10. .Ашық кодты операциялық жүйелер

UNIX ОЖ негізгі компонентері. UNIX операциалық жүйесінде пайдаланушының жұмысымен байланысты негізгі түсініктер. Каталог және файлдар. Файлдың иесі және файлды қорғау.  Мәтіндік файлдармен жұмыс. Стандартты файлдар. Программаны өңдеудің тәсілдері. Жүйелік администрациялау. Файлдық жүелер.

UNIX ОЖ ядросы. Құрылғылармен басқару. Процесстермен басқару. Көппайдаланушылық режимді ұйымдастыру принциптері.

       UNIX ОЖ тарихы. 40-50-ші жылдары барлық компьютерлер дербек көмпьютерлер болатын, яғни ол кезде пайдаланушы компьбтермен жұмыс жасауда белгілі сағаттарға ғана жазылатын және маши осы уақытта пайдаланушының мүмкіндігінде болатын. Осы компьютерлердің физикалық  өлшемдеріүлкен болатын, бірақ, осындай компьютерде жұмыс жасау әр уақытта бір ғана пайдаланушы болатын. 60-ші жылы осы машиналардың орнына  пакетті жүйелер келді, мұнда, программист машиналық бөлмеге перфакарта түрінде тапсырмаларды әкеле бастада. Егер жеткілікті түрде тапсырмалар жиналса, онда оператор оларды бір пакетке магнитті лентаға көшіретін. Перфокарталарды өткізуден бастап баспаға шығыруға дейін бір немесе бірнеше сағат өтетін.

Осы бар схеманы барлығы өнімсіз  және көнілдерінен шықпағаннан кейін, оны ары қарай іске асыруда, Дартмуттік колледжде және Массачусетском технологиялық институтта уақытты бөлу жүйесін ойлап шығарған.

Дартмуттік жүйеде тек BASIC – ғана жұмыс істейтін, бірақ ұзаққа созылмай жойылып кетті. Аз уақыттың ішінде Массачусеттік технологиялық институтінің зерттеушілері Bell Labs лабораториясында екінші поколениядағы MULTICS (мультиприкациялық ақпараттық және есептеуіш службаны) жүйені өңдей бастады.  Кейінрекосы лобораторияның зерттеушісі кен Томпсон жаңа қызықтыратын мәселелерді іздеумен шұғылдана бастады.

80-ші жылдардың ортасында UNIX операциялық жүйесі мини-компьютерлерде және инженерлі жұмыс станцияларында қолданылды.

11. Демон - это программа, которая запускается в фоновом режиме, ожидая событий и предлагая какие-то службы для их выполнения. Хорошим примером демона может служить вебсервер, ожидающий запроса на доставку страницы или ssh сервер, ожидающий чьего-нибудь логина. Существуют приложения, действия которых видны, а работа демонов не видна. Демон, записывающий системные сообщения в логи (например, syslog, metalog), демон, который понижает частоту процессора, когда ваши вычислительные ресурсы не используются.

12. Жүйеде орын алатын біраз сигналдардың тізімі: SIGABRT- егер процесс abort()жүйелік шақыруын жасаса. сигнал жіберіледі. SIGCHLD -Ұрпағы аяқталған кезде аталық процесске жібрілетін сигнал. SIGSYS-Сигнал ядро арқылы жол берілмейтін жүйелік шақыруды жүзеге асырған кезде жіберіледі, тағы басқалары.

nohup command – процесскебасқарушытерминалды (SIGHUP) жоғалтқанкездедеорындалудыжалғастыруғамүмкіндікбереді. Бұлкоманданыжалғастарушыәрекетібаркоманданыңорындалуықажетболғандақолданғантиімді. Сізкоманданыжібересізжәне  терминалдықсеанстыжабасыз, алолбұлкездеорындалуыжалғасыпжатады. kill -SINALpid –pidидентификаторыбарпроцесскесигналжібереді. Егерсигналкөрсетілмесе, ондакомандапроцесскеSIGTERMсигналынжібереді. killall -s SIGNAL процесс – процессатыбарбарлықпроцесстергесигналжібереді. Егерсигналкөрсетілмесе, SIGTERM –діжібереді. Бұлкоманданыңсигналын SIG атауысызкөрсетукерек. Сәйкессандқтүрдіжәнесигналатыналуүшін killall командасының -l опциясықолданылады. 

Қарапайымфайлдікі: d -каталог l -сілтеме b - блоктыққұрылғы с - символдыққұрылғыбойыншаажыратылады. Каталогтағыфайлдардыңтізімінкөруүшін ls командасықолданылады.Бұлкоманданыңкөпопцияларыбар. Негізгілері:l,s,a,t. ls-l-толықформат(типі,рұқсатқұқықтары,пайдаланушыжәнегруппа,өлшемі) ls-a-жасырылғанфайлдардыкөрсету ls-t-өзгерууақытыбойыншареттелген ls-s-өлшемінкөрсетеді ls-u- өзгерууақытыбойыншакеріреттелген. Толықмәліметті man ls командасыарқылыалуғаболады.

cp командасыфайлдардыкөшіруүшінқоданылады. Оныңсинтаксисімынандай:  cp [параметрлер] <файлдыңаты><каталогқабылдаушысыныңаты>болады. 

Chmod (Change MODe – сменитьрежим) командасыфайлғарұқсатқұқынөзгертеді.Бұлкоманданықолдануүшінфайлқожайыныныңрұқсатқұқығынемесе root құқығыболукерек. Командасинтаксисімындай: сhmod mode filename, мұндағы  filename – рұқсатқұқықтарыөзгеретінфайлаты; mode – файлғаорнатылатынрұқсатқұқы. Рұқсатқұқығынекінұсқадажазуғаболады – символдықжәнеабсолюттүрде. Символдықтүрде сhmod командасынқолданутөмендегідейтүрдеболады:

13. Желілер түрлері

Компьютерлік желі (ағылш. сomputer network) — барлық құрылғылардың бір бірімен өзара әрекеттесуіне мүмкіндік беретін байланыс желілері арқылы қосылған компьютерлердің және басып шығарғыштар мен мәтіналғылар сияқты басқа құрылғылардың тобы.

Желілер шағын немесе үлкен, кабельдер арқылы тұрақты жалғанған, немесе телефон желілері мен сымсыз арналар арқылы уақытша жалғанған болуы мүмкін. Ең үлкен желі — Интернет, ол бүкіләлемдік желілер тобы болып табылады.

Желі – мәліметтерді компьютерлер арасында жеткізу құралдарымен біріктірілген компьютерлердің жиынтығы. Есептеу желісі – бір-бірімен байланысқан желі элементтері арасында мәліметтер жеткізуге арналған программалық және аппараттық құрауыштардың күрделі жүйесі. Аппараттық жабдықтар ішінде әртүрлі типті және класты компьютерлермен қатынастық жабдықтарды атауға болады. Программалық құрауыш операциялық жүйе мен желілік

қолданбалардан тұрады. Желінің тиімді жұмыс істеуі үшін ОЖ-дің арнайы түрлері – желілік ОЖ қолданылады. Желілік ОЖ – есептеу желісін бір орталықтан басқаруға арналған программалар кешені (Windows NT, Novell NetWare, т.б.). Желілік қолданбалар– желілік ОЖ-нің мүмкіндіктерін кеңейтетін қолданбалы программалық кешендер (пошталық программалар, желілік мәліметтер қорлары, т.с.с.). Желіге қосылатын барлық құрылғыларды үш функционалдық топқа бөледі, олар:

- жұмыс станциялары;

- желі серверлері;

- қатынастық тораптар

14) Желілік протоколдар

Желілік протоколдардың көп түрлері бар. Мысалы: BGP · DHCP · DNS · FTP · HTTP ·IMAP · IRC · LDAP · MGCP · NNTP ·NTP · POP · RIP · RPC · RTP · SIP ·SMTP · SNMP · SSH · Telnet ·TLS/SSL · XMPP ·

Соның ішінде SSH (ағылш. Secure SHell — «қауіпсіз қабықша») — операциялық жүйені қашықтан басқаруға және TCP-байланыстарды туннельдеуге (мысалы, файлдарды тасымалдау үшін) мүмкіндік беретін сеанстық деңгейдегі желілік протокол. Қызметі жағынан Telnet және rlogin протоколдарымен ұқсас болғанымен, олардан айырмашылығы - барлық трафикті, парольдерді шифрлейді. SSH әртүрлі шифрлеу алгоритмдерін таңдауға мүмкіндік береді. Желілік операциялық жүйелердің басым көпшілігінде SSH-клиенттер және SSH-серверлер бар.