20. Топырақ микрофлорасы, топырақ микрофлорасының түрлік құрамы.

Топырақтың 1см-дегі саңылауының көлемін саңылаулық немесе сіңіргіштік деп атайды.Саңылаулық арқылы топырақта көптеген мезо- және микрозоналар (микроаймақтар) пайда болады.Бұл аймақтарда микроорганизмдер мекендейді.Құрамы жағынан да топырақ біркелкі емес.Ол негізгі 2 компоненттен тұрады:минералды және органикалық.Минералды тау жыныстардың бұзылуынан пайда болған өнімдерден тұрады.Органикалық компоненттерге өсімдіктердің құйылымдары,жануарлардың қалдықтары,микроорганизмдердің өлген клеткалкары жатады.Микроорганизмдердің мекен ету ортасы болып саналатын топырақтың гетерогенділігі олардың түйіршіктерінде де байқалады.Облигатты анаэробтардың мекен етуіне түйіршіктің(диамері 1см)ортасы қолайлы,ал оның бетінде аэробтар тіршілік етеді.Тамыр бетіндегі бактериялардың жұқа биопленкалары тамыр бөлінділерін ұстап қалып,топырақтың гетерогенділігіне әкеледі.

Топырақтағы органикалық және минералды заттар қорының мол болуы оның тірі организмдермен қаныққандыңын көрсетеді.Топырақта тіршілік ететін организмдердің мөлшері алуан түрлі,яғни микроскопиялықтан микроскопиялыққа дейін болады.Соған орай олардың алатын кеңістіктері де әр түрлі болады,оны эдосфера деп атайды.Микроорганизмдердің топыраққа таралуы біртекті емес жүреді.Бір шекарада клеткалар көп адгезияланса,ал басқа жерлерде олардың саны аз болады,кейде мүлдем болмайды.Бір ңана бөлшектің 100мкм2 беткі ауданында бірнеше ондаған клеткадан бірнеше жүздеген клеткалар орналасады.Жабысқан клеткалардың басым бөлігі көбейе отырып,микроколониялар түзіледі және ондағы клеткалар саны әр түрлі.Ересек,қозғалуға қабілетті клеткалар микроколониялардан ажырап,өз алдына жаңа колониялар түзеді.Кейбір микроорганизмдер топырақ бөлшегінің бетінде жеке клетка түрінде өсіп, клеткалар шоғырын түзеді,олар нағыз колониялар болып саналмайды.

Ауадағы микроорганизмдер клеткасының бар-жоқтығы жөніндегі мәліметтерді алғаш рет Л.Пастер (1860 ж) алған.Кейін ол нитроцеллюлозды сүзгіші бар құрал жасаған,ол құрал арқылы ауаны үрлеген кезде ондағы қалқып жүрген бөлшектер сүзгіш бетінде бетінде ұсталып қалатынын дәлелдеген.1920 жылы Молиш ауада табылатын микроорганизмдерді аэропланктондар деген терминмен атаған.Бұл термин ауада кездесетін барлық микроорганизмдерге қатысты айтылады:вирустар,бактериялар,саңырауқұлақтар,мицелиалды саңырауқұлақтардың споралары,балдырлар,қарапайымдылар.Олардың мөлшері 0,01 мкм шамасында болады.Атмосферада аэрозолдар құралады.Аэрозолдарды 3 топқа жіктейді:шаң,түтін,тұман.Шығу тегіне қарай аэрозолдар табиғи және жасанды деп бөлінеді.Табиғи аэрозолдар табиғи жағдайда құрамында микроорганизмдері бар топырақ және су бөлшектерінің дисперсиялануы үрдісінде түзіледі.Жасанды аэрозолдар бактериалды суспензия мен бактериалды шаңның дисперциялануынан түзіледі.

20. Ауа микрофлорасы, ауа микрофлорасының түрлік құрамы.

Ауа микрофлорасын зерттеу.

Су ж/е топырақ сияқты ауа микроорганизмдер тіршілік ететін орта болып саналады.Бактериялар көп мөлшерде ауаға шаң тозаңмен түседі,олардың сандық ж/е сапалық құрамы топырақ микрофлорсымен тығыз байл.Микроорганизмдер ауада тіршілік еткенмен,ауа олардың көбею ортасы бола алмайды,яғни олар күн сәулесінің әсерінен тіршілігін жояды.Ауа микрофлорасы негізінен климаттық жағдайларға жыл ж/е тәулік мезгіліне,тұрғылықты әсерлерге байл.өзгеріп отырады.Жаңбырлы күнде микробтар шаңмен қоса топырақтың бетіне шөгіп ,ауа тазарады.Ауаның жоғары қабаты микробтардан едәуір таза болып келеді.Адамдар көп жерлерде ластанған аймақтардың ауасының микроорг-р көп мөлшерде кездеседі.Зерттеу міндеттеріне байл.ауа микрофлорасын зерттеу кезінде түрлі тәсілдер қолданылады.Бөлмелердегі ауа ластануына баға беру үшін Кох тәсілі кең қолданылады.Ол үшін зерттелетін бөлмеге Петри табақшаларын 5 минутқа ашық қалдырып,уақыт аяқталған соң табақшаның бетін жауып,термостатқа при 28ºС орналастырады.2-3 тәуліктік инкубациядан соң ауа микрофлорасына сандық есептеу жүргізеді.Бөлме ауаларында көбінсе бактериялардың кок тәрізіді формалары ,оның ішінде Sarcina flava споралы таяқшалар ,зең саңырауқұлақтары кездеседі.

1.Ауа микрофлорасын зерттеуде Кохтың седиментациялық тәсілі ж/е аспирациялық тәсілдер қолданылады.Ең қолайлысы Кохтың седиментациялық тәсілі болып табылады.Оны пайдалана отырып ауадағы бактериялардың ж/е саңырауқұлақ-ң жалпы санын анықтайды.Ол үшін Петри табақшасын қоректік ортасымен бетін ашық қалдырады.Әдетте 5-10минутқа қалдырады.Петри табақшасын 37ºС термостатқа 1 тәулікке орналастырады.

2.Петри табақшасындағы қорек ортаның бетіне өсіп шыққан колонияларды санап 1м³ ауадағы жалпы микробтар санын Омелянский ұсынған формуламен есептейді.

Х=а*100*1000*5/t*b*10,

мұндаңғы Х-1м³ ауадағы микробтар саны.

Петри табақшасында қоректік орта-ң бетіне өсіп шыққан колония-ң саны.

100-Омелянский б/ша Петри табақша-ң ауданы

1000-1м³(1000л)шыққандағы коэфицент

5-Омелянский б/ша уақыт бірлігі

t-тәжірибе уақыты

b-Петри табақшаының ауданы Пr²

10-микроорг-ң шөгуі жүрген ауа көлемі.

20. Микроорганизмдердің өзара қарым-қатынасы. Смбиоз түрлері, мутуализм, паразитизм, комменсализм.

Микроорганизмдердің өарым-қатынасының бірнеше турі бар.Метабиоз-бір организм өзінің тіршілік ету барысында 2-ші бір организмге қолайлы жағдай жасайтын қарым-қатынас.

Симбиоз-микроорганизмдердің бірін-бірі күшейтетін және қолдап тұратын ассоциамиялық қарым-қатынас түрлері болып саналады.

Ассоциациялық қатынастың келесі бір түрі-комменсализм.Бұл кезде өзара бірігіп тіршілік ететін микроорганизмдердің бәреуі пайда табады,бәрақ екіншіге зиян клтірмейді.

Саттелизм-бір микроорганизмнің 2-ші бір микроорганизмді күшейтетін ассоциациялыққарым-қатынас түрі.Мысалы, ашытқы саңырауқұлақтары мен царциналар әр түрлі амин қышқылдары мен витаминдерді түзе отырып,сүт қышқыл және сіре қышқыл бактериялардың өсуі мен дамуына өте қажетті жағдай жасайды.

Синергизм-физиологиялық үрдістері бірдей микроб бірлестіктері олардан алынатын соңғы өнімнің шығымын арттырады.Мысалы,азотобактер мн Bac mykoides бірге өсіген жағдайда гетероауксин көп мқлшерде түзіледі.

Антогонизм-бір микроорганизм өзінің тіршілік барысында екінші бір микроорганизмнің тіршілігін тежейді.

Антогонизм мынадай себеп-салдардан пайда болуы мүмкін: