Навучанне дзяцей расказванню з асабістага вопыту

Матэрыялам для расказвання з асабістага вопыту з’ўляюцца дзіцячыя ўспаміны або ўяўленні. Дзеці вучацца выкарыстоўваць свой жыццёвы вопыт, перадаваць яго ў звязным расказванні.

У малодшых групах выхавальнік у працэсе штодзённых зносін з дзецьмі вучыць іх звязна, зразумела, развітымі сказамі распавядаць пра свае ўражанні, перажытае, пачутае. У сярэднім узросце дзеці з дапамогай выхавальніка толькі вучацца складаць апавяданні з асабістага вопыту. У старшым - яны ўжо павінны звязна, паслядоўна і эмацыянальна самі расказваць пра выпадкі са свайго жыцця.

Абавязковымі ўмовамі для расказвання дзяцей з уласнага вопыту з'яўляецца наяўнасць у іх яскравых і даволі дакладных уяўленняў пра прадмет расказвання, асабістая зпцікаўленасць, жаданне падзяліцца сваімі думкамі. Выхавальнік узбагачае вопыт і пашырае веды дзяцей аб навакольным свеце, праводзіць з дзецьмі больш экскурсій, назіранняў і да т.п.

Асноўнымі відамі расказаў з асабістага вопыту з’яўляюцца распавяданні з індывідуальнага і калектыўнага вопыту. Больш лёгкімі з’яўляюцца тэмы з калектыўнага вопыту (“Як мы адзначалі свята”, “Як мы працавалі на агародзе”). Выхавальнік можа кіраваць складаннем такіх апавяданняў, паколькі сам з’яўляўся ўдзельнікам падзей, пра якія расказваецца. Да тэм з індывідуальнага вопыту адносяцца такія, як “Пра мае цацкі”, “Мой сябар”, “Як я ездзіў да бабулі” і да т.п.

Н.Ф.Вінаградава прапануе розныя віды расказаў пра прыроду. Напрыклад, сюжэтныя і апісальныя расказы на аснове гутарак, чытання кніжак, разглядвання карцін (“Што здарылася на рэчцы вясной”, “Як звяры жывуць узімку”); апісальныя расказы пра асобныя поры года (“Што ты ведаеш пра восень”,. “Наша пляцоўка ўзімку і ўлетку”,. “Мая любамая пара года”); з’явы прыроды (“Галінка бэзу”, ”Восеньскі букет”).

Структура заняткаў на першым этапе навучання можы быць наступнай: выхавальнік паведамляе дзецям тэму (“Зараз мы будзем расказваць пра тое, як мы хадзілі ў заапарк”), праводзіць кароткую гутарку, якая дапаможа дзецям аднавіць свае ўражанні, выкарыстоўвае прыём калектыўнага разбору плана (Як мы збіраліся ў заапарк? Як дабраліся да заапарка? Што цікавае мы там бачылі? Што нам найбольш запомнілася?). выхавальнік дае ўзор расказу. Затым расказваюць дзеці. Праз нейкі час калектыўны разбор плана ўжо можна не праводзіць.

Па меры аваловання старэйшымі дашкольнікамі гэтым відам расказвання, узор расказу не даецца, прапануецца толькі тэма і план да яе. Гэта забяспечвае большую самастойнасць кожнага дзіцяці, дапамагае яму аформіць і паслядоўна выкласці свае думкі.

Алі выхавальнік не прадугледжвае абмежавання расказаў дзяцей рамкамі пэўнай тэмы, ён дазваляе даць узор расказвання аб тым, якія цікавыя прыгоды здарыліся з ім ім калісьці. «Паслухайце, як я раскажу, што аднойчы са мной адбылося, калі я была такой жа маленькай, як вы”. Узор расказу павінен мець выразную структуру: спачатку трэба апісаць час і ўмовы, у якіх адбылася падзея («Аднойчы летнім днём мы з братам пайшлі на рэчку лавіць рыбу...»), далей апісаць,. як разгортвалася падзея, чым яна скончылася. Пасля расказу выхавальнік робіць невялікую паўзу і прапануе дзецям узгадаць і расказаць, калі і што з імі калісьці здарылася, чым скончылася падзея. У працэсе расказвання выхавальнік ставіць наводныя пытанні, дае ўказанні, падказвае патрэбнае слова, сказ, дае ацэнку расказам дзяцей. У старшых групах да ацэньвання расказаў далучаюцца самі дзеці.

Своесаблівым відам расказвання з уласнага вопыту з’ўляецца складанне дзецьмі пісьма, якое запісвае выхавальнік. Л. I. Ціхеева — аўтар дадзенага віду заняткаў па «жывым слове», лічыла складанне ліста цудоўным спосабам развіцця маўлення дзяцей. У лістак адлюстроўваюцца ўласныя перажыванні дзяцей, падзеі, у якіх яны бралі непасрэдны ўдзел або былі іх і сведкамі.

У лістах дзеці расказваюць аб жыцці ў дзіцячым садзе, пра сваю вёску, горад, абменьваюцца фотаздымкамі. Адрасатамі могуць быць выхавальнік гэтай групы, бацькі, хворы таварыш, дзеці іншага дзіцячага сада, а таксама вядомыя людзі горада, вёскі (дзіцячы пісьменнік, кампазітар, мастак).

Ліст складаецца калектыўна, усімі дзецьмі групы. Спачатку выхавальнік нагадвае дзецям, як трэба звярнуцца да адрасата. Потым пад кіраўніцтвам педагога дзеці абмяркоўваюць, што і як трэба напісаць. Ён настойвае на тым, што трэба абдумаць, што іменна пісаць, як лепш выкласці свае думкі. 3 самага пачатку выхавальнік павінен заўважыць, што выказвацца трэба па чарзе, гаварыць пра галоўнае і найболып цікавае. Можна прапанаваць дзецям невялікі план, напрыклад: «Давайце раскажам сябрам пра наш горад: які ён, якія ў яго найпрыгажэйшыя вуліцы і плошчы, якія ёсць у горадзе помнікі, тэатры, фабрыкі, заводы».

Выхавальнік дапамагае дзецям зразумець, што змест пісьма павінен быць цікавым той асобе, якой прызначаны. Напрыклад, калі складаецца ліст хвораму таварышу, то трэба расказаць пра цікавыя падзеі з жыцця групы, даведацца, як адчувае сябе дзіця, ці хутка прыйдзе ў дзіцячы сад. Калі ж пішуць пісьмо сябрам у іншы горад, то трэба расказаць пра свой родны горад, вёску, пра свой дзіцячы сад.

Педагог з дапамогай пытанняў, падказвання, заўваг вучыць дзяцей выказвацца граматычна правільна, змястоўна. Ён запісвае выказванні дзяцей, рэдагуючы іх, а ў канцы заняткаў зачытвае дзецям складзены ліст. Са старэйшымі дзецьмі змест і форма пісьма дэталёва абмяркоўваюцца. Выхавальнік укладвае пісьмо ў канверт, падпісвае адрас. На прагулцы дзеці кідаюць пісьмо ў паштовую скрынку.

Для фарміравання ў дзяцей ўмення адвольна будаваць вусныя выказванні, планаваць іх выкарыстоўваюцца псіхалагічныя асаблівасці пісьмовага маўлення. Як даказалі даследаванні Ф. А. Сахіна і М. С. Лаўрык, пры гэтым можна дасягнуць значных вынікаў у развіцці звязнага маўлення, ва ўзбагачэнні яго складанымі сінтаксічнымі канструкцыямі.

Разнавіднасцю заняткаў з'яўляецца запіс расказу дзіцяці на магнітную стужку, каб даць паслухаць бацькам, малодшым дзецям. Дашкольнікаў вельмі прываблівае магчымасць пачуць запіс уласнага аповяду. Яны вельмі адказна ставяцца да такіх запісаў, стараюцца падабраць найбольш адпаведныя словы, правільна пабудаваць сказы.