2. Отбасының құрлымы мен қызметтері.

Қазіргі таңда отбасыларды құрлымына қарай клесідей етіп бөледі. Мысалы; әлеуметтік таптық белгілеріне қарай – жұмысшы отбасы, ауылшаруашылық өндірістік отбасы т.б; орналасу ерекшеліктеріне қарай - қалалық, ауылдық отбасы; ұлттық белгілері бойынша бірұлтты, ұлтаралық; құрылған уақтысына қарай – жас отбасы, жастар отбасы, бал күткен отбасы, орта дас отбасылар, жасы жеткен отбасылар, үлкен жас шамасындағы отбасылар; отбасы мүшелерінің санына байланысты – баласыз отбасы, аз балалы отбасылар, көп балалы отбасылар. Сонымен қатар толық емес отбасылар, күрделі отбасылар, кең отбасылар, немесе үйде біреуінің басшылық ету типіне байланысты – авторитарлық әлде тең басқарушылық жағдайында эгалитарлық отбасылар деп бөлінеді.

Отбасылық ерекше жағдайларға байланысты:

- студенттік отбасы;

- дистанттық (заңды түрде тіркелген алайда шын мәнінде ондай отбасы жоқ) отбасы деп бөледі.

- геологтар, теңізшілер,полярниктер отбасы. Отбасы қоғамда бiрнеше маңызды қызыметтердi атқарады.

Отбасындағы қарым – қатынас сипатына байланысты;

- дұрыс отбасылар, бақытты отбасылар, тұрақты отбасылар, проблемді отбасылар, жан – жалды отбасылар, әлеуметтік нашар отбасылар бөлінеді. Бұла айтылғандардың барлығы отбасының атқаратын қызметтерімен анықталады.

Ол қызыметтер мыналар:

1. Репродуктивтi қызметi - отбасы дүниеге ұрпақ әкелу арқылы қоғамды қайта толтырып отырады. Бұл отбасының басты функциясы болып табылады.

2. Тәрбиелеу қызметi - индивидтер алғашқы әлеуметтену процевiн отбавыда өтедi. Жас бала отбасыда тәрбиеленедi, өмiрге бейiмделе бастайды.

3. Экономикалық-шаруашылық қызметi - отбасы мүшелерi белгiлi бiр кәсiппен айналысады, әр-түрлi тауарлар мен қызыметтер өндiредi. Отбасы мүшелерi бiрiгiп белгiлi-бiр шаруашылықты жүргiзедi.

4. Алғашқы әлеуметтiк бақылау қызметi - отбасы мүшелерiнiң әрбiр iс-әрекетi мен қимылы отбасының басқа мүшелерi тарапынан бақыланып отырады. Бұл қызымет қоғамдағы әлеуметтiк нормалардың сақталуына үлкен септiгiн тигiзедi.

5. Рухани қарым-қатынас қызметi- отбасы мүшелерi бiр-бiрiмен тығыз байланыста, қарым-қатынаста болады. Олар қуаныш пен қайғыны бөлiседi, қиын жағдайларда бiр-бiрiне көмек көрсетуге дайын тұрады. Олар арасындағы қарым-қатынас сезiмдiк, жанашырлық, сүйiспеншiлiк сипатта болады және бiр-бiрiн рухани дамытып отырады.

3. Отбасының өмірлік циклі, отбасы бірлігі.

Қоғамдық өмірдің барлық салаларымен байланыса отырып (саясат, экономика, құқық, рухани мәденит) отбасы ең алдымен қоғамдық – экономикалық процесс ықпалымен өзгеріп, дамып отырады. Және де өздігінше де дами алады. Отбасының спецификалық өмірлік циклін бөліп көрсетуге болады. Өмірлік цикл дегеніміз – бұл отбасының пайда болғаннан өз қызметін аяқтағанға дейінгі кезең. Отбасы өмірі келесідей кезеңдерден тұрады.

• бала туылғанға дейінгі кезең;

• жұбайлары мен балалары құрамындағы отбасы;

• балаларының жеке отбасы құруы;

• жұбайының біреуінің немесе екеуінің өмірден кетуінің нәтижесіндегі отбасы құлдырауы.

Егер түрлі себептерге байланысты жұбайлар жұбайлық қатансты сақтай алмаған жағдайда не істеу керек? Жолы – ажырасу немесе некенің бұзылуы. Алайда әлеуметтік институттың мұндай тұрақсыздығы қоғам үшін тиімсіз. Ондықтанда қандай да болмасын қоғамда ажырасу процесін қиындататын заңдар менережелер көп. Біздің қоғамда жұбайын сүйіспеншілікпен таңдауда, нуклеарлы отбасы құруда ажырасу проблемасы - әдеттегідей балалар үшін де жұбайлар үшін де трагедиялық салдарға ие. Сондықтанда отбасы бірлігін сақтау қоғам үшін де жұбайлар үшін де балалары үшінде маңызды игі іс.

Бақылау сұрақтары

1. Отбасын әлеуметтік институт ретінде

2. Отбасындағы қатынас

3. Отбасын әлеуметтік қолдау мәселесі.

4. Қазақстандағы нарықтық жағдайындағы отбасы

СӨЖ тақырыбы:

Экономикалық әлеуметтанудың пәні

Экономикалық білімнің құрылымы

№12 лекция