Тақырып №30. Ғылыми мақаланың жазылу ережесі

Проективтік әдістердің көпшілігі тек өзіне тән ерекшеліктермен сипатталады. Бірішіден, ол жеке тұлға аспектілерінің ішінде бүркеме түрдегі, немесе адам онша түсінбеген, кейде, тіпті бейсаналы психикалық феномендерді талдауға бағытталған. Екіншіден, зерттелінушіге тікелей қойған сауалдар оның қорғаныс бейсаналы механизмдерін шақырып, зерттелініп жатқан қасиеттердің кейбір көріністері «жасырынып» қалады. Үшіншіден, зерттелінушіге берілген тапсырмалардың психодиагностикалық мағнасы түсініксіз болғандықтан, зерттеу барысында ешқандай қысым сезінбегендіктен, ол өзін еркін сезініп, көптеген ерекшеліктерін «жүгендемейді». Сондықтан адам өз психикалық қаситтерінің ерекшеліктерін ақиқатқа сай көрсетеді. Сонымен қатар проективтік әдістер аз стандарттатылған, жүргізу тәртібі қатал емес. Сондықтан зерттеуші зерттелінушінің ерекшеліктеріне тәуелді болады. Зерттелінуші ашық-жарқын, әңгімелескіш болса оған берілген нұсқаулар толығырақ болады, ал тұйық, аз сөйлейтіндерге берілген түсініктемелер де сараң болады. Осы ерекшеліктерінің барлығы жиналған материалдарды бір жүйеге келтіріп, ортақ шкала бойынша бағалауға кедергі жасайды.

Зерттеу нәтижесін талдауда да көптеген қиындықтар бар. Талдау арнайы категориялар бойынша жүргізіледі. Олар: «әсерлену типі», аффектілігі және оны қадағалау деңгейі, интеллектуалдық қабілетінің кейбір көрсеткіштері, қорғаныс механизмдерінің басым келетін түрлері.

Зерттелінушіге ұсынылған ынталандыру материалдары ретінде ешқандай кескіндерінің үйлесімі жоқ, орта осіне симметриялы орналасқан он дақтың суреті көрсетіледі. Олардың әрқайсысы 18х24 см қағазға басылған. Олардың бесеуі ақ-қара түсті, ал қалған бесеуі – түрлі-түсті. Қағаз бетіне үлкен тамшы бояуды тамызып, содан соң ол қағазды екі бүктегенде оындай дақтар пайда болады. «Роршах дақтары» көптеген осыған ұксас әдістердің ішінен диагностикалық жағынан тиімді деп табылған. Бұл әдістің көмегімен адам мінезінің және ұстанымдарының бүркеме, елеусіз жақтарын диагностикалауға пайдаланылады.

Зерттеу екі кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде зерттелінушіге әр парақты қарап шығып, ондағы дақтардан не көргенін, неге ұқсатқанын айтып беру ұсынылады. Зерттелінушінің бір сөзін қалдырмай дәлме-дәл жазып алу керек. Екінші кезеңде сол парақтар қайтадан көрсетіледі де, алдында айтқан сөздері қандай көрсеткіштерге негізделгенін түсіндіріп беру талап етіледі. Әңгімелесу барысында зерттелінушінің не көргеніне, неге ұқсатқанына ерекше көңіл аударылып (адамдар фигураларын, мифологиялық немесе өмірде кездесетін жануарларды, географиялық бейнелерді, табиғат көрінісі, сексуалдық жағдайлар т.с.с.), ол бейнелердің дақтың бетінде орналасуы (түрі, формасы, қимыл үстінде болуы), жауаптарының өзіндік ерекшелігі немесе басқалардың жауабына ұқсайтындығы тиянақты талданады.

Құрылымдық талдау әдістемелері. Зерттелінушіге бір тапсырма беріледі. Тапсырма – сол заттқа мағына беріп талдау ұсынылады. Розенцвейг (1940) ұсынған талдауда аудиокасетаға жазылған, сөздері анық емес, ер адамның даусын мұқият тыңдап ол хабарда не туралы айтылғанын талдап беру тапсырылады. Жазылған текстің, ақиқатта, ешқандай мағнасы жоқ. Ол мәтінде мағнасыз дыбыстардың жиынтығы қайта–қайта айтылады. Зерттелінушінің сол мәліметтің мағнасын талдауы бойынша оның басқаларға ашықтығы, иланушылығы, айтқан сөздерінің субъективтілігі талданады.

Твитчел-Аллен тесті (1947) тесті. Твитчел-Аллен тесті ешқандай формасы анық емес 28 көлемді заттардан тұрады (шар, цилиндр, куб тәрізділерден жануарлар мен адамның пішініне ұқсағанға дейін). Формаларының анық еместігі зерттелінушілердің оларды талдағанда көрсетілген заттарға қатынасының неше түрлі болуына алып келеді.