5. Глоссарий glossary

1. Зат есімнің алдына артикль қойылады. Артикльдің екі түрі бар:

а) the Indefinite article (белгісіздік артиклі) - а/аn;

b) the definite аrticlе (белгілілік артиклі) - tһе. Белгісіздік артиклі саналатын да, саналмайтын да зат есімдердің алдында кездеседі. Белгісіздік артиклі «а» және «аn». Егер сөз дауыссыз дыбыстан басталса «а» қолданылады: а book,а tablе. Егер сөз дауысты дыбыстан басталса «аn» қолданылады: аn аррlе, аn еgg, аn ісе-сгеаm, аn оld man. Белгілік артиклі «tһе» Егер сөз дауыссыз дыбыстан басталса «tһе» [бо] болып оқылады: the book [бэ'buk], the tablе [бэteibl], дауысты дыбыстан басталса «tһе» [бі] болып оқылады: Tһе old man [бі '>uld mәеn],tһе оffiсе [бі >fis]

2. Зат есімдер екі септікте (саsе) беріледі: tһе Соmmon Саsе (жалпы септік), Tһе Роssesive Саsе (тәуелдік септік). Мысалы:student (жалпы септік) студент; student's (тәуелдік септік) студенттің, Тәуелдік септікте зат есімдер сейлемде өздерінен кейінгі зат есімдердің анықтауышы болады және бір нәрсеге иелік етуін, біреудің екінші бір нәрсеге иелік етуін, біреудің екінші біреуге қарым-қатынасын білдіреді. Бұл септік дәйекше (апостроф) жэне -s жалғауы арқылы жасалады -'s (жекеше түрде),-'s (көпше түрде). Мысалы: сһіld's - баланың (жекеше түрде);children's - балалардың (көпше гүрдс).

3. Зат есІмге тән ағылшын тілінде 3 тек (gender (род)) бар. Олар: Маsculine gender (еркек тегі), Feminine gender (әйел тегі), Neuter gender (бейтараптық тек). Еркек тегі ер адамдарға - Не/they; әйел тегі әйел адамдарға - Sһе/tһеу; бейтараптық тек -Нe/Tһеу қалган жансыз зат есімдерге қатысты. Мысалы: а man(eркек тегі) ер адам, а woman (әйел тегі) ойел адам, а window, а реncіl (бейтараптық тек)терезе, қарындаш.

4. Жалпы зат есім соuntables nouns (саналмайтын зат есім) және uncountables nouns (саналмайтын зат есім) болып екіге бөлінеді. Мысалы, саналатын зат есімдер: book (кітап), ball (доп); саналмайтын зат ес!мдер: milk (сут), water (су). Саналатын зат есімдер жекеше және көпше турде де колданылады. Олардьщ алдына «a/an, the» артикльдері койылады. I have bought a book. -Мен кітап сатып алдым. Саналмайтын зат есгмдер деп есептелмейтш зат есімдерді айтамыз. Оларға заттык ягни нактылы (деректі) және абстрактылы (дерексіз) зат есімдер жатады. Олар тек кана жекеше турде колданылады, олардың алдына белгісіздік «a/an» артикльдері койылмайды. Knowledge is power. Күш білімде.

5. Сын есімнің өзіне тән шырай категориясы бар. Олар comparison (жайшырай),comparative comparison (салыстырмалы шырай), superlative comparison(кушейтпелі шырай : long (ұзын) ~ lonнer (ұзынырақ) - the longest(өте ұзын),interesting( қызық),more interesting(қызығырақ), the most interesting( өте қызық), cold(суық),colder(суығырақ),coldest(өте суық)

6. Сан есімнің өзіне тән грамматикалық көрсеткіштері бар.Олар -th, -teen, -ty. Мыс.: 7th - seventh (жетінші), 8th - eighth(сегізінші), 9th - ninth (тоғызыншы), 17 - seventeen (он жеті),18th eighteenth (он сегізінші), 50 fifty (елу), 60 sixty (алпыс), т. б.

7. Өздік есімдік(Reflexive pronouns)my,your,our тәуелдеу есімдіктерімен (қазақ тілінде бұлар жіктеу есімдігі,ілік септігі арқылы беріледі: менің, сенің сіздің, біздің) him, her,it,them жіктеу есімдіктеріне және белгісіздік есімдігіне-self(жекеше түріне)-selves(көпше түріне) жалғауларын қосу арқылы жасалады. Олар:myself,yourself,himself,herself,itself,ourselves, yourselves, themselves.

8. Негізгі eтicтiк (Notional Verbs) өзіндік мағынасы бар және сөйлемде eтicтікті баяндауыштың кызметін атқарады.

9. Көмекші eтicтiк (Auxiliary Verbs) өзіндік мағынасы жоқ және нeгiзгi eтicтiкпен тipкeciп күpдeлi eтicтiк жасайды. Көмекші етістіктер: to be, to have, to do, shall (should), will (would). Олар сөйлемде етістікті баяндауыштың қызметін атқарады.

10. Байланыстырушы emicmiк (Link Verbs) баяндауыштың қызметін атқарады. Heгізri байланыстырушы етістік to be eтістігі. Басқа да байланыстырушы етістіктер: to become, to grow, to get, toturn, to look, т.б.

11. Модалъ emicmікmep (Modal Verbs): can (could), may(might), must, ought, need -тікелей іс-әрекеттін өзін білдірмей,тұйық рай формасындағы негізгi етістік аркылы берілген ic-әрекеттің болу мумкіндігін, кажеттігін білдіреді. Модаль етістіктер сөйлемде етістікті баяндауыштың, қызметін аткарады. Модаль етістіктер толық емес emicmiкmep (Defective Verbs),оларда етістіктегі барлық формалары (шак, жак, етіс, рай) жоқұ.

12. Шақтың жалпы түpi (Indefinite/Simple Tenses). Бұл топтың құрамы мынадай: Жалпы осы шақ. (Present Indefinite Tense); Жалпы өткен шақ (Past Indefinite Tense);

13. Жалпы келер шақ (Future Indefinite Tense). Indefinite Tenses шағының басқа шақ түрлерінен айырмашылығы, тек аяқталған іс-әрекеттің осы, өткен, келер шақта қайталануын білдіреді.

14. Шақтың созылыңқы түpi (Continuous/Progressive Tenses). Бұл топтың құрамы мынадай: Созылыңқы осы шақ (Past Continuous Tense); Созылыңқы өткен шақ (Past Continuous Tense); Созылыңқы келер шак (Future Continuous Tense).

Continuous шағындағы түрлер іс-әрекеттің ұзақтылығын, белгілі бip уақытқа дейін басталған іс-әрекеттің, осы, өткен, келер шакта аяқталуын, аякталғанын немесе аяқталатынын осы сәтте білдіреді

14. Шақтың аяқталған түpi (Perfect Tenses). Бул топтың құрамы мынадай: Аяқталған осы шақ (Present Perfect Tense); Аяқталған өткен шақ; (Past Perfect Tense); Аяқталған келер шақ (Future Perfect Tense). Perfect шақтар тобы to have кемекші етістік пен Participle П арқылы жасалады. Perfect шақтар тобы ic-әрекеттің өткен мезгілде болғанын, қазірде орындалғанын, келер шақта міндетті түрде орындалатынын көрсетеді.

15. Шақтың аяқталған-созылыңқы түpi (Perfect Continuous Tenses). Бұл топтың құрамы мынадай: Аяқталған-созылыңқы осы шақ, (Present Perfect Continuous Tense); Аякталған-созылыңқы өткен шақ (Past Perfect Continuous Tense); Аяқталған-созылыңқы келер шақ (Future Perfect Continuous Tense).

16. Present Indefinite Tense (Жалпы осы шақ} істің дағдылы түрде болып туратынын, қайталанатын ic-әрекеттің немесе істің, сөйлеп тұрған кезде орындалып жатқанын білдіреді Бұл шақ қазақ тіліндегі ауыспалы осы шаққа сәйкес келеді. Мысалы: I get up at 7 o'clock every day. - Мен кунделікті сағат 7-де тұрамын. I speak English. - Мен ағылшынша сөйлеймін.

17. Past Indefinite Tense (Жалпы өткен шақ) - сейлеу кезінен бұрын болып өткен ic-әрекет, қимылды білдіретін етістіктіңграмматикалық формасы. Бұл шақ қазақ тіліндегі жедел, бұрынғы, дағдылы өткен шақтарға сәйкес келеді. Мысалы: We had an English lesson on Monday. - Дүйсенбі куні бізге ағылшын тілі сабағы болды.

18. Future Indefinite Tense (Жалпы келер шак} ic-әрекет, қимылдың сөйлеп тұрған уақыттан кейін болатындығынбілдіреді. Бұл шақ, қазақ тілінде ауыспалы келер шаққа сәйкес келеді. Мысалы: I shall be busy tomorrow. - Мен ертен бос болмаймын.

19. Future Indefinite in the Past Tense (Жалпы келер шактың өткен шақ, формасы) ic-әрекет, қимылдың сөйлеп турган уақыттан кейін, болашақта болатындығын өткен шақ формасында беру. Егер басыңқы сөйлем еткен шақта болса, Future in the Past бағыныңқы сөйлемде қолданылады. Осы шақта сөйлем аякталған түрде, кейде аякталмаған түрде де келуі мүмкін. Бұл шақ қазақ тіліндегі ауыспалы келер шаққа сәйкес келеді. Мысалы: I said that I should go there the next day. - Мен ол жаққа келесі күні барамын деп айттым. Не knew that Asel would return next week. – Ол Әселдің келесі аптада келетінін білді.

20. Present Continuous Tense (Созылыңқы осы шак) – сөйлеу кезінде болып жаткан ic-кимылды білдіретін созылынкы сипаттағы етістік формасы. іс-әрекеттің, сейлеу кезінде болып, жалғасып жатканын, аякталмағанын білдіреді. Қазак тілінде нак осы шакка сәйкес келеді. І am reading a newspaper. - Мен газет оқып отырмын.

21. Past Continuous Tense (Созылыңқы өткен шақ) -сөйлеу кезінен бұрын болған іс-әрекетті білдіретін созылыңқы сипаттағы eтicтік формасы, яғни іс-әрекеттің белгілі 6ip уакытта, бұрын болғанын, созыла іске асқанын білдіреді. Бұл шақ қазақ тіліндегі жедел өткен шаққа сәйкес келеді. It was raining all day long. Kүнi бойы жауын жауды.

22. Future Continuous Tense (Созылыңқы келер шак} – сөйлесу кезінен кейін болатын ic қимылды білдіретін созылынқы сипаттағы етістік формасы. Бұл тек қазақ тіліндгі ауыспалы келер шаққа сәйкес келеді.

23. Future Continuous in the Past Tense (Созылыңқы келер шақтың өткен шақ формасы) созылынкы ic-әрекет, қимылдың сөйлеп турған уакыттан кейін, болашақта болатындығын өткен шак формасында беру. Басынкы сейлем еткен такта, Бағыныңқы сөйлем келер шақта болады. Осы шақта сөйлем аяқталмаған турде келуі мумкін. Бұл шақ қазақ тілінде ауыспалы келер шаққа сәйкес келеді. Мысалы: Не thought that I should be working all day. - Ол мен күні бойы жұмыс істейді деп ойлады.

24. Present Perfect Tense (Аяқталған осы шақ) ic-әрекет, қимылдың дәл сөйлеп тұрған уакыт алдында ғана болып еткендігін білдіреді, іс-әрекеттің орындалған мерзімі маңызды емес, оның нәтижесі маңызды. Бұл шақ қазақ тіліндегі жедел өткен шаққа ұқсас. I have told you about it. -- Мен саған бұл туралы айтып едім.

25. Past Perfect Tense (Аяқталған өткен шақ) ic-әрекет, қимылдың 6ip уакытта нәтижелі аяқталғанын немесе басқа 6ip ic- әрекеттің алдында болғанын білдіреді(. Не had hardly entered the house, when it started to rain. - Жаңбыр басталған кезде, ол уйге әрең кірді).

26. Future Perfect Tense (Аяқталған келер шак) ic-әрекеттің болашақта басқа бір ic-әрекеттен бұрын орындалатынын немесе келешекте белгілі бір мезгілде орындалатынын көрсетеді. We shall have translated the article by five o'clock. - Біз сағат беске таман мақаланы аударып қоямыз.

27.Future Perfect in the Past Tense (Аяқталған келер шақтың өткен шақ формасы) сөйлеу кезінде аяқталатын ic-әрекеттің нақты нәтижесінің болатынын өткен шақ формада беру.Басыңқы сөйлем өткен шақта, бағыныңқы сөйлем келер шақта болады. Мысалы: Не said that he would have taken his examinations by the first of July. - Ол емтиханды 6iрінші шілдеде тапсыратынын айтты.

28. Present Perfect Continuous Tense (Аяқталған-созылыңқы осы шақ) ic-әрекет, қимылдың сөйлеу кезге дейін басталып, сөйлеу мезетінде де жалғасып жатқандығын білдіреді Не has been living in Almaty for three years. - Оның Алматыда тұрғанына үш жыл болды.

29. Past Perfect Continuous Tense (Аяқталған-созылыңқы өткен шақ) ic-әрекет, қимылдың өткен уакытта болғандығын, өткен шақта екінші 6ip іс-әрекеттің тікелей басталар алдында аяқталатын созылыңқы іс-әрекетті көрсетеді. Shе had been sleeping for three hours when we returned. - Біз қайтып келген кезде, оның ұйықтап жатқанына үш сағат болған.

30. Future Perfect Continuous Tense (Аяқталған-созылыңқы келер шақ) ic-әрекет, қимылдың келер шақта созылынқы түрде аяқталғанын білдіреді. I shall have been riding a bicycle for two hours when I meet you for the second time. - Мен сізбен екінші peт кездескенде, екі сағат велосипед тебемін.

31. Future Perfect Continuous in the Past Tense (Аяқталған- созылыңқы келер шақтың өткен шақ формасы) ic-әрекет, қимылдың, келер шақта созылыңқы аяқталғанын өткен шақ формада білдіреді. Басыңқы сөйлем өткен шақта, Бағыныңқы сөйлем созылыңқы келер шақта болады. I told you I should have been riding a bicycle for two hours when I met you for the second time. -- Мен саған айттым ғой қайта кездескенде, екі сағат велосипед тебемін деп.

32. Етістіктің ic-әрекет орындаушысымен, уақытпен байланысты жаққа, шаққа түрленуін етістіктің рай категориясы (Mood) деп атайды. Ағылшын тілінде райдың (Mood) үш түpi бар. Олар: indicative mood (ашық, рай), imperative mood (бұйрық рай), subjunctive mood (шартты рай).

33. Жалпы өткен шақ (Past Indefinite) және өткен шақ есімшелі (Past Participle) етістіктер екі топқа 6өлінеді. Олар: Regular Verbs (дурыс eтicтiк) және Irregular Verbs (бурыс eтicтiк). Regular Verbs (дурыс eтicтік) Past Indefinite және Past Participle яғни тұйық eтістік формасына -d/-ed жалғауы қосылу арқылы жасалып, олар үш формада беріледі: to open -opened-opеned. Irregular Verbs (бұрыс eтicтiк) үнемі үш формада болады. Бұрыс етістіктердің Past Indefinite және Past Participle түрлерінің жасалу жолдары әр түрлі; түбipдeгi дауысты дыбыстар өзгереді: to bcgin-began -begun. Tүбipдeгi дауысты дыбыстар өзгepeдi және өткен шақ есімшеге -n, -en жалғаулықтары жалғанады: to speak-spoke-spoken.

34. Non-Finite Forms of the Verbs (Жақсыз eтістіктер): The Infinitive (Тұйык етістік), The Participle (FiciMiuc), The Gerund (Герундий). Олар жаққа жіктелмейді, жекеше, көпше түрге бөлінбейді.

35. Жақсыз етістіктердің 6ipi - The Participle (Есімше). Eciмгe де, eтістіккe де тән грамматикалық белгілерді қамтитын етістіктің түpiн есімше деп атайды. Есімше көбiнece сын есім мен үстеудің белгілерін білдіреді. Есімшенің eкi түpi бар: Participle I (осы шақ есшше): to give - бepy,giving - беруші, беру; Participle U (өткен шақ есімше) to ask — asked.

36. Жақсыз етістіктердің 6ipi - The Gerund (Герундий). Герундий - өздігінен баяндауыштың кызметін атқара алатын мағынасы мен қызметі жағынан зат есім мен етістікке ұқсас жақсыз етістіктің 6ip түpi. Герундийде етістік пен зат есімнің белгілері болады. Оның етістік сияқты шағы, етіс категориялары бар. Герундий сыртқы түpi жағынан Participle I (етістіктің IV-mi тұлғасы) ұқсас, негізгі (тү6ір) eтістікке -ing жалғауы жалғану арқылы жасалады: reading, asking.

37. Шылаулар (The Conjunction) яғни жалғаулық шылаулар. Жалғаулық шылаулар:

coordinating conjunctions (салыстырғыш жалғаулықтар) және subordinating conjunctions (сабақтастырғыш жалғаулықтар) болып екіге бөлінеді.Co­ordinating conjunctions (Салыстырғыш жалгаулықтар) copulative conjunctions (ыңғайластық жалғаулықтар), disjunctive conjunctions (талғаулықты жалғаулықтар), adversative conjunctions (қарсылықты жалғаулықтар) болып ушке бөлінеді,.Subordinating conjunctions (Сабақтастырғыш жалғаулықтар) бағыныңқы сойлемд! басыңқы сөйлеммен байланыстырады.

38. Демеуліктер (Particles) демеулік шылаулар /частицалар/ деп те аталады. Олардың, лексикалық мағынасы болмайды. Демеуліктер өзі тіркескен сөзіне не күшейту, не тежеу, не сұрау, болжалдык, күмән сияқты қосымша мағына үстейді. Демеуліктер мынадай топтарға бөлiнeдi: connecting (жалғастырғыш): as well (жақсы), also (тағыда), too (тағы), limiting (шектік); only (тек), but (6ipaқ), intensifying (күшейткіш): just (тура, дәл, тап өзі, тек), even (тағы), simply (жай), negative (болымсыздық;:) not (жоқ), never (ешқашан) etc..

39. Модаль сөздер (Modal words). Модаль сөздер сөйлеушінің айтылған ойына қатысты көзқарасын көрсетеді Модаль сөздер мынадай топтарға бөлінеді: certainly (сенімділік), of course (әрине), uncertainty (сенімсіздік) perhaps, probably (мүмкін), affirmation (мақұлдау) yes (иә), yes, of couse (иә, әрине), negation (терістеу). of course not, certainly not (әрине жоқ).

40. The Preposition (Предлог). Ағылшын тілінде предлог сөз табы ретінде қарастырылады. Ал, қазақ тілінде предлог жоқ, оның мағынасы сөзбен-сөзді байланыстырушы дәнекер ретінде көмекші сөздерге (шылауға) және үстеуге сәйкес келедуі. Мәселен, on (үстінде), in (ішінде), above (жоғарыда), below (төменде), т.б.

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті

Әлем тілдері факультеті

Шетел тілін оқыту әдістемесі кафедрасы

«Бекітемін»

Әлем тілдері факультетінің

деканы Хайржанова А.Х.

« ___» _________2013 ж.