46. Тариф және сауда бойынша бас келісім (гатт): ьарихы және жалпы сипаттамасы.

Халықаралық сауданы бірыңғай нормалар мен ереже негізінде ретке келтіру қажеттігі хх ғасырдың 30 жылдарынан бастап жүзеге асқан. Өйткені мемлекеттердің біржақты протекционистік әрекеттері әлемдік сауданың мүмкіндіктерін тарылтты.

Екінші ДЖ соғыстан кейін халықаралық сауда қатынасының жаһандық үйлестірілуін қамтамасыз ететін халықаралық сауда ұйымын құру жөнінде әрекеттер қолға алына бастады. Соның ішінде мұндай ұйым құрылуына әлемдік сауданың 40%ын құрайтын АҚШ қызығушылық танытты.

Гаваннада өткен халықаралық сауда ұйымын құру жөніндегі кееліссөздер АҚШ пен соғыстан кейінгі Еуропа елдерімен таласты өтті. Келіспеушіліктер алдымен қатысушы мемлекеттерге берілетін дауыстар санына қатысты болды. Еуроның «бір мемлекет-бір дауыс» деген ұстанымына АҚШ қарсы шықты. Американдықтар дауыс саны әлемдік саудадағы мемлекеттің үлесіне пропорционалды болуы керек деген бағытты ұстанды. Бірақ АҚШ өз пікірін сақтап қала алмады және Конгресс келіссөз нәтижесінде келген келісімді ратификацияламады.

Халықаралық ұйым құру жөніндегі келісімнің тариф мәселесі жөніндегі бөліміне қатысты Женевада арнайы келіссөздер жүргізілді. Нәтижесінде Тариф және сауда жөніндегі уақытша келісімге қол қойылды, кейін ГАТТ атауын алды. 1948 жылы 1 қаңтарда күшіне еніп басқа қаржы-валюта саласындағы халықаралық ұйымның – Халықаралық Валюта фондының кедендік-тарифтік саладағы жұмысын толықтырды.

Келісімге қол қойған мемлекеттердің өзара келісуі нәтижесінде ГАТТтың негізгі қағидаларының халықаралық сауда тәжірибесінде жүзеге асыру үшін ұйымдастырушы механизм (хатшылық) құрылды. ГАТТ хатшылығы Женевада (Швейцария) орналасты. Сессиялар алдымен жоғарғы қызметтегі шенеуніктердің кездесулерінен басталып одан кейін келіссөздерінен тұрған. Бұл кейін раунд атауын алған.

ГАТТ шеңберіндегі сауда келіссөздерінің тізімі (1947-1994 гг.)

басталған және келіссөздер өткізілген орын	жылдар	Негізгі мазмұны
Женева (Швейцария)	1947	Кедендік тарифтердің төмендеуі
Аннеси (Франция)	1949	---
Торки (Англия)	1950	---
Женева	1956	---
Женева	1960-1961 (Диллон-раунд)	---
Женева	1964-1967 (Кеннеди-раунд)	Тарифтерді төмендету, антидемпингтік кодексті жасау
Токио (Япония). Жұмыс Женевада болды	1973-1979 (Токио-раунд)	Тарифтерді төмендету, тарифтік емес шектеулер саласында ГАТТтың құзыретін кеңейтетін кодексті дайындау
Пунта-дель-Эсте (Уругвай). Жұмыс Женевада болды	1986-1994 Уругвай раунды	Кедендік барьерлерді төмендету, ГАТТ механизмін жетілдіру, ДСҰ құру жөнінде келісім, Қызмет көрсету саудасы туралы бас келісім(ГАТС)дайындау

кедендік салықтарды жою мен қысқарту мәселесінде ГАТТтың атқарған қызметі зор. 1945-1947 жылдар арасында дамыған мемлекеттердің кедендік баждарының орташа көлемі 40-60%, ал кейбір тауарлар(мысалы, химиялық) 70-80% құраған. Кедендік барьерлерді төмендету бойынша жасалған үздіксіз жұмыс нәтижесінде 80-жылдардың аяғында олардың көлемін 3-5%-ға дейін қысқартты.