
- •Морфология
- •Мийзан – қалып
- •Иштикок (сөзжасам)
- •Феъл және фаъил
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •Исми фаъил (негізгі етіс есімшесі)
- •Сифати мушаббаха
- •Исми мафъул
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •Суласий мужаррад бабында исми фаъилдың қалыбы қандай? Суласий мужаррадтан басқа баптарда исми фаъилдың қалыбы қандай?
- •Өткен шақ болымсыз етістігі (жахд)
- •Өткен шақ болымсыз етістігінің (жахд) ырықсыз етісі (мажхул)
- •Феъл нафий (келер шақ болымсыз етістігі)
- •Бұл шылау музариъ етістігінің мағынасын терістей отырып келер шаққа айналдырады. Мысалы, егер біз لاَ يَضْرِبُ деп айтсақ, ер кісінің осы шақта емес, келер шақта ұрмайтынын еске алған боламыз.
- •Келер шақ болымсыз етістігінің (нафий) ырықсыз етісі (мажхул) 14 формада жіктеледі:
- •Бұйрық райындағы (амр) етістік туралы
- •Амри хазир (іі жақ)
- •Амри ғайиб (і және ііі жақтарда)
- •І және ііі жақ бұйрық райдағы (амри ғайиб) етістіктердің ырықсыз етісі (мажхул) Мажхул амри ғайибтың 14 жіктелу формасы бар. Ережеден тыс алдымен 2-жақ (мухатаб):
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •Нахий етістігі (бұйрық райдың болымсыз түрі)
- •Бұйрық райдағы болымсыз етістіктің (нахий) ырықсыз етісі (мажхул)
- •Күшейту (таъкид) нуны
- •Исм заман және исм макан
- •Исм алат
- •Исм тафзил
- •Сұрақтар мен тапсырмалар
- •Етістіктің баптары
- •Суласий мужаррадтың бірінші бабы
- •Музаъаф يَفْعِلُ فَعَلَ
- •Өткен шақ етістігінің (мазий) негізгі етісі (маълум)
- •Исм фаъил
- •Исм мафъул
- •Өткен шақ болымсыз етістігінің негізгі етісі
- •Өткен шақ болымсыз етістігінің (жахд) ырықсыз етісі
- •Амр хазир
- •Амр ғайибтың (і, ііі жақтардың бұйрық райы) негізгі етісі
- •Амр ғайибтың (і, ііі жақтардың бұйрық райы) ырықсыз етісі (мажхул)
- •Исм заман және исм макан
- •Исми алат
- •Исм тафзил
- •يَفْعِلُ فَعَلَ бабының мисалы (و)
- •فَعَلَ يَفْعِلُ бабындағы мисал (ى)
- •فَعَلَ يَفْعِلُ бабындағы ажваф
- •يَفْعِلُ فَعَلَ бабындағы нақис
- •يَفْعِلُ فَعَلَ бабындағы лафиф
- •يَفْعِلُ فَعَلَ бабындағы мултавий.
- •يَفْعُلُ فَعَلَ бабының сахихы
- •Музаъаф:
- •Мисал (و):
- •فَعَلَ يَفْعَلُ бабының сахихы
- •Музаъаф:
- •Мисал (و):
- •Ажваф (ـيـ):
- •Лафиф (ي):
- •Мултавий:
- •Мултавий:
- •Алтыншы бап
- •Музаъаф:
- •Мисал و:
- •Мисал ـيـ:
- •Музаъаф:
- •Эълалы فَرَّ يَفِرُّ мысалына байланысты айтылған. Мисал و
- •Мисал ـيـ
- •Ажваф و:
- •Ажваф ـيـ:
- •Музаъаф:
- •Музаъаф:
- •Мисолو:
- •Мисал ـيـ:
- •Ажваф و:
- •Ажваф ـيـ:
- •Мултавий:
- •Бұл бапта мултавий жоқ.
- •Ажваф و:
- •Ажваф ي:
- •Ажваф ـيـ:
- •Музаъаф:
- •Мултавий:
- •Музаъаф:
- •Ұқсас баптар (мулхакат)
- •Қорытынды
- •Махмузул-фаның 5 бабы бар:
- •Махмузул-айнның 3 бабы бар:
- •Махмузул-ламның 4 бабы бар:
Музаъаф:
عَضَّ يَعَضُّ масдар عَضٌّ тістеу.
1) عَضَّ – мазий |
7) عَضَّ – амр хазир |
2) يَعَضُّ – музариъ |
8) لِيَعَضَّ – амр ғайиб |
3) عَاضٌّ – исм фаъил |
9) لا تَعَضَّ – нахий |
4) مَعْضُوضٌ – исм мафъул |
10) مَعَضٌّ исм заман, исм макан |
5) لَم يَعَضَّ – жахд |
11)مِعْضَاضٌ - исм алат |
6) لا يَعَضُّ – нафий |
12) أَعَضُّ – исм тафзил |
عَضَّ негізінде عَضِضَ. Бірінші әріптің (ض) харакаты түсірілген: عَضْضَ. Бірінші (ض) әрпі екіншісіне кірігіп кетті: عَضَّ. يَعَضُّ алғашқыда يَعْضَضُ болған. Бірінші (ض) әрпінің харакаты алдыңғы әріпке өткізілді: يَعَضْضُ, содан соң бірінші (ض) екіншісіне кіріктірілді (ассимиляция жасалды): يَعَضُّ. Барлық жіктелулер мен ережелерде олар فَرَّ يَفِرُّ етістігіне ұқсас болып келеді.
Мисал (و):
وَضِرَ يَوْضَرُ масдары وَضْرٌ семіз болу.
1) وَضَرَ – мазий |
7) لِيَوْضَرْ – амр ғайиб |
2) يَوْضَرُ – музариъ |
8) لا تَوْضَرْ – нахий |
3) وَضِيرٌ сифати мушаббаха |
9) مَوْضِرٌ исм заман, исм макан |
4) لَم يَوْضَرْ – жахд |
10) مِيْضَارٌ – исм алат |
5) لا يَوْضَرُ – нафий |
11) أَوْضَرُ – исм тафзил |
6) اِيضَرْ – амр хазир |
|
Егер екінші немесе үшінші әріп көмей әрпі (харф халк) болса, онда бұл баптың музариъ етістігінде (و) түсіріледі: وَسِعَ يَسَعُ масдары سِعَةٌ қуану, сыю (сыйып кету).
1) وَسَعَ – мазий |
7) سَعْ – амр хазир |
2) يَسَعُ – музариъ |
8) لِيَسَعْ – амр ғайиб |
3) وَاسِعٌ – исм фаъил |
9) لا تَسَعْ- нахий |
4) مَوْسُوعٌ – исм мафъул |
10) مَوْسِعٌ исм заман, исм макан |
5) لَم يَسَعْ – жахд |
11)مِيسَاعٌ - исм алат |
6) لا يَسَعُ – нафий |
12) أَوْسَعُ – исм тафзил |
Мисал (ـيـ):
يَئِسَ يَيْئَسُ масдары يَاْسٌ يَاْسَةٌ үміт үзу.
1) يَئِسَ – мазий |
7) اِيْئَسْ – амр хазир |
2) يَيْئَسُ - музариъ |
8) لِيَيْئَسْ – амр ғайиб |
3) يَائِسٌ – исм фаъил |
9) لا تَيْئَسْ – нахий |
4) مَيْئُوسٌ – исм мафъул |
10) مَيْئِسٌ – исм заман, исм макан |
5) لَم يَيْئَسْ – жахд |
11)مِيْئَاسٌ - исм алат |
6) لا يَيْئَسُ – нафий |
12) اَيْئَسُ - исм тафзил |
Ажваф (و):
خَافَ يَخَافُ масдары خَوْفٌ خِيفَةٌ مَخَافَةٌ қорқу.
1) خَافَ - мазий |
7) خَفْ – амр хазир |
2) يَخَافُ – музариъ |
8) لِيَخَفْ – амр ғайиб |
3) خَائِفٌ – исм фаъил |
9) لا تَخَفْ – нахий |
4) مَخُوفٌ – исм мафъул |
10) مَخَافٌ исм заман, исм макан |
5) لَم يَخَفْ – жахд |
11)مِخَافٌ - исм алат |
6) لا يَخَافُ – нафий |
12) أَخْوَفُ – исм тафзил |
خَافَ негізінде خَوِفَ. (و) әрпінің харакаты бар, ал оның алдынан фатха келген, (و) әрпі алифке ауыстырылады: خَافَ. بَاعَ сияқты жіктеледі.
Ғайибадағы жіктелуі: خِفْنَ, негізінде خَوِفْنَ. Кәсра (و) үшін айтуға қиындық тудырады, оның кәсрасы алдын-ала харакаты түсірілген алдыңғы әріпке өткізіледі: خِوْفْنَ. (و) әрпінің харакаты жоқ (яғни, сүкунды), оның алдында кәсра келген, (و) әрпі (ـيـ) әрпіне өзгертілді: خِيْفْنَ. (ـيـ) және (ف) аралығында қатар келген екі сүкун пайда болды. Басқа жіктелулерде ұқсас болады.
خَافَ мажхулы: خِيفَ. خِيفَ алғашқыда خُوِفَ болған. Кәсра (و) үшін айтуға қиындық тудырады, оның кәсрасы алдын-ала харакаты түсірілген алдыңғы әріпке өткізіледі: خِوْفَ. (و) сүкунды, оның алдында кәсра келген, (و) әрпін (ـيـ) әрпіне ауыстырамыз: خِيفَ. بِيْعَ сияқты жіктеледі.
يَخَافُ алғашқыда يَخْوَفُ болған. (و) харакаты алдыңғы әіпке өткізілген: يَخَوْفُ. (و) әрпінің негізінде харакаты бар, мұнда оның алдында фатха келген, (و) әрпін алифке ауыстырамыз - يَخَافُ:
يَخَافُ يَخَافَانِ يَخَافُونَ تَخَافُ تَخَافَانِ يَخَفْنَ تَخَافُ تَخَافَانِ تَخَافُونَ تَخَافِينَ تَخَافَانِ تَخَفْنَ أَخَافُ نَخَافُ.
Ғайибат және мухатабатта екінші түбір әріп түсірілген.
يَخَافُ мажхулы: يُخَافُ. Жіктелуі, эълалы, әріп түсірілуі негізгі етіске ұқсас.
خَائِفٌ исм фаъил, негізінде: خَاوِفٌ. Жіктелуі мен эълалы دَائِمٌ сияқты болып келеді.
مَخُوفٌ исм мафъул, негізінде: مَخْوُوفٌ. Барлық ережелерде مَدُومٌ етістігіне ұқсас болады.
لَم يَخَفْ жахд. لَم қосылудан бұрын ол يَخَافُ болған. لَم қосылғаннан кейін музариъ қосымшасына (ف) сүкун қойылады: لَم يَخَاْفْ. ا және ف арасында екі сүкун қатар келген. ا түсірілген: لَم يَخَفْ.
Жекеше түрдің бес жіктелуінде, әйел тегіндегі көпше түрдің екі жіктелуінде екінші түбір әріп түсірілген. ( نَخَفْ мағынасы жағынан көпше түрде болса да, жазуда муфрадқа – жекеше түрге – ауд. еск.)
Мажхулы لَم يُخَفْ. Барлық ережелерде маълумға ұқсас.
Нафий музариъ формасына ұқсас.
خَفْ амр хазир:
خَفْ خَافَا خَافُوا خافي خَافَا خَفْنَ.
Мухатаб и мухатабатта екінші түбір әріп түсірілген.
لِيَخَفْ амр ғайиб, لا تَخَفْ - нахий жахдке ұқсайды. Басқа сөзжасамдардың эълалдары музариъ етістігінің эълалына ұқсас болып келеді.