20. Міндеттемелер түсінігі құрамы талдау

Міндеттер үш белгі бойынша анықталады:

• Міндеттемелерді тудыратын жағдайдың орны болу керек.

• Міндеттемелер тек басқа субъектілерге қызмет активтерін аудару жолымен реттелуі мүмкін;

• Міндеттемелер даусыз болуы керек;

Міндеттемелер сомасы тәуекелге сәйкес проценттік ставка бойынша

дисконтталған барлық болашақ ақшалай төлемдердің ағымдағы құны ретінде өлшенеді. Міндеттемелер негізгі соманы және процентті қамтиды.

Міндеттемелерді реттеу әртүрлі тәсілдермен жүзеге асырылады:

• ақшалай қаржыларды төлеумен;

• басқа активтерді берумен;

• қызметтер көрсетілумен;

• бір міндеттемені басқамен ауыстырумен;

• міндеттемені капиталға ауыстырумен.

Реттеудің басқа құралы да болуы мүмкін, мысалы, өз құқықтарын кредиторларға отказ беру немесе жоғалту.

Ағымдағы міндеттемелер субъект қызметіне әсер етеді, ал ұзақ мерзімді міндеттемелер әсер етпейді, өйткені ағымдағы міндеттемелер ағымдағы ресурстарға шағым талаптар көрсетеді. Бұл презентациялар ұзақ мерзімдіден жою мерзімі бірнеше жылды құрайтындығымен ерекшеленеді.

Міндеттемелер субъектінің операциялық циклінің қалыпты жағдайында жойылады деп болжағанда және есепті кезеңнен он екі ай ағымында жойылуға жататын болғанда қысқа мерзімді болып жіктеледі.

Ағымдағы міндеттемелерге келесілер жатады:

1. қысқа мерзімді несиелер және овердрафт;

2. ұзақ мерзімді несиенің ағымдағы бөлігі;

3. кредиторлық қарыздар:

   • төленуге тиісті шоттар мен вексельдер;

   • сатып алушылардан және тапсырыс берушілерден алынған аванстар;

   • салық бойынша қарыздар;

   • төленуге дивидендтер;

   • негізгі шаруашылық серіктес тікпен оның еншілес серіктестері арасындағы қарыз;

   • акционерлік қоғамның қызметкер тұлғаларының қарызы;

   • басқа да кредиторлық қарыздар.

4. төленуге тиісті есептелген шығындар;

5. алдағы кезең табыстары;

6. көрілмейтін жағдайлар бойынша есептелген төлемдер.

Төленуге тиісті шоттар – жабдықтаушылармен е.а. шоты; кәдімгі

қызмет кезінде пайда болатын қайталанатын сауда міндеттемелері үшін қолданылады.

Берілген вексельдердің негізіг қайнар көздері банктік ссудалар және тауарлар мен қызметтер үшін төлемдер болып табылады.

Атынан тәуелсіз барлық қарыздық құжаттар жанама немесе тура қарыз алушылардан проценттік төлемдерді талап етеді. Бұл уақыт ағымында ақшаның құнсыздануынан қашудан болмайтындығынан жасалады. Қарыздық міндеттеме бойынша кезеңдік процент сомасы – бұл:

Қарыздың Х проценттік Х уақыт һ процент сомасы негізгі сомасы ставка

Тағайындалған процент ставкасы – қарыздық құжатта көрсетілген процент нормасы. Тағайындалған процент ставкасы қарыздың негізгі сомасына төленетін проценттік төлемнің срмасын анықтайды.

Бухгалтерлік есеп мәліметтері басқару жүйесінің негізі болып табылады. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» заңының талаптарына сәйкес ұйымның басшылары өз қажеттеріне сай келетін еспке алу жүйесін, бухгалтерлік есеп беруді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Кәсіпорындар өзінің қызметі барсында меншікті капиталмен қатар қатыстырылған капиталды да қолданады. Бұл қатыстырылған капитал бухгалтерлік есепте міндеттемелер деп аталады. Міндеттеме – бұл бір тұлғаның (борышқор) нақты әрекетпен басқа тұлғаның (кредит беруші) пайдасын көздейтін істі орындау борышы немесе міндеті. Борышқордың нақты әрекетіне мыналар жатады: мүлікті беру, жұмысты орындау, ақша төлеу және басқалар, ал кредит беруші борышқорынан өз міндетін орындауын талап етуге құқылы. Міндеттемелер есебі қаржы-шаруашылық қызметі бас шоттар кестесінің алтыншы міндеттемелер деп аталатын бөлім шоттарында есептелініп жүргізіледі. Бұл бөлімде 60-«Қарыздар», 61-«Алдағы кезеңдердің табыстры», 62-«Қатысушылардың дивиденттері мен табыстары бойынша есеп айырысу», 63-«Бюджетпен есеп айырысу», 64-«Еншілес (тәуелді) ұйымдарға кредиторлық берешек», 65-«Кепілдіктер мен шартты міндеттемелер», 66-«Алынған аванстар», 67-«Берушілермен және мердігерлермен есеп айырысу», 68-«Басқа да кредиторлық берешектер және есеп айырысу» -деп аталатын бас шоттарының тиісті бөлімшн шоттары орналасқан. Жалпы қорыта келгенде ұйымның экономикалық жағдайын жақсарту үшін және міндеттемелредің есебін тиімді жүргізу үшін халықаралық стандартқа сай, өнімдер өндіруді арттыру қажет.