2 Инвестициялық жобаны талдау, оның түрлері

Кәсіпорынның инвестициялық қызметі инвестицияны жүзеге асыру бойынша практикалық іс-қимылдар жиынтығы. Инвестициялық қызмет капитал құрау түрінде және қаржылық инвестиция түрінде болуы мүмкін.

Өндірістік күрделі қаржы – кәсіпорынның дамуына бағытталған салым, ал өндірістік емеске әлеуметтік шеңбердегі дамуды қамтамасыз ететін қаржы жатады.

Ұдайы өндірісте негізгі қорлар өзінің түрлері бойынша күрделі қаржыны жұмсауда төмендегідей болып ажыратылады:

• жаңадан салынатын құрлысқа жұмсалатын қаржылар;

• жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды қайта құру және техникалық қайта қарулануына арналған қаржылар;

• істеп тұрған кәсіпорынды кеңейтуге арналған қаржылар;

• жабдықтарды талапқа сәйкес жаңалауға арналған қаржылар.

Қаржыландыру көзіне қарай күрделі қаржыны орталықтандырылған және орталықтандырылмаған деп бөледі. Күрделі қаржы құрылымының түрін төмендегідей айыруға болады:

• технологиялық ;

• ұдайы өндірістік;

• салалық;

• аймақтық.

Технологиялық құрылымдағы мақсатқа күрделі қаржы бөлу – мұнда қандай болмасын бөлінетін ірі құрылыс объектісіне арналған шығын көлемінің жалпы сметадағы құн үлесіне қатынасымен анықталады.

Бұл құрылымды жоғарғы сатыға көтеруде үйлесімді деңгейіне жасалынған смета жобасының құнында машина және жабдықтардың үлесін ұлғайтуды көздейді. Келешекте кәсіпорында технологиялық құрылымға күрделі қаржы бөлу үшін негізгі өндіріс қорларының белсенді және енжарлы негізгі бөлімдерінің арақатынасын қалыптастырыды. Бөлінген күрделі қаржы арқылы белсенді бөлімінің өсу деңгейін, кәсіпорынның өндіріс қуаттылығын арттыруға жағдай жасалынады. Ұдайы өндіріс құрылымына күрделі қаржы бөлу- негізгі өндіріс қорының ұдайы өндіріс түріне бөлінген күрделі қаржының жалпы сметадағы құнына үлес қатынасын білдіреді. Мұнда жаңа құрылысқа, қайта құру, істеп тұрған өндірісті техникалық жабдықтау, кеңейту және модернизациялауға жұмсалатын күрделі қаржы деп бөлек есептейді.

Инвестицияны салмастан бұрын инвестициялық жобаны кешендік талдау жүргізеді. Ол үшін жобалық талдау жасайды.

Жобалық талдау – жобаның табыстылығын кеткен шығын мен одан алынатын пайданы салыстыра отырып талдау.

Талдау түрлері:

Техникалық талдау – инвестициялық жоба үшін қажет техника мен технологияны анықтау;

Коммерциялық талдау – инвестициялық жоба жүзеге асқаннан кейін өндірілетін өнімді өткізу нарығын талдау;

Институционалдық талдау – жоба жүзеге асырылатын ұйымдық-құқықтық, әкімшілік, коммерциялық ортаны бағалау, бұл ортаға жобаның икемделуі, әсіресе, мемлекеттік органдар қойған талаптарға үйлесуі;

Әлеуметтік талдау - оның міндеті жобаның жергілікті тұрғындарға әсерін зерттеу;

Қоршаған ортаны талдау – жобаның қоршаған ортаға келтіретін зиянын бағалау және осы зиянды жұмсарту және орнын толтыру бойынша ұсыныстар береді.

Қаржылық талдау;

Экономикалық талдау.

Екі талдау шығын мен табысты салыстырады. Айырмашылығы – экономикалық талдауда қоғам бойынша қарастырса, қаржылық талдау кәсіпорын мен оның кредиторы тарапынан қарастырады.

Инвестициялық жобалардың тиімділігі көрсеткіштер жүйесімен анықталады. Ондай көрсеткіштерге:

• таза дисконтталған құн (ТДҚ) немесе таза дисконтталған табыс (ТДТ);

• инвестициялардың рентабельділігі (ИР), табыс индексі (ТИ);

• табыстың ішкі нормасы (ТІН);

• қайтарым уақыты (Т қай).