4)Рекреацияның мәні және негізгі формалары

"Рекреация – бұл халықтың тұрақты жерінен тыс жердегі арнайы мамандырылған территориядағы тәуліктік, апталық және жылдық өмір циклдеріндегі, адамның бос уақытын пайдалану кезінде іске асатын сауықтыру, танымдық, спорт-тық және мәдени-көңіл көтеру үшін қатынастар мен құбы-лыстар жиынтығы"

Саяхатшылар жолға шыққан кезде алдарына түрлі мақсат қояды. Рекреация мен туризм негізгі мақсатына қарай үш функцияға бөлінеді –танымдық, спорттық-сауықтыру және емдік.Сонымен қатар,танымдық функциясына барлығы да зор мән береді.Танымдық функциясы туристердің табиғатты, мәдени-тарихи орындарды, этнографиялық шаруашылық және басқа да ауданның көңіл қоятын, көз тартарлық көрікті орындарын білуге тырысуынан туады. Таным – адамның психологиялық күшін қалпына келтірудің ерекше түрі.Табиғи-климаттық көрікті орындарына қолайлы климат, желсіз ашық күндер, орман, тау, теңіз, көл, өзендер жатады. Мәдени-тарихи орындары – бұл сәулетті ескерткіштер, мұражайлар, көркем галереялар, театр және басқа да объектілердің жиынтығы. Этнографиялық объектілерге – жергілікті халықтың салт-дәстүрі, киімі,асханасы, фольклор және басқа да халық шығармашылықтары жатады.Шаруашылық объектілерге белгілі бір аудан шарашылығының жетістіктері жатады. Туризм арқылы сауықтыру – адамның физикалық және психологиялық шаршауын басу жолы болып саналады. Туризмнің бұл функциясының әлеуметтік-экономикалық түпкі мәні өте жоғары, себебі ол миллиондаған адамдардың денсаулығын шынықтыруға бағытталған, олай болса, ол адамның еңбек қабілетін көтереді. Туристік жорықтарда адамның психо-физиологиялық қасиеттері, дағдысы қалыптасады. Туризмнің ондай қасиетінің практикалық маңызы зор.Туризм ұйымшылдыққа, бір-біріне көмектесуге, қойылған мақсатты орындауға тәрбиелейді.Соңғы кездегі туризмнің қарқынды дамуы ғылыми-техникалық революцияға байланысты. Адамның әлеуметтік жағдайының жақсаруы, білім мен мәдени деңгейінің өсуі, бос уақыттың көбеюі туризмнің дамуына қатты әсерін тигізеді.Қазіргі шақта рекреация іс-әрекеттің таңдаулы түріне жатады, ол адамның күнделікті өмір сүру жағдайына айналып отыр. Қоғамдық көзқарас жағынан оның негізгі мақсаты – қоғамның әрбір мүшесінің физикалық және психологиялық күш-қуатын қалпына келтіру, оның рухани дүниесін жан- жақты дамыту.

Саяхат мақсаты, оның ұйымдастыру сипаты, құқық статусы, саяхаттың ұзақтығы, рекреанттың қозғалу түрі, оның жасы, шаралар жиілігі және тағы басқалары – бұлардың барлығы рекреациялық іс-әрекеттің құрылымы деп аталынады (3-кесте) /1/. Емдеу рекреациясы негізгі емдік табиғи факторларына қарай бөлінеді: климат, минералды су көздері, емдік батпақтар және тағы басқалар. Осындай ресурстарға байланысты ол үш негізгі топқа бөлінеді: климатпен емдеу, бальнеологиялық емдеу және батпақпен емдеу. Олардың үйлесіп келуіне қарай бальнео-батпақпен емдеу, бальнео-климатпен емдеу, климат-бальнео- батпақпен емдеу топтары болып та бөліне алады.

Спорттық-сауықтыру рекреациясы да алуан түрлі. Әлем бойынша кең тараған түрлеріне суға түсіп, жағажайда демалу жатады. Суда немесе су жағасында демалу түрлі рекреациялық шараларды қамтиды: суға түсу, күн ваннасы, жағалау бойымен серуендеу, жағалауда доп ойнау, су шаңғысы және т. б.

Серуендеу және кәсіби-серуен демалысына мынадай шаралар кіреді: ашық-таза ауада демалу, көрікті - көз тартатын жерлерді көру, саңырау-құлақ пен жидек, теңіз моллюскаларын және басқа да табиғат сыйлықтарын теру.

Танымдық рекреациясы. Танымдық аспектісі рекреациялық шаралардың едәуір бөлігіне тән. Бірақ тереңірек тануды қажет ететін рекреациялық

шаралар да болады, яғни мәдени-тарихи ескерткіштерді, сәулетті ансамбльдерді көру, сонымен қатар жаңа аудандармен, елдермен, этнографиямен, фольклормен, табиғи құбылыстарымен және шаруашылық объектілерімен танысу.