34.Шешім қабылдау процесіндегі «төрт қырын талдау» әдісі

Шешім қабылдау прцессінде негізгі төрт фаза анықталады:

1-шешім қабылдау мәселесінің тууы;

2-мәселенің анализ және формасының пайда болуы;

3-шешім қабылдау;

4-қабылданған шешімді жүзеге асыру (орындау)

Р.Акофф басқарудағы «жұмсақ» ойлау жақтаушысы – бірінші этапты алғашқы позицияның жан-жақты зерттелген анализінен бастауды ұсынады.Бұндай анализ осы шешімнің қабылдануымен байланысы ұйымның және жеке мәселенің ішкі және сыртқы қалпын анықтай алуы қажет.Анализдің алғашқы позициясын шешім қабылдаушы адамдар мен қысым топтарының күту көріністерінің түсініктеріненгізу керек. Алғашқы позиция анализінің мақсаты- тарихи,заманауи кезеңін және ұйымның даму болашағына ,сонымен қатар оған төніп тұрған өзгерістердің мағынасына ену.

Жасалған анализге жауапкершілікті ұйым басшылары алады,бірақ талқылау процессіне ұйымның құзыретті қызметкерлерін қосу керек.Алғашқы позициядағы анализді табыс ұйымының бұрынғы қызметінің,яғни ресурс,білім,еңбек дағдысы,мүмкіншілігі мен жетістіктері ұсынылған салада шешім қабылдау қызметі сәтті болуына негізделген ұйымның өткен факторларынан бастауға болады.Бұл кезеңді барлық ұйымдардың білімі мен тәжірибесі қолданылады.Өзінділік шешім мен шараны қолдануды талап етпейді, тек анализдің сенімді әрі маңызды объектісіне күрделі іздеу жасау ғана керек екенін байқаймыз.Анализге мәліметтер сұхбат,сауалнама,әлеуметтік топтар мен даму жайлы сұрақтардың жиыны бар статистикалық және басқа да материалдан жиналады.Анализ құрудың негізгі тапсырмасы болашақтағы жасалған жоспарлар қорытындысына араналған жан-жақты мәліметтер жиынтығы болып табылады.

Ұйымның қызметінің күшті және әлсіз жақтарының мүмкіншілігі мен қауіпінің біртұтас анализінің төрт жолы деп аталады.Ол ұйым қызметінің ұйым қызметінің сыртқы факторы (мүмкіншілік пен қауіп) және ішкі факторларға бөлінеді (күшті және әлсіз жерлері).

Егерде қолданыстағы позиция анализінен шешім қабылдаудың болашақтағы кезеңде қажетті қорытынды жасалмаса онда ол мағынасын жоғалтады.Нақты және терең қорытындылар анализдің барлық кезеңдері негізінде жасалуы керек.Олар байланыс топтың күтуіне мүмкіншіліктерді қолдану , байланыс топтардың күтуіне болашақта қоршаған орта көрсете алатын мүмкіншіліктерін пайдалану, өзінде тұра алмайтын қауіптердің алдын алу және ұйымның ішкі күшті жақтарын нығайту және ішкі әлсіздіктерінен алшақтауға реакциясына тисе алады.

Екінші және үшінші фактордағы мәселе анализін құрылымдауда немесе альтернативалардың біреуін таңдауда шешім қабылдау процессі рационалды және нәтижелі болу үшін жанжалдың тәжірибелік тәсілін қолдануға болады.Туындаған мәселе жайлы барлвқ мәліметтер шешім қабылдау орталығына түскеннен кейін күресуші екі жақтың жанжалын ушығып кетуінен сақтау үшін мәселені қарастыру барысында рационалды талқылау ережесін қолдану керек.Рационалды талдау ередесіне мыналар жатады: мәселені дұрыс қою;әр қосымша сұрақты негізгіге айналдыру керек,сол кезде әр қайсысы кезекпен талқыланады.Осы жерде талқылау мүшесінің жағынан талқылау кезінде қандай да бір қысымсыз негізгі мәселе анықталады және орта шеңберінде орын алады.

Қорытысында нәтижелі және рационалды болған шешім емес,рационалды тәсіл көмегімен дискуссия жүргізу арқылы өз жағына көп жақтаушылар жинаған жеңуі мүмкін болып табылады.Сондықтан мәселені талқылау барысында артық эмоцианалды күш түсіретінін айтылған рационалды емес тәсілдерден мүмкіншілігінше алшақтау керек.

Талқылау аяқталғаннан кейін, яғни шешім қабылдағаннан кейін - альтернативті әрекеттері мүмкін болған біреуін таңдау шешуші фаза процесі басталады.

Болгар әлеуметтанушысы Марко Марков қақтығыстарды болдырмау үшін ғылымның эмперикалық заңдарындағы мүмкін болған бір балама әрекетті таңдауды ұсынады. Ол біріңғай объективті белгілердің барлық шешімінің мүмкін болған нұсқаларын бағалауға талпынады.

• Оның шешімінен кейін әрбір нұсқа мәселесінің жағдайы қандай болады;

• Әрбір шешімді іске асыруға қанша уақыт және әдіс-тәсілдер қажет болады;

• Әр жобаны іске асыруда қандай қиындықтар мен оны жеңу жолдары қажет;

• Барлық әлеуметтік жағдайда әр нұсқа өз шешімін қалай табады.

Егер шешім таңдауы болжалданып отырған жағдайдағы әріптестердің әрекеттері белгілі жағдайда анықталатын болса, шешім жобаны дайындау барысында ойынның теориясы ретінде қолданылады. Мұндай жағдайда ойын қарама-қайшы жағдай ретінде қарастырылады. Көптеген ұтымды және тиімді нұсқа жобаның соңғы шешімі ретінде бекітіледі.