4. Әлеуметтік бақылау

Әлеуметтік бақылау дегеніміз – нормативті және де құқықтық реттеу көмегімен өзара әрекетесудің реттелуін қамтамасыз ететін тәсіл. Әлеуметтік бақылау өз ішіне екі элементті біріктіреді – бірі нормалар екіншісі санкциялар. Нормалар қоғамда қалай өзін ұстау керектігі жайлы нұсқаулар. Ал санкция – адамдардан әлеуметтік нормаларды сақтауды талап ететін мадақтау мен жазалау құралдары. Әлеуметтік бақылау формалды және формалсыз болады. Формалды бақылау ұйымдармен іс – жүзіне асырылады.Бұл үшін арнайы органдар құрылып ережлері бекітіледі.Мысалы қылмыстық құқық. Қоғамдық ұйым деңгейінде мұндай органдарға құқық қорғау органдары жатады.Формалды әлеуметтік бақылаудың үш негізгі әдәсә белгілі: изоляция (алшақтату), особление(шектеу), реабилитация (қайта қалпына келтіру). Алшақтату қайта қалпына келтіруге тырыспастан индивидті басқаларынан бөлек ұстау. Мұндай әдіс әсіресе қылмысты бірнеше рет қайталағандарға қолданылады. Шектеу де индивидті басқалардан бөлек ұстауға тырысады бірақ толығымен емес. Яғни қоғамның нормаларын сақтай отырып қоғамға қайта ораламын деушілерге қолданылатын әдіс түрі. Мысалы уақытша қамау немесе психиатриалық сауықтыру орындары.Қайта қалпына келтіру адамдардың қалыпты өмірге оралуы мен қоғамдағы әлеуметтік ролдерді орындауын қамтамасыз ететтін әдіс түрі. Бұл мысалы анонимді маскүнемдер мен норкамандар тобы болуы мүмкін.

Формалсыз бақылау девианттық іс - әрекеттің көбеюіне тыйым болатын мазақтау, сынау, психологиялық қудалау (остракизм) формасында көрініс табатын басымдылықтың бір түрі. Формалсыз бақылаудың негізгі төрт түр белгілі.: вознограждение (сыйтарту), наказание (жазалау), убеждение (сендіру), переоценка норм (нормаларды асыра бағалау). Әлеуметтік сыйтарту құптау көзқараспен, жымиумен байқалады және де басқа да құптау шараларымн байқалады. Жазалау жағымсыз көзқараспен, өткір сын айтумен, қорқыту – үркіту шараларымен көрініс табады. Сендіру де девианнық мінез – құлықты болдырмаудың бір тәсілі. Нормаларды асыра бағалау – бұл формалсыз бақылаудың ең қиын түрі. Мұнда девианттық болып саналатын іс - әрекет қалыпты болып бағалануы мүмкін.

Әлеуметтік бақылау белгілі тәсілдермен іс – жүзіне асады. Оладың ең негізгісі әлеуметтену арқылы. Адамдар қоғам қажет ететіндей іс - әрекет жасауы тиіс. Әлеуметтендірудің нәтижесінде адамдар өздерінің біршама ролдерін санасыз түрде, яғни әдеті бойынша орындайды. Ал бұл әдеттер әлеуметтендірудің нәтижесінде қалыптасады.

Бақылау сұрақтары:

1. Девианттық мінез-құлық және оның түрлері

2.Девиацияны биологиялық, психологиялық, әлеуметтанулық тұрғыдан түсіндіру

3.Әлеуметтік бақылау

4.Тұлғаны ресми қадағалау орындары

СӨЖ тақырыбы:

Девианттық мінез-құлық және оның түрлері

Девиацияны биологиялық, психологиялық, Әлеуметтанулық тұрғыдан түсіндіру

Әлеуметтік бақылау

Тұлғаны ресми қадағалау орындары

№8 лекция

Білім беру әлеуметтануы

1. Білім түсінігі

2. Білім берудегі түрлі концепциялар

3.Білім беру процесінің сатылары

Білім беру – жүйеленген білім, ілім, дағдыларды меңгерудің нәтижесі мен процесі болып ьабылады. Адамды өмір мен еңбекке дайындайдың қажетті жағдайы. Өзінің зерттеу объектісі ретінде әр түрлі ғылымдар білім беруді зерттейді. Филоофия білімді адам қалыптасуының жалпы рухани процес ретінде және де осы процестің нәтижесі ретінде ретінде едемның рухани кейтін херттейді. Білім беру – мәдени – тарихи құбылыс ретінде зерттеледі, адамзаттың, халықтардың, ұлттардың рухани мәдениетін жинақтау, ұлғайту және де өзінен кейінгілерге қалдырып отыру, сақтау құралы болып саналады.психологияны білім берідің тұлға қалыптасуына оның психикасынаның мәселелерін қызықтырады. Педогогика білім беру аясында оқып жатқандардың ғылыми білімдер мен процесін түсінеді. Ал әлеуметтану болса білім берудің әлеуметтік жағы, яғни адамдар білім берудің негізінде қандай да болмасын әлеуметтік топтарға енуін, қоғамның әлеуметтік құрлымында қандай белгілі жағдайларға ие, қоғам ішнде әр түрлі ролдерді орындауы мен меңгеруін қарастырады.

Білім беру әлеуметтануын білімнің әлеуметтік сипаттамалары мен оған әсер ететін әлеуметтік институттар мен әлеуметтік макро және микро орталықлардың әсері қызықтырады.

Білім беру әлеуметтануының объектісі әлеуметтік құбылыс ретінде білім беру саласы, адамдар олардың бірлестіріп және де білім беру жүйесіндегі ұйымдар болып табылады. Бұл білім беру процестерінің қызмететуі айналымда болатын орта. Осылайша білім берудің зерттеу объектісі әлеуметтік табиғаты жағдайындағы білім.

Философиялық энцеклопедия, білім берудіғң пәнін аныққтауда басты назары оың әлеуметтік табиғатын талдауға аударады. Білім беру әлеуметтануы білім өзгеру - әлеуметтік институт ретінде, қоғамдық өмірдің формасы мен құрамы ретінде зерттейтін әлеуметттанудың бір саласы. Білім беру әлеуметтануының пәнін анықтауда қылымдардың пікірі әр түрлі болағн. Солардың барлығын жинақтай келе Ф.Р. Филиппов. Білім беру әлеуметтік институт ретіндегі білім беру жүйесі,оның жүйелерінің өзара әсері, сонымен қатар білім беру жүйесі мен оның жүйешелерінің қоғаммен, әсіресе оның әлеуметтік құрлым мен өзара әсері.

1. Білім беру әлеуметтануы - білім берудің қоғам өмірінің барлық салаларына – экономикалық әлеуметтік, саяси, рухани сияқты әсерін зерттейді. Сондай – ақ ол «Біліми» мәселелерді атап айтқанда, білім беру жүйесі қалай қызметтеріндегін және дамитындығын және қаншалықты ол қоғам талаптарына сай келетіндігін оның ұйымдастырулық құрлымы қаншалықты тиімді екендігін қарастырады.

Зерттеу келесідей сұрақтарды қамтиды:

1. Білім беру құрлымының өзекті және де перспективалы әлеуметтік мақсаттарға, ұзақ уақытқа негізделген қоғамның бағдарламалырына сай келуі.

2. Білім беру құрлымының морфологиялық құрлымының прапорционалдылығы

3. Білім беру процесі нәтижелерінің – басқа да әлеуметтік процестдігі – кәсіби – еңбектік, психологиялық, ұйымдастырушылық - техниклық, және т.б. яғни білім беру жүйесінің екінші жағына әсері.

Білім берудің құрлымен зерттеу мәселесі оның мынадай әлеуметтік қызметтеріне зерттеумен байланысты: жиналған білмдерді жеткізу, тұлғаның әлеуметтенуі, оның өзіндік дамуы және де рухани, интеллектуалды, әлеуметтік потенциалын жинақтау.

Білім беру жүйесі анық әлеуметтік жүйе ьолып саналар, ол басқа да әлеуметтік жүйелермен байланысқан. Білім беру процесі, басқа да әлеуметтік процестермен өзара әсерлесуді жән де адамның бүкіл өмірі бойында жүретін әлеуметтенудің маңызды механизмдерінің бірі болып табылады.

3. Бастауыш саныптарда ең басты, уақытында болу, тиянақтылық, билікке бағыну секілді қасиеттерде баса назар аударады.

Қазіргі дамыған елдердегі білім берудің ең басты ерекшелікері бастауыш білім білім берудің міндетті әрі тегін болуы. өйткені дамыған қоғамдарда, қоғамның дамуы үшін халық сауатты болуы керек деп тұжырымдайды.

1. Мектепке дейінгі кезең (2 жастан 5 жасқа дейін) – бұл кезеңде отбасында білім беруден ерекшелігі шамалы

2. Бастауыш мектеп кезеңі (5 жастан 12 жасқа дейін) – бұл жерде жаппай білім алуға ден қойылады.

3. Орта білім кезеңі (12 жастан 16 жасқа дейін) - бұл быуында ең басты назар арнайы білімдерді меңгеру мен кәсіптік оқуға бөлінеді.

4. Жоғарғы білім беру кезеңі, бұл жерде гуманитарлық және техникалық ғылымдарға назар аударылады.

Сондай – ақ бұқаралық және элитарлық білім беру, мемлекеттік және жекменшік мектертер, техникалық және жалпы білім беру түрлері белгілі

Орта ғасырлық Европада барлық білім беру түрі элитарлық болды, өйткені білім алу тек тұрғандардың тек бір бөлігіне, атап айтсақ қоғамның жоғарғы тоб мүшелері тиістілі болды.