- •Дәріс кешені
- •1 Тарау. Ұлттық экономика жүйесіндегі кәсіпорын
- •Кәсіпорын шаруашылық объектісі ретінде
- •1.Кәсіпорын: мәні, оның міндеттері және құрылу тәртібі
- •2 Кәсіпорын түрлері.
- •3 Кәсіпорынның өндірістік құрылымы және оған әсер ететін факторлар
- •4 Өндірісті ұйымдастыру түрлері (типтері)
- •5 Өндірістік бағдарлама және оның көрсеткіштері
- •6. Кәсіпкерлік: нысандары мен түрлері
- •2 Тарау. Кәсіпорын ресурстары, сипаттамасы және оларды қолданудың тиімділігі
- •Кәсіпорынның негізгі капиталы
- •1 Негізгі қорлардың экономикалық мәні, құрамы және құрылымы
- •3 Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясы. Амортизацияны есептеу әдістері
- •4 Негізгі өндірістік қорларды пайдалану көрсеткіштері
- •1 Айналым капиталының мәні, оның құрамы мен құрылымы
- •Айналым құралы
- •Айналыс қорлары
- •2 Айналым қорларының ауыспалы айналысы және оны жеделдету жолдары
- •5.3 Айналым құралының мөлшерленуi
- •5.4 Өндiрiстегi айналым қорын қолдану бағасы
- •Шикізат, материалдық және отын-энергетикалық ресурстар.
- •4.Қр экономикасының даму жағдайы
- •Кәсіпорынның еңбек ресурстары
- •1. Кәсіпорынның еңбек ресурстары және оның сандық, сапалық көрсеткіштері
- •2 Кәсіпорын кадрлар қозғалысы және оның көрсеткіштері
- •3 Еңбек ресурстарына қажеттілікті анықтау
- •4 Еңбек өнімділігі және оны арттырудың факторлары
- •5 Еңбек ресурстарын басқару
- •6 Еңбекті мөлшерлеудің мәні
- •3 Тарау. Кәсіпорын қызметінің экономикалық механизмі
- •Кәсіпорында еңбекақы төлеу.
- •Еңбекақы төлеудің мәні, түрлері және оны анықтайтын факторлар
- •Еңбекақыны төлеу қағидалары және оның атқаратын қызметтері
- •8.3 Еңбекақының нысандары мен жүйелері
- •Мерзімді еңбек ақы төлеуде еңбек өлшемі жасалған жұмыспен көрінеді, ал еңбек ақы оның тарифтік ставкасына сәйкес есептеледі немесе нақты жұмыс жасаған уақытына берілетін ақымен есептеледі.
- •5 Еңбекақының құрамы мен құрылымы
- •Кәсіпорынның инвестициялық және инновациялық саясаты.
- •3 Инвестицияның экономикалық тиімділігін бағалау
- •1 Инвестицияның мәні мен түрлері
- •2 Инвестициялық жобаны талдау, оның түрлері
- •3 Инвестицияның экономикалық тиімділігін бағалау
- •4 Кәсіпорынның инновациялық қызметі
- •Өнімді өндіру мен өткізу шығындары
- •4 Калькуляция статьялары бойынша шығындарды топтау
- •1 Кәсіпорын шығындары және олардың түрлері
- •3 Шығындарды экономикалық элементтер бойынша топтау
- •4 Калькуляция статьялары бойынша шығындарды топтау
- •Цехтың өзіндік құны
- •Кәсіпорынның маркетингтік және өндірістік қызметі
- •1 Кәсіпорынның маркетингтік қызметі және маркетингтік орта
- •2 Кәсіпорынның сыртқы және ішкі ортасы
- •3 Кәсіпорынның өндірістік қуаттылығы
- •Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету
- •1 Өнімнің сапасы және оның көрсеткіштері
- •2 Өнім сапасын басқару мен бақылау
- •3 Өнім сапасы жүйесіндегі стандарттау
- •4 Сертификаттаудың мәні, мақсаты және оның нысандары
- •Кәсіпорын қаржысы
- •1 Кәсіпорынның қаржы түсінігі және қаржылық қатынастар
- •2 Кәсіпорынның қаржы ресурстары және олардың қалыптасу көздері
- •3 Кәсіпорынның қаржылық жағдайы және оны сипаттайтын көрсеткіштер
- •4 Тарау. Кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесі мен тиімділігі
- •12 Тақырып Пайда және өндіріс рентабельділігі
- •1 Кәсіпорын пайдасының мәні, атқаратын қызметтері және оның түрлері
- •2 Кәсіпорын пайдасының бөлінуі
- •3 Өндіріс пайдалылығы (рентабельділігі) және оның көрсеткіштері
- •Өндірістің экономикалық тиімділігі.
- •1 Өндіріс тиімділігі. Өндірістің экономикалық және әлеуметтік тиімділігі
- •2. Тиімділік көрсеткіштері
Кәсіпорынның еңбек ресурстары
Дәріс мақсаты- еңбек ресурстарын, кәсіпорынның кадр саясатын қарастыру
Дәріс сұрақтары:
Кәсіпорынның еңбек ресурстары және оның сандық, сапалық көрсеткіштері
Кәсіпорын кадрлар қозғалысы және оның көрсеткіштері.
Кәсіпорынның еңбек ресурстарына қажеттігін анықтау.
Еңбек өнімділігі және оны арттырудың факторлары
Еңбек ресурстарын басқару
Еңбекті мөлшерлеудің мәні
1. Кәсіпорынның еңбек ресурстары және оның сандық, сапалық көрсеткіштері
Кәсіпорынның кадрлары немесе еңбек ресурстары сол кәсіпорында жұмыспен қамтылған және оның тізім құрамына кіретін әртүрлі кәсіптік- біліктілік топтарындағы жұмыскерлер жиынтығы. Тізім құрамына жұмысқа алынған, негізгі және негізгі емес жұмыспен айналысатын барлық жұмыскерлер кіреді.
Кәсіпорын кадрлар құрамының сандық, сапалық құрамдық сипаттары бар.
Еңбек ресурстарының сандық сипаттары мынандай көрсеткіштермен көрінеді.
Кәсіпорын жұмыскерлерінің тізім саны - белгілі бір күнде негізгі және уақытша тізім құрамындағы жұмыскерлердің саны.
Келгендер саны - жұмысқа шыққан жұмыскерлер саны. Жұмысқа келгендер мен тізім құрамының арасындағы айырма бір күндік жұмысқа шықпағандар санын білдіреді.
Белгілі бір кезеңде жұмыскерлердің санын анықтау үшін орташа тізім саны көрсеткіші қолданылады. Бір айдағы жұмыскерлердің орташа тізім саны айдың әрбір календарлық күніндегі (мереке және демалыс күндері кіреді) жұмыскерлердің тізім құрамын қосып, айдың календарлық күндерінің санына бөлу арқылы табылады.
Орташа тізім санын дұрыс анықтау үшін жұмысқа алу жөніндегі бұйрық, басқа жұмыстарға ауыстыру, еңбек келісімін доғару туралы (жарлық) есепке алып, жұмыскерлердің тізім құрамының күнсайынғы есебін жүргізу қажет.
Кәсіпорынның еңбек ресурстарының сандық көрсеткіштерінің бірі - еңбек ресурстарының қоры (Қер) (адам-күн немесе адам-сағат) мына формуламен анықталады:
Қер=Ротх Тор (6.1)
Рот- жұмыскерлердің орташа тізім саны
Тор -жұмыс кезеңінің орташа ұзақтығы (күн,сағат)
Сандық құрамы, біліктілік деңгейі бойынша кәсіпорын ұжымы тұрақты шама емес, ол әрдайым өзгереді: бір қызметкерлер жұмыстан босатылса, екінші біреулері жұмысқа алынады.
Жұмыскерлердің орташа тізім саны мына формула бойынша анықталады:
Рор=1/2Р1+Р2 +...+Р11+1/2Р12/12, (6.2)
ондағы Р1,Р2, Р3,...Р11 , Р12 айлар бойынша жұмыскерлер саны.
Еңбек ресурстарының сапалық сипаты кәсіпорын жұмыскерлерінің жеке категориялары мен топтарының құрамымен және сандық қатынастарымен анықталады.
Өндірістік кәсіпорындарда жұмыскерлердің атқаратын қызметіне қарай бірнеше категориялар мен топтарға бөлінеді.
Кәсіпорынның балансында тұрған сауда мен қоғамдық, тамақ, медициналық және сауықтыру мекемелерінің, балалар бақшасының жұмыскерлері кәсіпорынның өнеркәсіптік еместік персоналына жатады.
Кәсіпорында тікелей өнімді өндірумен айналысатын жұмыскерлер өнеркәсіптік -өндірістік персоналға жатады.
Оған барлық кәсіпорынға негізгі, көмекші, қосалқы, қызмет көрсететін цехтардың; ғылыми-зерттеу, конструкторлық, технологиялық ұйымдар мен лабораториялардың, заводты басқаратын барлық бөлімдер мен қызметтер, жабдықтардың, транспорт құралдары күрделі және ағымдағы жөнделуін қамтамасыз ететін қызмет бөлімдерінің жұмыскерлері жатады.
Өнеркәсіптік-өндірістік персонал екіге бөлінеді: жұмысшылар және қызметкерлер.
Жұмысшыларға тікелей өнім өндіретін, негізгі құралдарды жөндейтін, жүк тиейтін, таситын материалдық қызмет көрсететін және т.б. жұмыскерлер жатады. Олар негізгі және көмекші жұмысшылар болып бөлінеді.
Қызметкерлер тобына басшылар, мамандар және қызметкерлер жатады.
Басшыларға - кәсіпорын басшысы, оның бөлімшелерінің басшылары, олардың орынбасарлары, бас мамандар (бас бухгалтер, бас инженер, бас механик, бас эконом, бас технолог және т.б.)
Қызметкерлерге құжатты дайындаумен оны, есепке алып, бақылайтын, іс қағазын жүргізетін (агент, кассир, контролер, есепшілер, конструкторлар және т.б.) жұмыскерлер жатады.
Еңбек қызметтерінің сипатына қарай кәсіпорын кадрлары кәсібіне және мамандығына қарай бөлінеді. Мысалы: экономист кәсібі бойынша жоспарлаушы, маркетолог, финансист, менеджер, бухгалтер т.б. бөлінеді.
Кәсіптік -біліктілік құрылым штат кестесінде көрсетіледі.
Адам факторының кәсіпорын жұмысының тиімділігін жоғарылатуға әсер етуінің негізгі жақтары:
-кадрларды таңдау және олардың қозғалысы;
-кадрларды дайындау және оларды үздіксіз оқыту;
-жұмыскерлер құрамының тұрақтылығы және икемділігі;
-жұмыскерлер еңбегін материалдық және моральдық бағалауды жетілдіру.
Жұмыскерлерді таңдау мен олардың қозғалысының екі белгісі бар:
1) жоғары кәсіби біліктілік және оқып үйренуге қабілетінің болуы;
2) қарым-қатынас тәжірибесі мен бірігіп қызмет етуге дайын болу.
Кәсіпорын жұмыскерлерін оқытуға кеткен қаражатты шығын деп қарамау керек, тұрақты жетілдірудің, жұмыс күнін икемді пайдаланудың, өндірістік емес шығындарды азайтудың бірден-бір құралы деп қарау керек.
Жұмыспен қамтудың кепілі, кадрлардың кетуінің азаюы экономикалық әсерді қамтамасыз етеді және жұмыскердің өз ісін тиімді жасауына, оның жұмыстан шығып қаламын деген оймен алаңдамауына жағдай жасайды. Қазіргі кезде еңбек өнімділігін және тиімділігін арттыру үшін еңбек ақы төлеу жүйесін жақсарту қажет.