81.Конфликтті басқару әдістері

Конфликт (дау-дамай, шиеленісу) дегеніміз – бір-бірімен үйлеспейтін қарама-қарсы бағытталған тенденциялардың түйісуі. Адам әртүрлі келеді, кім болса да, өмірді өзгеше қабылдап түсінеді, сондықтан келіспеушілік туындайды.

Конфликтті басқару дегеніміз дау-дамау себептерін жоқ қылу, қарсыластардың қылық-әрекеттерін түзету және дау-дамайды шекте ұстап қалуға арналған арнайы шараларды айтамыз.

Қақтығысты дұрыс тоқтату факторлары:

• дау-дамай туғызған өзіңнің де, қарсыластың да қылықтарын, көзқарастарын, ниетін дұрыс бағалау;

• қарым-қатынастардың ашық және тиімді болуы, дау-дамайға қатысқандардың барлығы ашық және шын түрде оқиғаларды өздері қалай түсінетінін және осындай қиын жағдайды қалай шешу керек екенін айтып тұруы;

• өзара сенім мен ынтымақтастық.

Дау-дамай жағдайын шешуге кедергі болатын факторлар:

• өз қабілеті мен мүмкіншіліктерін қате (артып немесе төмендетіп) бағалау;

• қалай да болса басым болуға тырысу;

• көзқарастардың, ойлаудың, нанымдардың консерватизмі, заманға сәйкес емес, уақыты өтіп кеткен нанымдардан қайтпау;

• шектен асып кеткен шындық, қағидалардан қайтпау, қалай да болса шындықтан таймай тура айтуға тырысу;

• тұлғаның кейбір өзіндік сипаттары: агрессия, алаңдаушылық, ашушаңдық, ерегіс, қыңырлық.

Конфликтті басқарудың жеке тұлғалық әдістерінің мағынасы: өз жүріс-тұрысын түзеу, өз көзқарасын басқаларда наразылық пен қорғану туғызбайтын түрде айта білу.

82.Конфликттерді алдын алу

Конфликт (дау-дамай, шиеленісу) дегеніміз – бір-бірімен үйлеспейтін қарама-қарсы бағытталған тенденциялардың түйісуі. Адам әртүрлі келеді, кім болса да, өмірді өзгеше қабылдап түсінеді, сондықтан келіспеушілік туындайды.

Конфликттерді алдын алу, туғызбау ережелері

1. Көнгіштік, жол бере алу. Мәселеге басқа көзқараспен қарау әрекетін жасау, басқаның ойын түсіну қажет.

2. Тілектестік қарым-қатынас.

3. Дистанция, арақашықтық ұстап сақтау.

4. Қолдағыны қадірле!

5. Психология жағынан сауатты бол!

6. Өзің мен басқаларды сыйла!

7. Өз-өзіңді ұстай біл!

8. Жұбата біл!

83.Стресс және оның факторлары

Стресс (ағылш. stress – қысым, кернеу) дегеніміз – күшті әсерден (аштық, суық, психикалық және дене зақымдарынан) туындайтын өте жоғары деңгейдегі физикалық және психикалық белсенділікпен сипатталатын көңіл-күй кейпі.

Стресс себептері – жұмыстан, жақын адамнан айырылу, әлеуметтік қатынастардың бұзылуы, әртүрлі конфликттер. Осындай жағдайда адам ағзасы қорғаныс реакцияны – стрессті іске қосады. Стресс туғызатын тітіргендіргіш стрессор деп аталады.

Стресстің ұйымдық факторлары.

1. Шектен асатын немесе жеткілікті емес еңбек жүктемесі. Жұмыс көлемі тым үлкен болса, адам оны орындауға үлгірмеймін деп қатты алаңдайды да алаң, фрустрация (күйзелу кейпі) пайда болады. Өз қабілеті үшін тым аз жұмыс болса да фрустрация болады: себебі адам өзінің беделі мен қоғамдық құнын төмен деп есептей бастайды.

2. Рольдер конфликті қызметкерге бір-біріне қайшы келетін талап қойғанда туындайды. Бір ғана басқарушы қағидасы бұзылса да рольдер конфликті пайда болуы мүмкін. Тағы бір себебі – бейресми топ пен ресми ұйым нормаларының қайшы келуі.

3. Рольдің белгісіздігі қызметкер одан нені күтетінін білмеген кезде пайда болады. Бастықтар одан қандай нәтиже, қандай әрекет күтетінін қызметкер нақты, дәл түрде білуі қажет.

4. Қызықсыз жұмыс

5. Басқа факторлар. Жұмыс орнының нашар жағдайы, мысалы, шаң, ыстық немесе суық, шу, өте жарық немесе қараңғы т.б. Өкілділік пен жауапкершілік қайшылығы, ақпарат алмасуының, байланыстың нашар деңгейі, қызметкерлер арасындағы наразылық та стресс себебі болады.

Жеке даралық факторлар

Әр адам стрессор әсеріне өзінше жауап береді. Жақсы, жайлы оқиғалар эвстресс туғызады, ал жаман оқиғалардан туған стресс жай ғана стресс деп атала береді. Стресс туғызатын кейбір оқиғаларды, мысалы, отбасының өмірін, ағза өзгерістерін болжауға болады. Басқа жағдайлар күтпеген жерде, кенеттен туындайды (табиғи апат, өлім т.б).

1. Ең алдымен осындай жағдайлардың пайда болу мүмкіншілігі жөніндегі ақпарат қажет.

2. Қауіптерді алдын алу тәсілдерін ойластыру немесе қиын жағдай салдарын жеңілдету әдісін іздеу керек.

3. Асығыс-үсігіс шешімдер мен әрекет жасамау керек.

4. Көптеген стресс тудыратын жағдайларды мамандар оған кіріспей-ақ, өзіміз де шеше алатынымызды ұмытпау керек.

5. Қиын жағдайларды шешу үшін жеткілікті ерік пен қуат қажет.

6. Ұнамсыз, жаман оқиғалар мен жағдайлар өмірде міндетті түрде болатынын түсіну қажет.

7. Релаксация әдістерін білетін адам стресс жағдайын басқалардан оңай жеңеді.

8. Өмірдің белсенді түрде жүруі стресс жеңуді жеңіл қылады.