Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
sarf_kaz.doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.07.2025
Размер:
850.43 Кб
Скачать

Музаъаф:

عَضَّ يَعَضُّ масдар عَضٌّ тістеу.

1) عَضَّ – мазий

7) عَضَّ – амр хазир

2) يَعَضُّ – музариъ

8) لِيَعَضَّ – амр ғайиб

3) عَاضٌّ – исм фаъил

9) لا تَعَضَّ – нахий

4) مَعْضُوضٌ – исм мафъул

10) مَعَضٌّ исм заман, исм макан

5) لَم يَعَضَّ – жахд

11)مِعْضَاضٌ - исм алат

6) لا يَعَضُّ – нафий

12) أَعَضُّ – исм тафзил

عَضَّ негізінде عَضِضَ. Бірінші әріптің (ض) харакаты түсірілген: عَضْضَ. Бірінші (ض) әрпі екіншісіне кірігіп кетті: عَضَّ. يَعَضُّ алғашқыда يَعْضَضُ болған. Бірінші (ض) әрпінің харакаты алдыңғы әріпке өткізілді: يَعَضْضُ, содан соң бірінші (ض) екіншісіне кіріктірілді (ассимиляция жасалды): يَعَضُّ. Барлық жіктелулер мен ережелерде олар فَرَّ يَفِرُّ етістігіне ұқсас болып келеді.

Мисал (و):

وَضِرَ يَوْضَرُ масдары وَضْرٌ семіз болу.

1) وَضَرَ – мазий

7) لِيَوْضَرْ – амр ғайиб

2) يَوْضَرُ – музариъ

8) لا تَوْضَرْ – нахий

3) وَضِيرٌ сифати мушаббаха

9) مَوْضِرٌ исм заман, исм макан

4) لَم يَوْضَرْ – жахд

10) مِيْضَارٌ – исм алат

5) لا يَوْضَرُ – нафий

11) أَوْضَرُ – исм тафзил

6) اِيضَرْ – амр хазир

Егер екінші немесе үшінші әріп көмей әрпі (харф халк) болса, онда бұл баптың музариъ етістігінде (و) түсіріледі: وَسِعَ يَسَعُ масдары سِعَةٌ қуану, сыю (сыйып кету).

1) وَسَعَ – мазий

7) سَعْ – амр хазир

2) يَسَعُ – музариъ

8) لِيَسَعْ – амр ғайиб

3) وَاسِعٌ – исм фаъил

9) لا تَسَعْ- нахий

4) مَوْسُوعٌ – исм мафъул

10) مَوْسِعٌ исм заман, исм макан

5) لَم يَسَعْ – жахд

11)مِيسَاعٌ - исм алат

6) لا يَسَعُ – нафий

12) أَوْسَعُ – исм тафзил

Мисал (ـيـ):

يَئِسَ يَيْئَسُ масдары يَاْسٌ يَاْسَةٌ үміт үзу.

1) يَئِسَ – мазий

7) اِيْئَسْ – амр хазир

2) يَيْئَسُ - музариъ

8) لِيَيْئَسْ – амр ғайиб

3) يَائِسٌ – исм фаъил

9) لا تَيْئَسْ – нахий

4) مَيْئُوسٌ – исм мафъул

10) مَيْئِسٌ – исм заман, исм макан

5) لَم يَيْئَسْ – жахд

11)مِيْئَاسٌ - исм алат

6) لا يَيْئَسُ – нафий

12) اَيْئَسُ - исм тафзил

Ажваф (و):

خَافَ يَخَافُ масдары خَوْفٌ خِيفَةٌ مَخَافَةٌ қорқу.

1) خَافَ - мазий

7) خَفْ – амр хазир

2) يَخَافُ – музариъ

8) لِيَخَفْ – амр ғайиб

3) خَائِفٌ – исм фаъил

9) لا تَخَفْ – нахий

4) مَخُوفٌ – исм мафъул

10) مَخَافٌ исм заман, исм макан

5) لَم يَخَفْ – жахд

11)مِخَافٌ - исм алат

6) لا يَخَافُ – нафий

12) أَخْوَفُ – исм тафзил

خَافَ негізінде خَوِفَ. (و) әрпінің харакаты бар, ал оның алдынан фатха келген, (و) әрпі алифке ауыстырылады: خَافَ. بَاعَ сияқты жіктеледі.

Ғайибадағы жіктелуі: خِفْنَ, негізінде خَوِفْنَ. Кәсра (و) үшін айтуға қиындық тудырады, оның кәсрасы алдын-ала харакаты түсірілген алдыңғы әріпке өткізіледі: خِوْفْنَ. (و) әрпінің харакаты жоқ (яғни, сүкунды), оның алдында кәсра келген, (و) әрпі (ـيـ) әрпіне өзгертілді: خِيْفْنَ. (ـيـ) және (ف) аралығында қатар келген екі сүкун пайда болды. Басқа жіктелулерде ұқсас болады.

خَافَ мажхулы: خِيفَ. خِيفَ алғашқыда خُوِفَ болған. Кәсра (و) үшін айтуға қиындық тудырады, оның кәсрасы алдын-ала харакаты түсірілген алдыңғы әріпке өткізіледі: خِوْفَ. (و) сүкунды, оның алдында кәсра келген, (و) әрпін (ـيـ) әрпіне ауыстырамыз: خِيفَ. بِيْعَ сияқты жіктеледі.

يَخَافُ алғашқыда يَخْوَفُ болған. (و) харакаты алдыңғы әіпке өткізілген: يَخَوْفُ. (و) әрпінің негізінде харакаты бар, мұнда оның алдында фатха келген, (و) әрпін алифке ауыстырамыз - يَخَافُ:

يَخَافُ يَخَافَانِ يَخَافُونَ تَخَافُ تَخَافَانِ يَخَفْنَ تَخَافُ تَخَافَانِ تَخَافُونَ تَخَافِينَ تَخَافَانِ تَخَفْنَ أَخَافُ نَخَافُ.

Ғайибат және мухатабатта екінші түбір әріп түсірілген.

يَخَافُ мажхулы: يُخَافُ. Жіктелуі, эълалы, әріп түсірілуі негізгі етіске ұқсас.

خَائِفٌ исм фаъил, негізінде: خَاوِفٌ. Жіктелуі мен эълалы دَائِمٌ сияқты болып келеді.

مَخُوفٌ исм мафъул, негізінде: مَخْوُوفٌ. Барлық ережелерде مَدُومٌ етістігіне ұқсас болады.

لَم يَخَفْ жахд. لَم қосылудан бұрын ол يَخَافُ болған. لَم қосылғаннан кейін музариъ қосымшасына (ف) сүкун қойылады: لَم يَخَاْفْ. ا және ف арасында екі сүкун қатар келген. ا түсірілген: لَم يَخَفْ.

Жекеше түрдің бес жіктелуінде, әйел тегіндегі көпше түрдің екі жіктелуінде екінші түбір әріп түсірілген. ( نَخَفْ мағынасы жағынан көпше түрде болса да, жазуда муфрадқа – жекеше түрге – ауд. еск.)

Мажхулы لَم يُخَفْ. Барлық ережелерде маълумға ұқсас.

Нафий музариъ формасына ұқсас.

خَفْ амр хазир:

خَفْ خَافَا خَافُوا خافي خَافَا خَفْنَ.

Мухатаб и мухатабатта екінші түбір әріп түсірілген.

لِيَخَفْ амр ғайиб, لا تَخَفْ - нахий жахдке ұқсайды. Басқа сөзжасамдардың эълалдары музариъ етістігінің эълалына ұқсас болып келеді.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]