- Сарай қызметкерлері.
Өмір сүрді-3ғ жуық
Аумағы- Ш.Түркістанның бір бөлігі, Жетісу
Даңқы шыққан ақыны - А.Игунеки
Шығыста шекарасы шектесті: Ұйғырлармен
Батыс хандығы (орталығы алғаш Үзкент, кейін Самарқант) және шығыс хандығы (орталығы алғаш Баласағұн кейін Қашқар) болып бөлінді?-1040ж.
Қарахандарды билік иелеріне жататын ханның ұрпақтары- тегін, ілік хан, бек, нөкер.
М.Қашғаридың жазуында «көл- еркін» сөзінің мағынасы- көл-көсір, ұшан теңіз, ақыл-ой
Қарахандар әулеті қай тайпаның өкілдерінен болды Яғма
Қарахандар мемлкетінің халқының құрамы- яғма, жікіл, қарлұқ, оғыз, қаңлы, үйсін.
Яғма тайпасының тотемі- Бура(боғра)
Жікіл тайпасының тотемі- Арыстан(арслан)
Мемлекетінің құрылуында басты роль атқарған тайпа- Қарлұқ
Қарахан мемлекетінде билік- мұрагерлік жолмен берілді
955ж билікті қолына алды-Мұса хан
960ж. Исламды мемлкеттік дін деп жариялаған- Мұса хан
Мұса хан тұсындағы астанасы-Қашқар
Мұса хан тақ мұрагері-Әли Арслан
Хғ.2-жартысында Саманилер астанасы Бұхараны, Самарқанды басып алған - Хасан Боғра хан
Қошқарбасыда қазаға ұшыраған- Хасан Боғра хан
992ж. Хотанды басып алған - Жүсіп хан.
Жаулап алған елдерінң бірі Мәуреннахр
999ж. Бұхараны алып, Мәуреннахрды бағындырған- Насыр ибн Әли
Хорезм шахы Мұхаммед опасыздығы үшін жазалаған Қарахан ханы-Оспан
Ихта термині не мағына береді Салық жинау,Жер иелену құқығы
Салық жинаушының лауазымы Ихтадар
Дінбасыларға берілген жерлер-Вакфтық жерлер
Салық алынбады- Вакфтық жерлерден
Коммендация деп аталған қанау түрі тән –Қарахандарға
Әлсіз адам үлесіндегі жерді күштіге беріп, күштінің қамқорлығына алатын қанаудың түрі-Коммендация
Қарахандарды 1089 ж. басып алды: - Селжұқ сұлтаны Мәлік шах
Қарақытайлардың Қарахан мен Селжұқтарды жеңген Катуан шайқасы қай жылы болды- 1141ж.
Жылқы малына ерекше көңіл бөлетінін айтқан ғұлама - Ж.Баласағұн
Мал шаруашылығында жетекші орын Жылқы шаруашылығы
Қараханидтер дәуірінің жаңа қалыптаса бастаған әдебиетінің өкілдерінің бірі, көрнекті ақыны - Жүсіп Баласағұн
«Соғдылар мен түріктердің әдет-ғұрпы, тілі, киім кию салты бір-біріне өте ұқсас»-деп жазған- М.Қашғари
Қараханидтермен қарлұқтар тұсындағы ең бай қала Тараз
Сәулет өнерінің ескерткішіне Қарахан мавзолейі, Бабаджа қатын, Айша бибі.
Сәулет өнерінің өзіне тән ерекшелігі- Шығыс моншаларының пайда болуы.
Х ғасырдың 2-ші жартысында қимақтардың жеріне шабуыл жасаған Қарахандар
Будда ғимараттарының орны табылған Ақбешім,Суяб
Қарақытай-ң өзінің ішкі басқару жүйесіне араласпауын пайдаланған Қарахандықтар төл ақша шығарды: Самарқант пен Үзкентте
Қарлұқ-ң ыдырауына байланысты батыста Жетісудан Испиджапқа және Шығыста Қашқарға дейінгі аумақ қараған мемлекет-Қарахан
Шаруалардың үлеске алған жерлерін алым-салық жинастырған. Араб парсы деректерінде ондай үлескерлерді-Музари,барзигар деп атаған.
Қарахандарда ихта яғни жер иелену арабша қалай аталған-Муқта
Х ғ соңында Қарахандардың Сырдария бойына билігін мойындаған-Газнеуилер
ХІ ғ 40 ж Әли тегінің балаларына қарсы күресте жеңіп таққа отырған-Тамғаш Бура хан(Ибрахим ибн Насыр)
Отырықшы халық егін бау-бақшамен айналысқан қыстақ кенттер орналасқан қалалар-Тараз,Талхир,Баласағұн
Самани әулеті Қарахандарға қарсы тұру үшін көмек сұрайды Вассалы газнеуилерден
Батыс Қараханды Хорезм шахы Мұхамед құлатқан жыл - 1212ж
Шығыс Қараханды құлатқан- Найман ханы Күшлік
Қарақытайлар
Ляо мемлекетінің өмір сүрген-924-1125ж.ж.
Қарахан ханы шығыстағы шекарасын қорғауды тапсырады-Қарақытайларға
Қарақытай мемлекетін құрған орталық-азиялық тайпа Қидандар
Негізін қалаған- Елюй Даши
Билеушісі- Гурхан
Астанасы- Ғұз ордасы
Қытай деректерінде қидандардың мекен еткен жері- Ортал Азия, Солт Қытай, Уссури, Маньчжурия
Араб, парсы деректерінде қидандардың тілі-Түрік Тілдес
Қарақытайларда әр үйден алынатын салық мөлшері- 1 динар
Жетісу жеріне қоныстанған қидандар саны- 40000
Қарақытайлар Қарахан мемлекетінің ел басқару жүйесін- Сол қалпында сақтады
Елюй Даши Қарахандардың әлсірегенін пайдаланып әскерлерін Жетісу кіргізеді-1125ж
Елюй Даши шекаралық қызметтен босаттырды-өз адамдарын
1137 ж. Ходжентте Қарахан әскерлеріне соққы берген: Қарақытай
1141ж.Қарахандармен ұрыс болған жер-Қатуан
Қарақытайлардың Қарахан мемлекетінің жерлерін басып алған уақтысы- ХІІғ. 40ж.
Ірі қалалар әкімі Гурханға төлеген жер салығы- Харадж
Солтүстік шығыстағы көршілері- Наймандар
Елюй Дашы 1143 ж қаза болған соң билікті қолына алған Әйелі Табуян
Табуянның 7 жылдық билігінен кейін таққа-Баласы Иле отырады
1155ж Иле қайтыс болған соң таққа отырады - Елюй Дашидың қызы Бұсұған
Мұрагерліктің өзіндік ерекшелігі- Әйелдер мұрагер бола алған
1208жылы Қарақытайларды Шығыста жеңген Наймандар
Араб тарихшыларының жазуында Қарақытайлар билік жүргізген-Түркістан мен Мәуреннахр
Хғ. Мұсылман деректерінде батысқа жылжыған қидандардың атауы-Қарақытайлар
Вассал болып, алым-салық төлеп отыруға мәжбүр болған ел- Қарахан
3000 алтын динар төлеп тұруға мәжбүр болған ел- Хорезм
Хорезмде тақ үшін таласта Қарақытайлардың көмегімен ел билігін қолына алды- Текеш
1171-1172ж.ж. Хорезмге қайта шабуылдауының себебі- Шахтың салық төлеуден бас тартуы
1198-1204ж.ж. Қарақытайлар соғыс жүргізді- Ауғанстандағы Гурид тайпаларымен
Қарақытай мемлекеті құлады- 1212ж.
Қарақытайлардың жерлері осы елдің иелігіне өтті- Наймандар
Шығысында Гансу жерінде өзіне тәуелді етті: Ұйғырларды
Бағынышты халыққа салықты күшейткен кезі-12ғ 2-жарт
Тәуелді болған оңтүстігіндегі жерлер-Хотан мен Балх
1210ж Қарақытайларға қарсы шыққан –Хорезм шахы
924-1125ж өмір сүрген Ляо мемлекетінің территориясы-Алтайдан-Тынық мұхитқа дейін
Найман
Найман, керей жалайырлардың мекендеген жерлері-Монғолияның орта және Батыс аудандары
Астанасы Балықты қай өзеннің бойында Орхон
Найман, керей, жалайырлардың Қазақстанға қоныстана бастаған мерзімі- Хғ.
Найман мен Керейлердің мемлекеттік билік жүйесінде жақсы дамыған Іс-қағаздарын жүргізу
Монғолша «найман» дегеніміз- 8
Найман мемлекетінің аты шыға бастаған кезі-ХІІғ.екінші жартысы
Наймандарда егін шаруашылығы дамып, қалалық өмір салты орын алған-Наркеш Дайын тұсында
Халықты күнкөріске баулып, бейбіт өмір салтына тартқан,Білге хан деген атаққа ие болған- Инанч Білге Наймандар Қарақытай үстемдігінен құтылды- Инанч Білге тұсында
Күшліктің кімдерді қудалауы Жетісу тұрғындарының ашуын туғызды? Мұсылмандарды
Найман ханы Күшліктің Жетісу мұсылмандарына озбырлығы тоқтады-Монғолдардың келуімен
Найман конфедерациясына қанша тайпа кірді? 8
Найман мемлекеті X-XII ғғ. қай жерде орналасқан? Хангайдан Тарбағатайға дейін
Созақ суатында құрылтайды ұйымдастырушы найман ханы: Бұйрық хан
Шыңғысханға қарсы қырғыз, меркіт, найман одағы қалыптасқан құрылтай болған жыл- 1201ж.
Қырғыз, меркіт, найман одақтас қолы Шыңғысханнан жеңіліске ұшырады– Соғақ суаты(1201ж.)
Шыңғысханның Наймандарды біржола жеңген уақыты- 1204ж.
1211-1213жж Жетісудағы билік қай найман билеушісінің қолына өтті – Күшілік
8 ғасыр жазба деректерде Орхон өзені мен Алтай тауының аралығында өмір сүрген: Наймандар
Шыңғыс хан мен Керей ханы Ванханнан жеңілген Найман ханы Бұйрық қашып тыылды: Енисей қырғыздарына
Алтайдың Қара Ертісіндегі Орүнгу маңын мекендеген найман ханы-Бұйрық хан
Далалық өлкеде билік еткен найман ханы-Даян
Ван ханға қарсы Көксу Сәуірік бастаған әскерін аттандарды-Даян хан
Даян ханның ұлы Күшлік Шынғыс ханнан қашып –Жетісуға келді
Даян Ван ханға қарсы аттандырды Көксу сәуірікті
Керей
Найман мен Керейлердің мемлекеттік билік жүйесінде жақсы дамыған - Іс-қағаздарын жүргізу
Керейттердің тайпа аты осы өзенге байланысты- Керулен(Керлин)
Керейіт астанасы Битөбе
Керейттердің қазақтың ертедегі атақты тайпалардың бірі екендігін жазған-Рашид ад дин
Керейттерде малдың басты түрі Жылқы
Шыңғыс хан Жамұқаны жеңу үшін одақтасты-Керейт ханы Торымен
Жазба деректерде Аргун, Селенгі, Керулен Орхон өзенінің бойында тұрған: Керейіттер
Керейіттің батыс жағында көршілері: Ұйғырлар болды
Монғол мемлекеті құрылғанда олардың хатшылары: Керейіттерден
Монғол тарихшысының жазуы бойынша Улан-Батор қаласының орналасқан жері: Керейіт ханы Торы жайлауы болған
Торы ханның жайлауы –Талан,Дабан,Науыр
Торы ханның қыстауы-Өткел өзені,Орман күрке,Төле, Қамысты,Құланды,Кеңөткел
Керейт мемлекетінің орталығы Битөбе орналасқан жер: Улан-Батор қаласының маңы, Хан Тәңірі тауының шығысы
Құршақұз тұсында Керейіт хандығы бөлінді: Оң, сол, орта бөліктерге
Құршақұз хан билігінің алғашқы кезеңінде жеңіліп тұтқынға түседі: татарларға
Құршақұз өлгеннен кейін таққа отырған баласы: Торы
Керейттердің жазуы- Көне түрік жазуы
ХІғ.2 жарт Керейт хандығының құрамындағы аймақ саны- 8
Керейт мемлекетінің шарықтау шегі- Х-ХІІғ.ғ.(Маркус пен Құршақұз тұсында)
«Егер олар бір-біріне жақын тұрса тебіседі, алыс тұрса кісінеседі»-деп айтқан Керей ханы- Құршақұз
Керей мемлекетінің екі бөлікке бөлінген уақыты-ХІІғ. аяғы
ХІІғ. аяғында Керейттердің территориясы- Долы өзенінен Қазақ тауына дейінгі аралық
Шыңғысханның Керейттерді жаулап алған уақыты- 1202ж.
ХІғ.-ХІІғ. керейттер мен монғол хандықтары жақсы қатынаста туралы дерек- Монғолдың құпия шежіресі
«Монғол жеріндегі ІХ-ХІІІғ.ғ. өмір сүрген керейлер-күшті дамыған ел. Олар Шыңғысхан әскерінен әлсіреді. Олар көне түрік жазуын пайдаланған»-деп жазған-Рашид ад-Дин
Жазба деректерде Орхон, Керулен, Селенгі, Аргун өзендері бойларында тұрған-Керейттер
11ғ 2-жарт Керей, жыркиы, қоңқай,соқай, тутау, Албат, тунхай, қыркун атты 8 аймақ кірген хандық-Керейт
Жазба деректерде мәлімет өте аз кездесетін Керейт ханы-Сарық хан
Торы ханның жастығын пайдаланып, билікке таласқан-өгей әкесі Ылжыйдой
XI ғ II жартысында Керей хандығының құрамына кірген 8 аймақ? Керей,жиркиы, қоңқай, сақай, тутай,
албат, тунхай,қыркун
Татарларды жеңіп, Құршақұз бен баласын тұтқындап босатқан-күйеу баласы Сарық
Торының жастығын пайдаланып, билікті өз қолына алғызғысы келген- өгей әкесі Елжыидой