1.Қоректік заттар үшін бәсекелестік,2.Кейбір микроорганизмдер түзетін антибиотиктер әсерінен,3.Бір микроорганизмдердің енәнші бәр микроорганизмді жоюы.

Микроорганизмдер арасында кеңінен таралған бәсекелестік қатынастарға паразитизм жатады.Паразиттік қатынаста бір микроорганизм 2-ші бір микроорганизмді субстрат ретінде қолдана отырып,көбінесе оның тіршілігін тежейді.Әдетте прокариоттар әлеміндегі қарапайым паращиттік қарым-қатынасқа мысал ретінде бактериялар мен фагтардың арасындағы өатынасты айтуға болады.

31.Микроорганизм клеткасының қабықшасы, ерекшелігі, атқаратын қызметі. Грамм бойынша бояу әдістері ретінн келтіріңіз. Неліктен бактерия клеткасы екі түрлі боялатынын түсіндіріңіз.

Дат микраскобын грамм 1884 жылы бактерияларды бояу әдісін ұсынған. Бұл әдіс бойынша барлық 2 топқа бөлінуі грам+ және грам - . Грам + бактериялар перпаратты спиртпен өңдеу кезінде генициян көгілдірдің иодпен қосылысын ұстап қалады да, көгілдір түске боялады. Грам – бактериялар мұндай қабілетке ие емес, сондықтан спиртпен түссізденеді одан кейін фуксиен мен өңдей кезінде олар ашық қызыл түске боялады. Грам әдісі бойынша бояу тәртібі:

1. Бекітілген жұғындыны кристалды көгілдірмен бояп, 1-2 мин ұстайды да бояуды төгіп тастайды.

2. Люгольдің ерітіндісін тамызып 1-2 мин кейін ерітіндіні төгеді.

3. Көгілдір судың ағуы тоқтағанша 30-60 с аралығында препаратты этилл спиртімен түссіздендіреді.

4. Препаратты сумен шаяды.

5. Сулы фуксинмен 1 мин бояйды.

6. Егер препарат дұрыс дайындалған болса грам + бактериялар қою көгілдір түске, ал грам- бактериялардың клеткалары ашық тұске боялады.

Грам әдісі бояу нәтижесі дақылдың жасына байлн болады. Ересек дақылдардағы өлі клеткалар грам- боялады.

32.Микроорганизмдердің қор заттарының ерекшелігі,оларды анықтау тәсілдері,гликоген,-окси май қыщқылдарын,крахмалды қалай анықтайды?Микроорганизмдердің клетка цитоплазмасында әртүрлі пішінді әртүрлі көлемді түйіршіктер көптеп кездеседі.Олар клеткада тұрақты түрде кездеспейді.Олардың тіршілік ортасының физикалық және химиялық жағдайларына байланысты өзгеріп отырады.Олар клетка тіршілігі үшін маңызды құрылымдар емес.Клеткада болуыда,болмауыда мүмкін.Олардың табиғаты және атқаратын қызметтері әртүрлі болады.Қор заттары цитоплазмада жинақталатын метаболизм өнімдері.Бұларды микроорганизмдер қоректік заттар ретінде пайдаланады.Қор заттарына полисахаридтер (гликоген және крахмал),липидтер (поли - -оксимай қышқылы),полифосфаттар (S,валютин) және т.б жатады.Қор заттарының табиғаты микроорганизмдердің түріне және дақылдау жағдайларына байланысты болады.Микроорганизмдерде қор заттарының бір,екі немесе бірнеше түрі кездесуі мүмкін.Мысалы,E.coli да гликоген көп жинақталады,ал Bacillus megaterium клеткасында гликоген жәнеполи - -оксимай қышқылы жинақалады.АлChromatiumokenii клеткасында полисахаридтер,полифосфаттар,поли - -оксимай қышқылы және күкірт болады.Қор заттары микроорганизмдердің қалыпты жағдайында егер қоректік ортада көп болса жинақталады,ал қолайсыз жағдайларда микроорганизмдер сол қорын пайдалана бастайды.Гликоген полисахарид.Крахмалға ұқсас D глюкозаның қалдықтарынан тұрады.Олар 1,3 гликозидті байланыспен байланысады.Люгольмен бояу кезінде олар қызыл күлгін түске боялады.Гликоген көбінесе ішек таяқшаларында,сарциналарда,бациллаларда кездеседі.Гранулеза крахмалтәрізді зат.Олар анаэробты споралы бактериялар кластридияларда жинақталады.Қоректік ортада көміртек құрамды заттар азая бастаған кезде,гликоген немесе гранулездар бактерия клеткаларынан толығымен жойылады.Липидтер түйіршік түрінде жинақталады.Олар окси май қышқылының полиэфирлары,олардың мономерлері бір бірімен күрделі эфирлі байланыспен байланысады.Бұлардың диаметрі 200-800 нм ге дейін,белоктық мембранамен қапталған,судан III ерітіндісімен сарғыш қызыл түске боялады,ал судан қарамен қара түске боялады.Олар клеткада 80% дейін жинақталуы мүмкін.Валютин кейбір бактериялардың клеткасында түйіршік түрінде жинақталады.Валютин ең алғаш рет Spirillum Volutans клеткаларынан табылған,валютин атауы осыдан шыққан.Валютин түйіршіктерінің мөлшері 0,1-0,5 мкм.Көмірсулар және фосфор көп болғанда жинақталады және фосфор энергия қызметін атқарады.Цианофицинді түйіршіктер.Бұл цианобактерияларда кездесетін қор заты.Аспарагин қышқылы мен аргининнен тұратын полипептидтерден тұрады.Ол клеткада азоттың қор заты ретінде болады.Азот көзі азайғанда олда клеткадан жойылып кетеді.Күкірт метаболизмі күкірт қосылыстарымен байланысты бактерияларда жинақталады.Олар клеткада мөлдір жартылай сұйық тамшы ретінде болады.Күкірт сутекті тотықтыратын тионды бактерияларда S энергия көзі болып табылады.Ал фототрофты күкіртті бактерияларда күкірт электрон доноры ретінде пайдаланылады.Бұл микроорганизмдер клееткаларында кездесетін қор заттар. Гликоген көмірсу түйіршіктеріне(полисахаридке) жатады. Гликогенді Люголь ерітіндісі арқылы бақылайды.Заттық шынының бетіндегі клетканың сұйықтығының тамшысына Люголь ерітіндісін қосады.Гликоген заттарының түйіршігі көк түске боялады.Гликоген ашытқыларда Люголь ерітіндісімен өңдегенде оңай көрінеді.Май түйіршіктерін бақылау.Бактериялар клетка ішінде липидтердің қоры ретінде поли - -оксимай қышқлыдарын жинақтайды.Ол үшін клеткаларды лиофильді қара судан немесе судан III бояуымен бояйды.Бактериялардың клеткасынан жұқа етіп клетка жұғындысын дайындап,ауада кептіреді және оттың жалынында бекітеді.Оның үстінен суданның ерітіндісін тамызадыда препаратты сүзгі қағазымен кептіреді де ксилолмен түссіздендіреді.Түссіздендіру уақыты 1миннут,тяганың астында жүзеге асырылуы тиіс.Поли - -оксимай қышқылдары қара түске,ал клетканың қалған бөлігі қызғылт түске боялады.Крахмалда көмірсу түйіршіктеріне (полисахаридке) жатады.Крахмалдыда гликоген секілді Люголь ерітіндісі арқылы бақылайды.Заттық шынының бетіндегі клетка сұйықтығы тамшысына Люголь ерітіндісін қосады.Крахмал тәрізді заттардың түйіршігі гранулездер гликоген секілді көк түске боялады.Бактериялардың арасында гранулеза Clostridium туысының өкілдерінде болады.

33.Микробтардың зертханада жұмыс істеу ережесі.Микробтардың зертханада,ауада, әртүрлі заттар бетінде, киімде микроорганизмдер болады. Сондықтан зертханда тазалық ұстап, генетикалық жұмыстар жүргізіп отыру керек. Осы мақсатта әртүрлі залалсыздандыру әдістері қолданылады. Дизенфекция әдісі: яғни барлық зертханадағы заттарды дизенфектардың көмегімен өңдеу. Ал зертхананың ауасы желдету арқылы немесе ультракүлгін сәулелер арқылы залалсыздандырады. Зертханаға бас киіммен сырт киіммен кіруге болмайды. Және бөгле заттарды алып кіруге тиым салынады. Зертханаға тек халатпен ғана кіру керек.зертханада тамақ жеуге болмайды. Бір орында жұмыс істеу қажет. Және сол жердегі құрал жабдықты пайдаланған дұрыс. Жқмыс істеу кезінде тазалық пен ұқыптылықты сақтап, жұмыс аяқталғаннан кейін бастапқы қалпына келтіру қажет. Микроорганизмдер бар ыдысты орынсыз ашуға болмайды. Микроорганизммен жұмыс істеу кезінде қоданылған бактериологиялық ілмекті жұмыстың басында жіне соңында спиртвкалы жалында міндетті түрде қыздыру керек . бір спиртовкамен екінші спиртовканы тұтатуға болмайды. Ол үшін сіріңке пайдалану керек. Қауіпсіздік ережелерін сақтап электр тогы химиялық реактивтер және бояулармен жұмыс істегенде өте абай болу керек. Әр студент өзі қолданған микраскопқа жіне басқа құрал жабдыққа және жұмыс үстеліне жауапты.

34.Микроорганизмдердің спора түзу процесі,кезеңдері,спораны бақылау тәсілдері.Ожешко әдісі бойынша бояу тәсілі қандай?Спора прокариоттардың тыныштық формалары.Қандайда бір қолайсыз жағдай болғанда олар спора түзеді.Бактериялардың спораға өтуі,қоректік субстраттың азаюы,ортада сөміртегі азот және фосфор элементтерінің жеетіспеушілігі,ортаның рН өзгеруі және т.б жағдайларға байланысты.Спора аналық клетка спорангияда дамиды,және олардың орналасуы әртүрлі болады.Егер спораның көлемі клетка диеметрінен аспаса ондай спораны бацилярлы деп атайды.Ал егер спора аналық клеткадан үлкен және оның ортасында орналасса оны кластридиалды деп атайды.Егер спораның диаметрі аналық клеткадан үлкен және оның шетінде орналасса ол плектридиалды деп аталады.Спора түзілу бактериялардың 15 тей туысына тән.Спора түзілудің 3 сатысы бар:1)Дайындық кезеңі.Бұл кезеңде нуклеоидтің морфологиялық өзгеруі жүреді.Көбінесе спорагенді аймаққа ауысады.Клетка қабықшасының диаминопимилин қышқылының негізінде спораға тән дипикалин қышқылы түзіледі.Ол клетканың құрғақ салмағының 10-15 % құрайды.Дипикалин қышқылы спорада Са иондарымен байланысып кальций дипикалинад түрінде болады.Және ол жоғары температуралық төзімділікпен қамтамасыз етеді.2)Спораның қалыптасу кезеңі.ЦПМ шет жақтан клетканың ортасына қарай ойысадыда екі мембранамен бөлінген құрылым проспора түзіледі.Екі мембраналық қабаттың арасында муреинді қабат қалыптасады.Ол спора өсіндісінің қабаты болады.Оның сыртында муреині мықты қабат пайда болады.Ол кортекс деп аталады.Көп қабатты жабындының түзілуіне қарай проспора спораға айналады.Және ол микроскоппен қарағанда жарық шағылыстырғыш дене түрінде көрінеді.3)Спораның жетілу кезеңі.Бұл кезеңде спораның өзіне тән формасы қалыптасады және клеткада өз орнын алады.Спораның жетілу кезінде спора спорангиден лизистеніп,сыртқа шығады.Спораның формасы сопақша немесе дөңгелек болады.Жетілген спораның құрылысы барлық бактерия клеткаларында бірдей болады.Спораның ортасында белоктар және нуклеин қышқылдары болады.Олар клетканың құрғақ салмағының 50-60 % құрайды.Тура ортасында рибосома,ферменттер,липидтер және төмен молекулалық қосылыстар болады.Спораның орталық бөлігі ЦПМ мен қоршалған оған муреинді қабат жанасады.Одан кейін мықты кортекс қабаты болады.Оның сыртында сыртқы мембрана болады.Тірі спораларды түзетін клеткаларды бақылау кезінде олардың спораларын жарық сәулесінің шағылысуынан байқауға болады.Споралар қышқылға төзімді және бояулармен қиын боялады.Бұл олардың клетка қабығының қалыңдығымен,бос су концентрациясының төмендігімен және споралардағы липидтердің құрамының жоғары болуымен түсіндіріледі.Спораны препарат жасап Ожешко тәсілімен бояу арқылы қарайды.Ожешко тәсілі арқылы бояу.Кептірілген препаратқа 0,5 % хром қышқылын құйып,5-10 мин кейін шайып тастайды.Препаратты фильтр қағазымен жауып,Цильдің карбонды фуксинімен суландырады.Жалынның үстіне қойып,бу пайда болғанша қыздырады.Содан кейін тағыда бояу құяды.Осылайша 7 мин жасайды.Бояғыш буланып,қағаз кеуіп кетпеуі керек.Суыған соң қағазды алып тастап,препаратты сумен шаяды,фильтр қағазымен жақсылап сусыздандырып алады.Осындай өңдеудің нәтижесінде споралар клеткамен бірдей болады.Одан кейін цитоплазманы түссіздендіру қажет,ол үшін 1% HCL немесе 1% H2SO4 пен 15-30 с өңдейді.Түссізденген препаратты сумен шайып,қосымша метилен көгімен 2мин аралығында бояйды.Препаратты тағыда сумен шайып,сусыздандырады.Егер препарат дұрыс дайындалған болса,спора ашық қызыл түске боялады,ал цитоплазма көк аймақта айқын байқалады.

35.Топырақ үлгісінен микроорганизмдерді қалай бөліп алады?Бөліп алу әдісіне толық сипаттама беріңіз?Топырақтағы микроорганизмдерді зерттеп білуде,олардың атқаратын рөлін анықтауда топырақ үлгісін таңдап алу мен тексерудің мәні зор.Топырақ үлгісінен микроорганизмдерді Кох әдісі арқылы бөліп алады.Кох әдісі үш сатыдан тұрады:үлгілерден сұйылтулар дайындау,қатты қоректік ортаға егу,өскен колонияларды санау.Сұйылту жекеленген колонияларды алу үшін қолданылады.Сұйылтуды дайындау үшін заласызданғған құбыр суын 9 мл дан залалсызданған құрғақ пробиркаларға құямыз.Кейін бастапқы субстраттың 1мл–ін залалсызданған пипеткамен алып 9 мл суы бар пробиркаға енгіземіз.1 ші сұйылтуды жаңа залалсызданған пипеткамен араластырамыз.Осы пипеткамен 1 мл алынған сұйылтуды 2 ші пробиркаға енгіземіз.Бұл 2 ші сұйылту деп аталады.Осылайша қалған сұйылтуларды дайындайды.Нәтижесінде сұйылтулар аламыз.Сұйылтулар дайын болған соң егу сатысына көшеміз.Қатты қоректік ортаға беттік,азайтып барып егу және терең егу әдістерін қолданады.Жиі қолданатын әдіс беттік егу.Ол үшін қатты қоректік ортасы бар Петри табақшасына 0,1 мл сұйылтылған суспензияны тамызып,Дригольский шпателімен біркелкі етіп жаямыз.Бұл беттік егу әдісі деп аталады.Үшінші саты қатты қоректік орталарда өсіп шыққын колонияларды санау.Ол төменгі форуламен есептеледі:

M=a 10n/Vn-дәреже түрінде жазылады

М-1 мл-дегі микроорганизм клеткаларының саны;

а-Петри табақшасындағы микроорганизмдер колониясының орташа саны;

10-сұйылту коэффиценті;

n-егу жүргізілген сұйылтудың реттік саны;

V-егуге арналған суспензия көлемі.

36.Адамның қалыпты микрофлорасы.Ауыз қуысының микрофлорасына сипаттама беру үшін қандай препарат жасаймыз?Ауыз қуысының тұрақты және кездейсоқ микрофлорасына сипаттама беріңіз?Адамдардың организміне бейімделген әрі макроорганизмнің физиологиялық функцияларын бұзбайтын микроорганизмдер жиынтығын қалыпты микрофлора деп атайды.Адамның қалыпты микрофлорасы облигатты және факультативті деп бөлінеді.Облигатты микрофлораға организмде үнемі тіршілік ететін сапрофитті және шартты патогенді микроорганизмдер жатады.Факультативті микрофлора кездейсоқ және уақытша болады.Ол қоршаған ортадан келіп түсетін микроорганизмдер түрімен анықталады және микроорганизмнің иммундық жүйесімен анықталады.Адамның ауыз қуысы микроорганизмдердің тіршілік етуі үшін қолайлы орта болып саналады,себебі ол жерде үнемі қорек көзі бар,рН деңгейі,температура көрсеткіштері қолайлы болып саналады.Адамның ауыз қуысында бактериялардың басым көпшілігі тіс өңезінде шоғырланған.Ауыз қуысының микрофлорасы тұрақты және кездейсоқ болып бөлінеді.Тұрақты микрофлорасына стрептакоктар,әр түрлі спирохеталар,Грам оң жән Грам теріс таяқшалар жатады.Ал кездейсоқ микрофлораға адамның басқа шырышты қабаттарынан,аэрогенді жолмен түсетін микроорганизмдер жатады,сондай ақ ауық қуысында жоғары бейімдеушілік көрсететін герпес вирустары болып табылады. Ауыз қуысының микрофлорасына сипаттама беру үшін фиксирленген препарат жасайды.Алдымен тіс жиегінен жұқынды дайындап,оны ауада кептіріп,содан кейін Грам әдісі бойынша бояп қараймыз.1.Ең алдымен бекітілген жұғындыны кристалды көгілдірмен бояп,1-2 мин ұстаймызда бояуды төгіп тастаймыз.2.Люгольдің ерітіндісін тамзып, 1-2 мин кейін ерітіндіні төгеді. 3.Көгілдір судың ағыны тоқтағанша 30-60 c аралығында препаратты этил спиртімен түссіздендіреді. 4.Препаратты сумен шаяды. 5.Сулы фуксинмен 1 мин бояйды.Грам оң бактериялар қою көгілдір түске,ал Грам теріс бактериялардың клеткалары ашық қызыл түске боялады.

37. Ауа микрофлорасы, микробтардың түрлік құрамы, микроорганизмдердің таралу заңдылықтары және ауадан микроорганизмдерді қандай әдістерді қолдана отырып бөліп алуға болады? Топырақта микроорганизмдер тіршілік етумен қатар өніп-өсіп көбейеді.Ауада олар едәуір мөлшерде кездеседі, бірақ өніп-өсуіне мүмкіндік жоқ.Сондықтан ауа микроорганизмдердің уақытша мекені болып есептеледі.Ауаға микроорганизмдер шаң-тозаңмен көтеріледі де,қайтадан солармен бірге шөгеді.Егер жер бетіне шөгіп үлгермесе , ауада тез арада қырылып кетеді. Сондықтан ауада микроорганизмдердің құрамына байланысты болады.Әсіресе қозғалысы күшті өнеркәсіп орындары көп қалалардың үстіндегі ауада микроорганизмдер өте көп болады.Ал керісінше ауыл-село, орман, тау, теңіз және арктика мұздарының бетіндегі ауада микроорганизмдер мүлде аз болады.Құрамында органикалық заттары көп өңделген топырақтың бетіндегі ауада микроорганизмдер әжептәуір болады.Сол сияқты құмды аңызақ жел тұратын жерлердегі ауада микробтар өте аз кездеседі.Тіпті бір жердің ауасының өзінде жауын жауғанға дейін микробтар көп болса, жауын өткеннен соң едәуір азайып қалады. Ауадан микроорганизмдерді Кохтың шөгу әдісі арқылы бөліп алуға болады. Ол ең қарапайым тәсіл, бір түйір шаң-тозаң немесе ұсақ тамшылардың өз салмағының әсерінен Петри табақшасындағы агар бетіне қонуына негізделген.Залалсыздандыру талабын ескере отырып, Петри табақшасына балқытылған ет-пептонды агарды жұқа қабатпен жайып құяды.Петри табақшасын тегіс үстел бетінде ептеп дөңгеленте айналдырып, табақша түбіне агардың біркелкі жайылып қатуын қадағалайды.Петри табақшасы қақпағының сыртына тәжірибе вариантын жазып қояды.Бұдан соң ауа микробын қамау үшін Петри табақшасын бөлмеге қойып, қақпағын ашылған күйінде ол жердің ластану жәрежесіне қарай 10 минуттан бір сағатқа дейін қояды, уақытын белгілеп қою шарт.Уақыт мерзімі біткен соң табақша қақпағын жауып, оны 37 0 С температурасы бар термостатқа орналастырады.Одан соң табақшаны алып 25 0 С температураға ауыстырады.Бұндағы мақсат төменгі температурада өсіп-өнетін микробтардың дамуына жағдай туғызу.Тәжірибе біткеннен кейін табақшадағы сол мерзім ішіндегі өсіп шыққан микробтар колониясы саналады.

38.Залалсыздандыру әдістері, автоклавтау, пастеризация және тиндализация әдістеріне тоқталыңыз.

Бөлшектеп залалсыздандыру – 1000 С жоғары температура әсерінен бұзылатын орталарды залалсыздандыру.Бұл әдісті ағылшын ғалымы Тиндаль ұсынған.Бу ағынында зал/у Кох аспабында жүргізіледі.Бұнда зал/рылатын материалға белгілі бір мерзім ішінде ыстық бумен бірнеше рет әсер етеді.Әрине мұны автоклавтада жүргізуге болады.Бұл әдіс көбінесе зал/дырылатын материал 1000 С және одан да жоғары t-да өз қасиетін жоятын болса ғана қолданылады.Бұған құрамында көмірсулары бар қоректік орталар тисс орталы сүт (ЕПМ) жатады.Сондықтан бұларды Кох аспабында 30 мин 3 күн зал/дырады.Әрбір 30 мин зал/н кейін қоректік ортаны аспаптан шығарып алып термостатқа н/е жылы бөлмеге қояды.Сонда жылы жерде микроб споралары өсіп өнеді.2-ші рет зал-да вегетативтік клеткалар тағыда қырылып кетеді.Бұл әдісті бөлшектеп зал-у н-е тиндализация деп атайды. Микроорганизмдердің вегетативті формаларын жою мақсатында материалды 1000 С t-дан төмен t-да бір рет жылыту пастеризация деп аталады. Бұл әдісті Пастер ұсынған.Пастеризация субстаттың зал-н қамтамасыз етпейді.Мұны тамақ өнеркәсібінде қайнату кезінде қоректік қасиетін жоғалтқан және дәмін жоғалтқан өнімдерді өңдеу үшін қолданылады.Микробиологиялық практикада пастеризацияны жинақтаған және таза онда түзуші бактерия дақылдарын алуда қолданылады.

39. Кохтың седиминтациялық әдісі қалай жүргізіледі? 10 минут тәжірибе жүргізу барысында 1 м2 ауадағы микроорганизмдердің саны қалай есептелінеді? Кохтың шөгу әдісі. Ең қарапайым тәсіл.Ол бір түйір шаң-тозаң немесе ұсақ тамшылардың өз салмағының әсерінен Петри табақшасындағы агар бетіне қонуына негізделген.Залалсыздандыру талабын ескере отырып, Петри табақшасына балқытылған ет-пептонды агарды жұқа қабатпен жайып құяды.Петри табақшасын тегіс тегіс үстел бетінде ептеп дөңгеленте айналдырып, табақша түбіне агардың біркелкі жайылып қатуын қадағалайды.Петри табақшасы қақпағының сыртына тәжірибе вариантын жазып қояды.Бұдан соң ауа микробын қамау үшін Петри табақшасын бөлмеге қойып, қақпағын ашылған күйінде ол жердің ластану жәрежесіне қарай 10 минуттан бір сағатқа дейін қояды, уақытын белгілеп қою шарт.Уақыт мерзімі біткен соң табақша қақпағын жауып, оны 37 0 С температурасы бар термостатқа орналастырады.Одан соң табақшаны алып 25 0 С температураға ауыстырады.Бұндағы мақсат төменгі температурада өсіп-өнетін микробтардың дамуына жағдай туғызу.Тәжірибе біткеннен кейін табақшадағы сол мерзім ішіндегі өсіп шыққан микробтар колониясы саналады.Өскен колонияларды санап, 1м3 ауадағы клеткалардың мөлшерін Омелянскийдің формуласы арқылы анықтауға болады: Х=а* 100* 100* 5/ t*b* 10. Мұндағы Х-1м3 ауадағы микробтар саны.а-Петри табақшасындағы агарда өсіп шыққан колониялардың орташа саны.100-Омелянскийдің есептеуі бойынша Петри табақшасының ауданы.1000- 1м3 ауадағы коэффициент саны.5- Омелянскийдің есептеуі бойынша уақыт.t-тәжірибе уақыты (яғни 10 мин).b-Петри табақшасының ауданы (ПR2).

40. Микроорганизмдердің таза дақылдарын бөліп алу әдістері. Кох әдісі бойынша бөліп алу барысын еклтіріңіз. Кох әдісі тек кл-дың санын санауға ғана емес, сонымен бірге таза дақыл бөліп алуға да қолданылады. Кох әдісі 3 сатыдан тұрады: үлгілерден сұйылтулар дайындау, қатты қ.о-ға егу, өскен колонияларды санау сатысы. Сұйылту жекеленген колонияларды алу үшін қолд/ды. Сұйылтуды дайындау үшін залалсыздандырылған құбыр суын 9 мл-ден залалсызданған құрғақ пробиркаға құямыз. Кейін бастапқы субстраттың 1 мл-рін залалсызданған пепетка мен алып 9 мл суы бар пробиркаға енгіземіз. 1-ші сұйылтуды жаңа залалсызданған пепеткамен араластырады. Осы пепеткамен 1 мл алынған сұйылтуды 2-ші пробиркаға енгіземіз. Бұл 2-ші сұйылту д.а. Осылайша қалған сұйылтуларды дайындайды. Нәтижесінде сұйылтулар аламыз.

Қатты қ.о-ға беттік азайтып барып егу ж/е терең егу әдістерін қолд/ды. Жиі қолданылатын әдіс беттік әдісі. Ол үшін қатты қ.о-сы бар Петри табақшасына 0,1 мл сұйылтылған суспензияны тамызып, Дригальский шпателімен біркелкі етіп жаямыз. Бұл беттік егу әдісі д.а. Қатты қ. о-да өсәп шыққан колонияларды санау төмендегі формуламен жүзгізеді. М = а * 10 n/v . М – 1мл-дегі м/о/м кл-ң саны; а – Петри табақшасындағы м/о/дер колониясының орташа саны; 10 – сұйылту коффиценті; n – егу жүргізілген сұйылтудың реттік саны; v – егуге алынған суспензияның көлемі.

41. Элективті жағдайлар жасай отырып жиынтықты дақылдарды алу. Спора тузуші бактерияларды бөліп алу тәсілі. М/о/дер микро әлемге жататындықтан, оларды зертеудің өз әдістері бар. Оларды бөліп алуды, зерттеген жағдайда дақылдауды ж/е т.б. бір клетканың тіршілігінің көрінуі мүмкін емес. Сондықтан микробиологияда зерттеу нысаны м/о/дің дақылы болып табылады. М/о/ді өсіру дақылдау д.а. М/о/ді дақылда зерттеу үшін, оларды таб көзден бөліп алады. Олардың морфологиялық, физиологиялық ж/е биохимиялық қасиетін зерттеп түрге дейін анықтайды. М/о/ді XIX ғ соңында Винаградский мен Бейеринк ұсынған элективті жағдайда жиынтықты дақылдау әдісімен бөліп алады. 1) Шөп таяқшаларының жиынтықты дақылдарды алу үшін шөпті қайшымен қиып, колбаға салады да, үстіне су құяды. 1 шымшым бор қосып, 10 минут 80 0С су моншасында қыздырады. Колбаны тығынмен жауып 25 0С термостатқа кояды. Бірнеше тәуліктен кейін шөп қоспасының бетінде жұқа сұр пленка түзіледі, сол сол пленкадан шқп таяқшалардың кл/рын алып пре/т жасап, олардың морфологиясын ж/е спора түзілуін тексереді. 2) Май қышқылды бак/ялардың жиынтықты дақылдарды алу үшін сырты тазартылмаған кортопты ұзынша кесіп, пробиркаға 2/3 толтырып, 1 шымшым бор қосып, тығынға жеткізбей су құяды, пробиркаларды су моншасында 10-15 минут қыздырады. Пробиркаларды 35 0 С темп-ға термостатқа қояды. Бірнеше тәуліктен кейін май қышқылды бак/ялардың өсуін ортаның лайлануын ж/е газдың бөлінуі арқылы бақылайды. Дақылдың сұйықтықтан май қышқылына сапалық р-я жүргізіледі. Ол үшін 5 мл сұйықтыққа 2 мл 5 % FeCL3 қосып, от жалынында қыздырады. Май қышқылының әсерінен май қышқылда Fe қоңыр түске боялады. 1) Сапалық р-я. 2) дақылдық сұйықтықтан люголь ерітіндісін құйып, жаншылған тамшы пре/т дайындайды, олардың қозғалғыштығымен морфологиясын бақылайды. 3) май қышқылды бак/ялардың споралы формаларын зерттейді.

42. Ауадағы м/о/дің жалпы санын қалай анықтау барысын түсіндіріңіз. Ол бір түйір шаң – тозаң н/е ұсақ тамшылардың өз салмағының әсерінен Петри табақшасындағы агар бетіне қонуына негізделген. Залалсыздандыру талабын ескере отырып, Петри табақшасына балқытылған ет пептонды агарды жұқа қабатпен жайып, құяды. Петри табақшасын теріс үстел бетінде ептеп дөңгелектеп айналдырып, табақша түбіне агардың біркелкі жайылып қатуын қадағалайды. Бұдан соң ауа микробын қамау үшін Петри табақшасын бөлмеге қойып, қақпағын ашылған күйінде ол жердің ластану дәрежесіндегі 10 минуттан, 1 сағатқа дейін қалдырады. Тәжірибе дәптеріне уақытты белгілеп қойған жөн. Уақыт мерзімі биткен соң табақша қақпағын жауып, оны 57 0С темп-сы бартермостатқа орн. Одан соң табақшаны алып 25 0С темп-ға ауыстырады. Бұндағы мақсат төменгі темп-да өсіп өнетін микробтардың дамуына жағдай туғызу. Тәжіребе 2 рет қайталанылады. Тәжірибе уақыт биткен соң табақшадағы сол мерзімде өсіп шыққан микробтар колониясын санайды. Өскен колонияларды санап, 1м3 ауадағы кл-дың мөлшерін, Омелянскийдің формуласы арқылы анықтауға болады. Х = а *100*1000*5/t * b*10 мұндағы Х – 1м3 ауадағы микробтар саны; а – петри табақшасындағы агарда өсіп шыққан колония ауданы; 100 – Омелянскийдің есептеуі бойынша Петри т-ң ауданы; 1000 – коэффицент для перечита на 1м3 (1000л); 5 – Омелянскийдің есептеуі бойынша уақыт; t – время опыта; b – площадь чашки петри (ПR2)3,14* R2 ; 10- объем воздуха, из которого происходит оседание м/о/мов. Әдетте сапрофит микробтардан ет-пептонды қ.о-да әр түрлі коккалар, соның ішінде сары сарцина, споралары бар таяқшалар ж/е әр түрлі зең саңырауқұлаұтар болады.

43.Бактериялардың клетка пішіні бойынша топтарын атаңыз оларға сипатта беріңіз. Бактериялар пішініне қарай үш негізгі топқа бөлінеді:1)Шар тәрізділер(коккалар)2)Таяқша тәрізділер(бактериялар,бацилдер,клостридилер)3)Спираль пішінді (вибриондар,спириллалар,спирохеталар).Коккалар шар тәрізділер диаметрі 1-2 мкм.Олардың сопақша,жалпақ және ұзынша формаларыда бар.Көптеген коккалар сапрофиттер,спора түзбейді.Қозғалмайды табиғатта кеңінен таралған.Микрококкалар-жеке жеке шар түрінде орналасады;Диплококкалар клеткалары екі екіден қосылып орналасады;Стрептококкалар моншақ тәріздене орналасады;Тетракоккалар төрт төрттен байланыса орналасады;Сарциналар клеткалары сегізден топтасқан;Стафилакоктар клеткалары жүзім шоқтары сияқтанып орналасқан.Таяқша тәрізді бактериялар клеткаларының ұзындығы1-5 мкм,0,5-1 мкм ге дейін болады.Таяқша тәрізді бактериялар клеткаларының ұзындығына,енінен және спора орналасқан ұштарының пішініне қарай ажыратылады.Бұлардың ішінде қолайсыз жағдайға тап болғанда ерекше денешік спора түзетіндеріде бар.Бацилдер спора түзетін таяқша тәрізді клеткалар;Lactobac.plantarum-спора түзбейтіндер;Диплобактериялар екі екіден орналасады;Диплобацилдер(стрептобактериялар,стрептобацилдер) тізбектеле орналасса.Спиральды бактериялардың клеткалары таяқша тәрізді болғанымен олар иректеліп келеді.Вибриондар спиральдың өздері жалпы спиральдың төрттен бірінен аспаса;Спириллалар спиральды бактериялар бір немесе бірнеше спираль буындарынан тұрады;Спирохеталар пішіні көптеген спираль буындарынан тұрса.Микроорганизмдердің ішінде жіпші тәрізділерде кездеседі.Олар көпклеткалылар және аз топ.Бұлардың негізігі өкілдеріне Beggiatoa және Fhiothrix жатады.Микроорганизмдердің морфологиялық алуантүрлілігін,ерекшелігін негізінен жаншылған тамшы және бекітілген препараттар жасау арқылы қарайды.Жаншылған тамшы.Бұл препарат арқылы микроорганизмдер клеткаларының пішінін,олардың мөлшерін орналасуын зерттеу үшін қолданады.Бұл препаратты дайындау үшін заттық шыныға 1 тамшы су тамызып,оған микробиологиялық тұзақтың көмегімен зерттеу материалын енгізіп араластырамыз,жабынды шынымен жауып микроскоппен қараймыз.Бекітілген препараттар микроорганизмдердің морфологиялық ерекшеліктерін зерттеуде қолданылады.Тазартып алынған заттық шынының бетіне бір тамшы су тамызып,микробиологиялық тұзақтың көмегімен зерттеу материалын енгіземіз,оны араластырамызда бөлме температурасында ауада кептіреміз.Егер жұғындының кебуі жай болса,онда оны от жалыны үстіндегі жылы ауада ұстап кептіруге болады.