6 Байланыс арналары және олардың сипаттамалары. Сымды, талшықты-оптикалық және сымсыз арналар.
Байланыс арнасы таратушы мен қабылдаушы арасындағы байланысты қамтамасыз етеді. Физикалық арна элетірлік сигналды өткізетін екіжелілі арна немесе модуляцияланған жарық көзімен информацияны тасымалдайтын шынылыоптоталшық болуы мүмкін. Сонымен қатар арналар байланысы ретінде сипаттала алатындарға – мәліметтерді сақтайтын магниттік лента, магниттік және оптикалық дисктер жатады. Кез келген арна арқылы сигналды жібергенде бір үлкен мәселе – аддитивті шу болып табылады. Аддитивті шу көбінесе байланыс жүйеде қолданалатын әр түрлі электрондық комппонентерде пайда болады. Мұндай шуларды көбінесежылулуқ шулар деп атайды. Арна арқылы таралатын сигналдарға тағы бөгет жасайтын бұрмалануларға – сигналдың өшуі, сигналдың фазалық және амплитудалық бұрмалануы.
Опто – талшықтық арналар. Оптикалық кабельдер сигнал үшін қатысты төмен өшуден және сигналды генерациялау және детектерлеу үшін жоғарғы сенімділікті оптикалық құрылғылардан тұрады. Бұл технологияның жетістіктері арқылы қазіргі кезде ішкі электробайланыс жүйесінің, сондай-ақ трансатлантикалық және дүние жүзілік байланыс жүйесінің дамуына ықпал етті. Опто-талшықтық арналардағы жиілік жолағының кеңдігінен қазіргі кездегі телефондық компаниялар тұтынушылар үшін электробайланыстың кең диапозонды қызметің ұсына алды, бұған дауыс тарату, мәліметтерді видиосигналдар сияқтыларды таратуға мүмкіндік берді. Жарық көзі, жарықтаратушы диод немесе лазер – оптоталшықтық жүйеде модулятор немесе таратқыш ретінде қолданылады. Хабар сигналы көмегімен жарық көзінің интенсивтілігін өзгерту көмегімен ақпарат берілінеді.
Сымсыз (радио) арналар. Сымсыз байланыс жүйелерінде электромагниттік энергия антенна арқылы таралатын ортаға беріледі, ол өз кезегінде сәулелендіргіш ретінде қызмет етеді. Антеннаның физикалық өлшемі мен құрылымы оның жұмыс жиілігінен тәуелді болады. Электромагниттік энергияның эффектілі сәулеленуін алу үшін, антеннаның өлшемі толқын ұзындығына қарағанда 1/10 рет үлкен болу керек.
7.Байланыс арналарының математикалық үлгілері.
Физикалық арналар арқылы ақпаратты тарату үшін байланыс жүйесін синтездеу кезінде тарату оратасының анағұрылым маңызды сипаттамаларын көрсететін математикалық үлгілерін қолданамыз.Арнаның мате/қ үлгісі кодерді ж/е модуляторды қабылдағышта ж/е таратқышта синтездеу үшін қолданылады.аддитивті шуылы бар арна.Байланыс арнасы үшін ең қарапайым мате/қ үлгі – бұл 3.5 суретте бейнеленген аддитивті шуылы бар арна.Бұл үлгіде s(t) таратылатын сигнал аддитивті шуылы бар n(t) процесс болып табылады.Физ/қ аддитивті шуылы сыртқы электр бөгеуілдері, электронды компонентер ж/е байланыс жүйесіндегі қабылдағыштағы күшейткіштер, сигнал/р интерференциясы әсерінен п.б.
3.5.сурет. Аддитивті шуылы бар арна.
Егер шуыл негізінен электронды компонентер ж/е қабылдағыштағы күшейткіштерге негізделсе, онда оны жылулық шуыл ретінде сипаттауға болады.Шулдың бұл түрі статикалық түрде гаусстық шуылдық процесс секілді сипатталады. Мұндай мате/қ үлгіні аддитивті гаусстық шуылы бар арна д.а.Ол байланыс жүйесін анализдеу ж/е синтездеу кезінде арнаны қамтамасыз ететін үгі болып табылады.Арналардың өшуі үлгіге онай енгізіледі.
8. Сызықты сүзгілі арна. Желілік телефонды арналар сияқты физ/қ арналарда сүзгілер жолақ кеңдігіне дәл орнатылған шетеулерден аспайтын сигналдарды кепілге алу үшін қолданылады.Дұрыс қабылдауды қамтамасыз ету үшін қабылдағыштағы бұл артық элементтің есептелінуі арнайы қосымша арна бойымен таратылатын арнайы кодалық комбинациямен тиым салынады. ВИ>ВС кезінде «-стаффинг» –ті қолданады.Бұл жағдайда артық элемент таратылатын хабарда құрылады,өйткені ол арнайы бұйрық арқылы қосымша арна бойымен таратылады. ВИ=ВС таңдау кезінде тұрақсыз жылдамдықтар әсерінен ВИ<ВС н/еВИ>ВС болатындай жағдайлар туындайды, сондықтан таратудың мұндай шартарына қатысты «+стаффинг», ж/е «-стаффинг». қолданады. Осы жерден екі жақты стаффинг атауы шығады.